Η πρόσφατη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας που πραγματοποίησε το Δίκτυο Τουρισμού epaithros+, κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου 2025, με 1.187 ερωτηματολόγια, που συλλέχθηκαν τόσο στον Διεθνή Αερολιμένα Ηρακλείου «Νίκος Καζαντζάκης» όσο και μέσω διαδικτύου, αναφορικά με τον τουρισμό στην Κρήτη και ειδικότερα σε ό,τι έχει να κάνει με το ενδιαφέρον των ταξιδιωτών για τον θεματικό τουρισμό, τις εναλλακτικές δραστηριότητες, το τι σημαίνει γενικότερα για αυτούς το νησί και πως αξιολογούν την εμπειρία τους ερχόμενοι εδώ, ανέδειξε πως παρόλο που η Κρήτη φαίνεται να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το δίπτυχο ήλιος – θάλασσα, (η συντριπτική πλειοψηφία των ταξιδιωτών, το 81%, απάντησε πως είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο επιλέγει το νησί για τις διακοπές της, ενώ το 88% εντοπίζει πως τα χαρακτηριστικά Ήλιος – Θάλασσα – Ξεκούραση είναι τα στοιχεία που προσφέρει η Κρήτη), φαίνεται παράλληλα μέσα από τις απαντήσεις πως υπάρχει μια μεγάλη ανάγκη του σύγχρονου ταξιδιώτη για επαφή με την αυθεντική πλευρά της Κρήτης, την κουλτούρα, την ιστορία, τη γαστρονομία, τον πολιτισμό της. Το 41% μάλιστα των συμμετεχόντων απάντησε ότι έρχεται στην Κρήτη για την Κρητική διατροφή και τα προϊόντα της, ενώ το 70% των ταξιδιωτών εντόπισε κατά τη διάρκεια των διακοπών του ότι η Κρήτη μπορεί να προσφέρει «Πολιτισμό – Ιστορία», όπως και το 68% διαπίστωσε ότι η Κρήτη προσφέρει «Φύση – Τοπία – Διαδρομές». Ακόμη ακόμη και ένα 24% ανακάλυψε πως η Κρήτη μπορεί να προσφέρει «Αγροτουρισμό – Οικοτουρισμό». Μπορεί όπως αναφέρεται μέσα στην έρευνα μονάχα το 1,9% των ταξιδιωτών να δήλωσαν ότι ταξίδεψαν με σκοπό τη συμμετοχή σε δραστηριότητες ειδικών ή θεματικών μορφών τουρισμού, ωστόσο όπως σημειώνει στα «Ρ.Ν.» η Χρύσα Παγκάλου, γενική διευθύντρια της εταιρίας συμβούλων ΕΤΑΜ ΑΕ και συντονίστρια του Δικτύου Τουρισμού Ύπαιθρος epaithros+, σε ερώτηση που έλεγε «κατά την επίσκεψή σας ποια στιγμή νιώσατε πιο κοντά στον τρόπο ζωής των ντόπιων», η απάντηση των περισσοτέρων ήταν «όταν συνομιλούσα με κατοίκους», ενώ στην ερώτηση «αν μπορούσατε να ξαναζήσετε μια στιγμή από την εμπειρία σας στην Κρήτη ποια θα ήταν», οι απαντήσεις ήταν «η επαφή με τη φύση, το περπάτημα, το τοπίο, η θέα».
Τα ποιοτικά αυτά χαρακτηριστικά λοιπόν όπως εξηγεί η κ. Παγκάλου που μπορούν να κάνουν τη διαφορά στις διακοπές των σύγχρονων ταξιδιωτών κάνοντάς τες αξιομνημόνευτες, βρίσκονται άπλετα, ατόφια και αυθεντικά στην ενδοχώρα του νησιού, στην ύπαιθρό του. Και φυσικά το Ρέθυμνο διαθέτει ένα μεγάλο πολιτιστικό κεφάλαιο και φυσικό πλούτο, έτοιμα να ανακαλυφθούν και να εξερευνηθούν από τους ενδιαφερόμενους. «Μας κάνει πάρα πολύ μεγάλη εντύπωση ως Δίκτυο το γεγονός ότι για τρίτη χρονιά επί της ουσίας που κάνουμε την έρευνα, αμέσως μετά από την απάντηση για τον ήλιο και τη θάλασσα (o λόγος που έρχονται στην Κρήτη οι τουρίστες), είναι ο πολιτισμός και η γαστρονομία. Είναι πολύ ισχυρό χαρακτηριστικό αυτό, ταυτότητας θα έλεγε κανείς, για την Κρήτη. Και βέβαια το μεγαλύτερο ενδιαφέρον κάπως περιγράφεται στην ερώτηση της δικής τους περιγραφής (σ.σ. των ταξιδιωτών) με μια λέξη, το συναίσθημα που τους αφήνει η ύπαιθρος της Κρήτης. Η γαλήνη έρχεται σε πρώτη θέση, η χαρά έρχεται σε δεύτερη θέση, η ελευθερία. Είναι πολύ σημαντικά ευρήματα όλα αυτά».
