Η κρητική γη χαρακτηρίζεται σε όλη την έκτασή της θα έλεγε κανείς από το πλούσιο φυσικό και πολιτισμικό της κεφάλαιο. Από τους ιδιαίτερους γεώτοπους, τα αρχαιολογικά ευρήματα και μνημεία, αλλά και από τα διάσπαρτα μιτάτα στα βουνά που μαρτυρούν την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τη φύση, συντίθεται ένα τοπίο πλούσιας υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς η οποία συνδέεται στενά με την ίδια την ταυτότητα των ανθρώπων των τοπικών κοινωνιών, της οποίας η διάσωση για πολλούς είναι αδιαπραγμάτευτη.
Παρόλα αυτά – όπως καταδείχθηκε και στη συνεδρία των «Αρχαιολογικών Διαλόγων 2025» με τίτλο «Αρχαιολογικές αναζητήσεις και κινήματα πολιτών» υπό τον συντονισμό της αρχαιολόγου Μαρίας Ανδριανάκη – ολοένα και πιο συχνά σχεδιάζονται στην ενδοχώρα του νησιού επενδύσεις μεγάλης κλίμακας είτε τουριστικές είτε ενεργειακές κ.λπ. που απειλούν ευθέως όχι μόνο το πλούσιο αυτό φυσικό περιβάλλον της ενδοχώρας του νησιού αλλά και τη συλλογική μνήμη, ταυτότητα και εν τέλει αυτάρκεια των ίδιων κατοίκων των τοπικών κοινοτήτων.
Στη συνεδρίαση παραβρέθηκαν εκπρόσωποι κινημάτων τοπικών κοινοτήτων – χαρακτηριστικά παραδείγματα στα οποία διαφαίνεται ξεκάθαρα πως τα συμφέροντα μιας τοπικής κοινωνίας έρχονται σε σύγκρουση συχνά με τις αναπτυξιακές πολιτικές, ανοίγοντας έναν δημόσιο διάλογο για το πώς νοηματοδοτούμε τελικά την «ανάπτυξη», ποια είναι τα όριά της, ποια συμφέροντα μπορεί να εξυπηρετεί και κυρίως τι είναι εκείνα που πρέπει να υπερασπιστούμε από κοινού και να τα φανταστούμε – διεκδικήσουμε τελικά με όρους δικαιοσύνης, συμμετοχικότητας, σεβασμού προς τις τοπικές κοινωνίες και φυσικά βιωσιμότητας.
Παραδείγματα για την εν λόγω κουβέντα αποτέλεσαν η περίπτωση του δήμου Αποκόρωνα, μια περιοχή η οποία μεταξύ άλλων πλήττεται από τον υπερτουρισμό δημιουργώντας σοβαρά ζητήματα επιβίωσης των ανθρώπων της όπως την εξεύρεση κατοικίας ή και ολότελα την έλλειψη κοινωνικής κατοικίας πράγμα που εντείνει τις κοινωνικές ανισότητες στον Δήμο: «Τα θέματα που μας έχουν απασχολήσει είναι περιβαλλοντικά και τελευταίως είναι και το θέμα της στέγης και λόγω πολλαπλασιασμού των πλειστηριασμών στην περιοχή αλλά και λόγω του υπερτουρισμού και της έλλειψης κοινωνικής κατοικίας. Οργανώνουμε την αλληλεγγύη μας στο κοινωνικό δικαίωμα για κατοικία οργανώνοντας παρεμβάσεις στα δικαστήρια, στις δικαστικές αίθουσες, εμποδίζοντας εξώσεις, στηρίζοντας τους ανθρώπους που κάθε μέρα η αγριότητα του φιλελευθερισμού σπρώχνει στη φτώχια και την απόγνωση», ανέφεραν μεταξύ άλλων εκπρόσωποι της «Συνέλευσης για τα κοινά στον Αποκόρωνα», ένας δήμος μάλιστα που μεταξύ άλλων «πληγώνεται» και από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις μεγαλόπνοων αναπτυξιακών σχεδίων όπως τα λεγόμενα αιολικά πάρκα ή το έργο της γραμμής υψηλής τάσης Χανιά – Δαμάστα, οι μελέτες του οποίου σύμφωνα με τη Δημοτική Αρχή και τους φορείς του τόπου, δεν λαμβάνουν υπόψη τα τοπικά συμφέροντα με αποτέλεσμα ο δήμος και η τοπική κοινωνία να έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τους φορείς υλοποίησης του έργου.