Οι προοπτικές για την ανάπτυξη της υπαίθρου προς την κατεύθυνση του εναλλακτικού τουρισμού, κάτω από την ομπρέλα του οποίου βρίσκεται πληθώρα θεματικών δραστηριοτήτων και ειδικών μορφών τουρισμού είναι πολλές, σύμφωνα με την κ. Παγκάλου. Ωστόσο είναι σημαντικό για τη διατήρηση της αυθεντικότητας της ενδοχώρας η όποια ανάπτυξη επέλθει να έχει τα χαρακτηριστικά της βιώσιμης ανάπτυξης, εκείνης που δεν εκμεταλλεύεται και αλλοιώνει την τοπική ταυτότητα, αλλά την αξιοποιεί, θέτει στο επίκεντρο τον άνθρωπο της υπαίθρου και λειτουργεί προς όφελός του. «Βιώσιμη τοπική ανάπτυξη για τα χωριά μας καταρχάς σημαίνει να παραμένουν ενεργά. Οι δείκτες γήρανσης κινούνται σε πολύ υψηλά επίπεδα οπότε θα πρέπει να υπάρξει ουσιαστικός σχεδιασμός. Που να βλέπει ποια είναι η δυναμική κάθε περιοχής στη βάση της φέρουσας ικανότητας που έχει. Δηλαδή δεν μπορούμε να αναπτύσσουμε παραπάνω από αυτό που αντέχει ένας τόπος αλλά σίγουρα δεν μπορούμε να τον αφήσουμε και να εξασθενίσει είτε να ερημώσει. Και μια ακόμη διάσταση για τη βιώσιμη ανάπτυξη: αυτή μπορεί να γίνει μέσα από τους ανθρώπους και το τοπίο. Και τι εννοώ; Βιώσιμη ανάπτυξη είναι όταν μπορούν να διατηρηθούν τα τοπικά καταστήματα στην ύπαιθρο που παράγουν τοπικά προϊόντα, αυθεντικά, με πρώτες ύλες από την πηγή. Εμείς αυτό το εντοπίζουμε στην ενδοχώρα. Εκεί που παράγονται πραγματικά τα προϊόντα. Και το άλλο πολύ σημαντικό είναι η ενσωμάτωση στο τοπίο. Δηλαδή είναι πολύ σημαντικό να σεβόμαστε το τοπίο της κάθε περιοχής. Να μην δημιουργούμε τερατουργήματα», επισημαίνει, μεταξύ άλλων, η κ. Παγκάλου.
Ανάγκη για στοχευμένη προβολή και προώθηση
Το μεγάλο διακύβευμα, ή στοίχημα για την Περιφέρεια Κρήτης, όπως το θέτει η συντονίστρια του Δικτύου Τουρισμού Ύπαιθρος epaithros+, λαμβάνοντας υπόψη και τα ευρήματα της παραπάνω έρευνας, είναι να καταφέρει να διασυνδέσει το υπάρχον «υλικό» της ενδοχώρας του νησιού με τους ταξιδιώτες που καταφτάνουν στο νησί, εκατομμύρια το πλήθος κάθε χρόνο, και παραθερίζουν κυρίως στα παράλια, απολαμβάνοντας τον ήλιο και τη θάλασσα. Εκεί είναι που εντοπίζεται μάλλον η «αδυναμία». Μια στοχευμένη προβολή και προώθηση της ενδοχώρας, που θα προσελκύσει τελικά τον ταξιδιώτη ώστε να απολαύσει αυτά που ζητάει συχνά συμπληρωματικά στις διακοπές του, όπως διαφάνηκε στην έρευνα: φύση, πολιτισμός, ιστορία, αυθεντική γαστρονομία και επαφή με ντόπιους ή και να έλξει εκείνον που αποκλειστικά «ψάχνεται» για τουρισμό υπαίθρου. «Ο επισκέπτης στην ύπαιθρο μπορεί να είναι ένας επισκέπτης ο οποίος έρχεται επί τούτου για την ύπαιθρο, δηλαδή έρχεται να διανυκτερεύσει να μείνει πέντε – επτά ημέρες στην ύπαιθρο. Αυτό θα πρέπει όμως να το εντοπίσει κάπου. Δηλαδή θα πρέπει να υπάρχει ένας διαδικτυακός τόπος τουλάχιστον όπου εκεί θα μπορεί να βρει τι του παρέχεται. Παράλληλα, υπάρχει ο επισκέπτης που ναι μεν έρχεται για το «ήλιος και θάλασσα» αλλά εκεί θα πρέπει να υπάρξει μια διασύνδεση με την ενδοχώρα. Εκεί βέβαια ενάγεται στο κατά πόσο ο tour operator ή τα ξενοδοχεία παρέχουν τέτοιου τύπου έστω και ημερήσιες διαδρομές. Άρα η ενδοχώρα είναι πάντα εκεί και δυνητικά κάθε επισκέπτης θα μπορούσε να την επισκεφθεί», επισημαίνει η κ. Παγκάλου.