Στο ίδιο μήκος κύματος, βρίσκεται και το έργο για το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλλι Πεδιάδος: ένα έργο – σύμβολο της τουριστικής μεγέθυνσης στο νησί που όπως αναφέρθηκε στη συνεδρία παρακάμπτει τις ανάγκες και τη φωνή των κατοίκων στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν, μεταξύ άλλων και τους φυσικούς πόρους περιοχής που απειλούνται από τις ενδεχόμενες παρεμβάσεις: «Κάτι πάρα πολύ σημαντικό για την πεδιάδα αυτή τη στιγμή: κάτω από το αεροδρόμιο υπάρχει ένας τεράστιος υδροφόρος ορίζοντας ο οποίος είναι υγιής, με καθαρό νερό, πόσιμο. Το 20% του Ηρακλείου παίρνει το νερό του από κει πέρα. Έχει γεωτρήσεις ακόμη εκεί και η ΔΕΥΑ. Μιλάμε για καθαρό νερό. Όλα τα απόβλητα τώρα αυτού του αεροδρομίου σχεδιάζουν να διοχετεύονται σε αυτόν τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις μας να προστατεύσουμε αυτό το νερό», τονίζει η εκπρόσωπος της «Πρωτοβουλίας Πολιτών για τη Διάσωση, Προβολή και Αειφόρο Ανάπτυξη της Πεδιάδας».
Στην περίπτωση της Πεδιάδας, μάλιστα βλέπουμε και την ευθεία σύγκρουση των επιταγών της «ανάπτυξης» με τα συμφέροντα των κατοίκων, των οποίων η υπεράσπιση της περιοχής της Πεδιάδας από τις επικείμενες παρεμβάσεις, βασίζεται και στην αξία της ως τόπος ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτό γιατί στο εν λόγω σημείο και συγκεκριμένα στον λόφο Παπούρα ενώ σχεδιαζόταν να τοποθετηθούν τα ραντάρ αεροναυτιλίας του νέου αεροδρομίου, το πλάνο έχει φρενάρει καθότι ανακαλύφθηκαν μοναδικής αρχιτεκτονικής μινωικά τείχη, και πλέον στο επίκεντρο βρίσκεται το πως θα μπορέσουν να συνυπάρξουν με το αεροδρόμιο τα ευρήματα, τα οποία όπως πληροφόρησαν το κοινό οι εκπρόσωποι του τοπικού κινήματος ονομάστηκαν «εμπόδιο 24» από τους φορείς υλοποίησης του έργου.
«Πέρα από αυτό όμως το βουνό κρύβει και άλλα στα σπλάχνα του όπως τόπους λατρείας, το σπήλαιο του Αφέντη Χριστού στο οποίο οι κάτοικοι πήγαιναν μέχρι και τη δεκαετία του ’60 οπότε φέρει και συλλογικές μνήμες. Ταυτόχρονα μιλάμε και για μιτάτα βοσκών, τουλάχιστον τέσσερις γενιές πίσω, τα οποία φέρουν αυτή τη ζώσα πολιτιστική κληρονομιά την οποία αν μη τι άλλο οφείλουμε να τη σεβαστούμε και να την αναδείξουμε, αποδεικνύοντας πως ο άνθρωπος, ο τόπος και το τοπίο είναι ένα και όλα αυτά δεν μπορούν ούτε να μεταφερθούν ούτε να συνυπάρξουν με τα σύγχρονα αναπτυξιακά έργα», καταλήγουν αποδεικνύοντας το πως η πολιτιστική κληρονομιά όταν θεωρείται αδιαπραγμάτευτη, η ανάπτυξη φαντάζει ως απειλή, κυρίως όταν υπάρχει η αίσθηση από πλευράς ντόπιων ότι τα έργα «ανάπτυξης» δεν αξιολογούν και δεν θέτουν ως προτεραιότητα τη διάσωση της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς.