Το Δίκτυο
Το Δίκτυο Τουρισμού epaithros+ (που είναι ένα έργο που υλοποιείται στο πλαίσιο της Δράσης «Ερευνώ-Καινοτομώ» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα» του ΕΣΠΑ 2021-2027 και χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και από Εθνικούς Πόρους), μεταξύ άλλων, εργάζεται και πάνω στο κομμάτι της στοχευμένης προβολής και προώθησης των «θησαυρών» της ενδοχώρας του νησιού.
Έχοντας στήσει αυτό που λέει και το όνομά του, ένα δίκτυο, μια «παλέτα», όπως την ονομάζει η συντονίστριά του, τοπικών επιχειρήσεων στην ενδοχώρα του νησιού (και όχι μόνο), εναλλακτικών καταλυμάτων, αυθεντικών χώρων εστίασης, όπου ο επισκέπτης μπορεί να ζήσει από πρώτο χέρι την εμπειρία της τοπικής ζωής, οι οποίες επιχειρήσεις συνυπάρχουν και με μέλη του Δικτύου – σημαντικούς φορείς που συμβάλλουν τα μέγιστα για τη βιώσιμη ανάπτυξη της ενδοχώρας του νησιού, όπως το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη, το Δίκτυο, παρουσιάζει μέσα από την πλατφόρμα ruralgreece.gr, διαδρομές γαστρονομικές, γεωπολιτιστικές κ.ά. στοχεύοντας στο να προσφέρει στον δυνητικό επισκέπτη ένα ολοκληρωμένο πακέτο εμπειρίας, ανάλογα με το μέρος στην Κρήτη, που ενδιαφέρεται να επισκεφθεί.
«Έχουμε δημιουργήσει την πλατφόρμα ruralgreece.gr, η οποία έχει εμπορικό προσανατολισμό και περιεχόμενο. Δηλαδή οι επιχειρήσεις – μέλη μας και οι φορείς, μπορούν να προβληθούν μέσω της πλατφόρμας αυτής, η οποία έχει μια αρχιτεκτονική. Η ραχοκοκαλιά της είναι οι διαδρομές στην ενδοχώρα του νησιού. Δηλαδή έχουμε τις διαδρομές τις οποίες σχεδιάζουν οι διάφοροι φορείς όπως οι γαστρονομικές διαδρομές, ή οι γεωτουριστικές διαδρομές. Έχουμε δύο Παγκόσμια Γεωπάρκα (Ψηλορείτη και Σητείας) και δύο περιοχές UNESCO που ανήκουν στο Παγκόσμιο Δίκτυο Αποθεμάτων Βιόσφαιρας (Εθνικό Πάρκο Λευκών Ορέων και Αστερούσια Όρη). Αυτές εμείς τις παρουσιάζουμε στον ιστότοπο αυτόν αναλυτικά. Στις διαδρομές όμως αυτές ο δυνητικός επισκέπτης όταν θα πεζοπορήσει για παράδειγμα και διανύσει οποιαδήποτε διαδρομή προτείνουμε, θα έχει πολύ συγκεκριμένες ανάγκες μετά: που να φάει, από που να αγοράσει τοπικά προϊόντα, τι άλλες δραστηριότητες θέλει να κάνει, και επιπλέον αν θέλει και διαμονή να ψάξει να βρει και ένα κατάλυμα. Άρα η «παλέτα» των επιχειρήσεων που κατεξοχήν εμείς έχουμε στο Δίκτυο είναι αυτή», περιγράφει η κ. Παγκάλου και συμπληρώνει:
«Και αξίζει να σημειωθεί ότι το διάστημα της ενεργοποίησης της πλατφόρμας του ruralgreece.gr, δηλαδή τον Δεκέμβριο του 2024 με Φεβρουάριο του 2025, χωρίς καμία διαφήμιση ο ιστότοπος αυτός είχε επισκεψιμότητα γύρω στους 6.000 επισκέπτες. Σημαίνει ότι υπάρχει ανάγκη, υπάρχει ζήτηση. Επομένως ο επισκέπτης που θέλει, που έχει ανάγκη από τέτοιες διακοπές, θα πρέπει κάπου να το αναζητήσει αυτό. Άρα αυτό θέλουμε εμείς να κάνουμε μέσα από την πλατφόρμα αυτή. Να την εμπλουτίσουμε και να μπορέσει ο επισκέπτης μέσα από αυτήν να βρει την πληροφορία που αναζητά».
Η αυθεντικότητα
Σε ό,τι αφορά το Ρέθυμνο, το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη, όπως εξηγεί η κ. Παγκάλου, είναι ένα από τα μέλη του Δικτύου. Η ίδια τονίζει ότι η ευρύτερη περιοχή του Ψηλορείτη διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα ώστε να αναδειχθεί ο πλέον «εναλλακτικός προορισμός» του νησιού, καθώς η αυθεντικότητα, όσο κλισέ και να ακούγεται ο όρος, είναι τελικά το νούμερο ένα στοιχείο που αναζητούν οι σύγχρονοι ταξιδιώτες στις διακοπές τους. Και στην ενδοχώρα του Ρεθύμνου, όπως επισημαίνει η κ. Παγκάλου, οι παραδόσεις δεν είναι τεκμήρια του παρελθόντος που «ζουν» σε προθήκες ή καλοστημένα «δρώμενα» για τουρίστες, αλλά αποτελούν την ταυτότητα, την κουλτούρα των ανθρώπων εκεί. «Η ευρύτερη περιοχή του Ψηλορείτη αποτελεί τη ζώσα παράδοση του τόπου. Δηλαδή είναι ακόμη ζωντανή, υπάρχει. Δεν είναι μια περιοχή στην οποία θα βρεις κάποια κατάλοιπα παραδοσιακά. Είναι ζωντανή. Και σε αυτό βέβαια, έχουν πάρα πολύ μεγάλη εμπλοκή εκτός από τους ίδιους τους κατοίκους που εξακολουθούν και μένουν σε κάποιες περιπτώσεις και σε δύσβατες περιοχές και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό, και μέλη μας όπως το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη. Είναι πολύ σημαντικές οι δράσεις που αναπτύσσει. Αλλά και οι επιπλέον διαδρομές στην ευρύτερη περιοχή του Ρεθύμνου είναι πάρα πολύ ελκυστικές και ο σκοπός είναι αντί ο επισκέπτης να μένει στα παράλια να περάσει στην ενδοχώρα και να δει αυτόν τον πλούτο και τον φυσικό και τον πολιτιστικό που πολλές φορές δεν έχει τη δυνατότητα να τον εντοπίσει και βέβαια να έρθει σε επαφή με την τοπική γαστρονομία και με τον ντόπιο πληθυσμό. Γιατί αν κάτι έδειξε η έρευνα που κάναμε είναι και αυτό», αναφέρει μεταξύ άλλων η κ. Παγκάλου και προσθέτει λέγοντας πως η αυθεντικότητα είναι εκείνο στο οποίο πρέπει να εστιάσει ο οποιασδήποτε σχεδιασμός για την ανάδειξη της ενδοχώρας του νησιού: «Ο όρος αυθεντικότητα είναι ο κατεξοχήν όρος ανάπτυξης για εμάς. Αυθεντικότητα στην αρχιτεκτονική, αυθεντικότητα στην παραγωγή προϊόντων, αυθεντικότητα στην επαφή με τον επισκέπτη, στη δραστηριότητα. Δραστηριότητες που διατηρούν τα αυθεντικά στοιχεία του τόπου και τα μεταφέρουν στον επισκέπτη, στην ψυχή του και εκείνος με τη σειρά του στην επιστροφή του στη χώρα του», καταλήγει η κ. Παγκάλου.