Αυτό είναι που μάλιστα καθιστά και τη συζήτηση περίπλοκη καθώς οι αναπτυξιακές πολιτικές συχνά αντιμετωπίζουν την κληρονομιά ως εμπόδιο για την υλοποίηση των σχεδίων τους όπως αναφέρθηκε παραπάνω ή τη διαχειρίζονται εν τέλει με όρους εμπορευματοποίησης και μαζικοποιημένου τουρισμού όπως επιχειρείται να γίνει στον λόφο Καστέλι στην παλιά πόλη Χανίων, ένα σημείο εμβληματικό για την πολιτιστική ταυτότητα της πόλης όπου συζητείται το ενδεχόμενο της ξενοδοχοποίησής του ή στην περίπτωση πάλι της περιοχής του νέου αεροδρομίου στο Καστέλλι όπου συζητείται η δημιουργία μουσείου με τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής εντός του αεροδρομίου «Και συζητήθηκε ότι θα αφιερώσουν και 100 τ.μ. για ένα μουσείο μέσα στον χώρο του αεροδρομίου με τη δική μας ιστορία. Εκτός δηλαδή από τον τόπο μας, το μέλλον μας, μας κλέβουν και τη δική μας ιστορία και τη μετατρέπουν σε μια ατραξιόν του αεροδρομίου. Είναι απίστευτο αυτό που βιώνουμε και τόσο δύσκολο να βρεις το δίκιο σου», αναφέρει χαρακτηριστικά η εκπρόσωπος της «Πρωτοβουλίας Πολιτών για τη Διάσωση, Προβολή και Αειφόρο Ανάπτυξη της Πεδιάδας».
Την ίδια ώρα στο πλαίσιο των «Αρχαιολογικών Διαλόγων 2025», στην καταληκτική ολομέλεια προέκυψε ψήφισμα «κατά της ξενοδοχοποίησης των μνημείων στην κορυφή του λόφου του Καστελλίου στο παλιό λιμάνι των Χανίων, ιδιοκτησίας Πολυτεχνείου Κρήτης», καθώς «Ο λόφος Καστέλλι αποτελούσε διαχρονικά το κέντρο της πανάρχαιας πόλης των Χανίων και η μετατροπή του χαρακτήρα του από περιοχή κατοικίας σε ξενοδοχείο, χρησιμοποιώντας για τον σκοπό αυτό τα ίδια τα ιστορικά κτήρια-μνημεία στην κορυφή του, προσβάλλει βίαια την ιστορική μνήμη του τόπου», όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση που εξέδωσε η οργανωτική επιτροπή των «Αρχαιολογικών Διαλόγων 2025», ενώ για την περίπτωση του νέου αεροδρομίου αποφασίστηκε «η έμπρακτη υποστήριξη στην Πρωτοβουλία Πολιτών για τη Διάσωση, Προβολή και Αειφόρο Ανάπτυξη της Πεδιάδος στα παρακάτω ζητήματα:
1. Την προστασία, συντήρηση και ανάδειξη όλου του λόφου της Παπούρας Καστελλίου Πεδιάδας κατά χώραν, ως ενιαίου και αδιάσπαστου πολιτισμικού τοπίου. Καμία τοποθέτηση ραντάρ στον λόφο και προστασία των προστατευόμενων περιοχών των Αστερουσίων από πιθανή χωροθέτηση εκεί.
2. Το Μουσείο με τα αρχαιολογικά ευρήματα από την Πεδιάδα να κατασκευαστεί εκτός των ορίων του αεροδρομίου και οι επιτόπιες ανασκαφές να αναδειχτούν κατά χώραν σε δίκτυα πολιτισμικών διαδρομών.
3. Οι επιτόπιες δοκιμαστικές ανασκαφές να προηγούνται των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ούτως ώστε να μην προκύπτουν διλήμματα διάσωσης πολιτισμικής κληρονομιάς ή όχι.
4. Να προστατευθεί πάσει θυσία ο υπόγειος και υπέργειος υδροφόρος ορίζοντας της Πεδιάδας Καστελλίου Ηρακλείου».
