Της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΑΚΗ*
«Η μπλε τζακαράντα, είναι φυλλοβόλο δέντρo με την πιο εντυπωσιακή ανθοφορία. Τα λουλούδια της, τα οποία εμφανίζονται στο τέλος της άνοιξης, έχουν χρώμα μπλε, κατακλύζουν το δέντρο και προσφέρουν στον περιβάλλοντα χώρο το λεπτό άρωμά τους. Το φύλλωμά του δένδρου, μοιάζει με της φτέρης, διακοσμεί και καλλωπίζει κήπους ή τοπία. Είναι φυτό γρήγορης ανάπτυξης και εξαιρετικά εύκολης καλλιέργειας: αρκεί να φυτευθεί σε έδαφος το οποίο διαθέτει άριστη στράγγιση και σε περιοχές με ήπιο χειμώνα γιατί δεν αντέχει το ψύχος. Στην πράξη δεν προσβάλλεται από εχθρούς ή από ασθένειες και εφόσον εγκατασταθεί καλά, τότε παρουσιάζει μεγάλη αντοχή στην ξηρασία. Η μπλέ τζακαράντα είναι ένα πολύτιμο δέντρο για την κηποτεχνία και την αρχιτεκτονική του τοπίου και γι’ αυτό αξιοποιείται, ιδίως σε Μεσογειακού χαρακτήρα περιβάλλοντα».
Εξαιτίας αυτών των χαρακτηριστικών που μεταφέρω από ιστοσελίδα φυτωρίου (kipogeorgiki), η μπλε τζακαράντα, με επιστημονικό όνομα Jacaranda mimosifolia, φυτό της Νότιας Αμερικής, εξαπλώθηκε σε διάφορες πόλεις του κόσμου καλλωπιστικό δένδρο μάλλον τον 19 αιώνα.
Στο Μπουένος Αϊρες στην Αργεντινή κοσμεί πολλά πάρκα και κεντρικές λεωφόρους, όπως την περίφημη Avenida Figuero a Alcorta, η οποία παίρνει ένα εντυπωσιακό μενεξεδί χρώμα την εποχή της ανθοφορίας. Πάρα πολλά τέτοια δένδρα υπάρχουν στο Γιοχάνεσμπουργκ και στην Πρετώρια, στη Νότια Αφρική. Μάλιστα η Πρετώρια, έχει το προσωνύμιο Jacaranda City. Η ανθοφορία των τζακαράντων τέλη Σεπτεμβρίου μέχρι Νοέμβριο, συμπίπτει με την περίοδο μελέτης των φοιτητών και φοιτητριών πριν την εξεταστική στα Πανεπιστήμια και υπάρχει η δοξασία ότι αν πέσει πάνω σου ένα άνθος τζακαράντας, θα περάσεις όλα τα μαθήματα!. Καθώς η ανθοφορία των τζακαράντων είναι ένα πολύ προβεβλημένο γεγονός στη Νότια Αφρική, τα δεδομένα αυτά που είναι διαθέσιμα από τη δεκαετία 1920, χρησιμοποιούνται σήμερα για τη διερεύνηση της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στην ανθοφορία των δένδρων. Πολλές τζακαράντες έχουν φυτευθεί και στην Αυστραλία, στο Σίδνευ, τη Μελβούρνη, το Περθ και έχουν γίνει πλέον σύμβολα της άνοιξης. Διοργανώνεται ακόμη και ετήσιο φεστιβάλ τζακαράντας. Ακόμη και στην Ασία, έχει μεταφερθεί το φυτό. Στο Κατμαντού την πρωτεύουσα του Νεπάλ, η ανθοφορία των τζακαράντων ήταν είδηση στην πρώτη σελίδα της τοπικής εφημερίδας The Rising Nepal τον Απρίλιο του 2022 που επισκέφτηκα τη χώρα.
Όμως και στη χώρα μας, υπάρχουν τζακαράντες. Στην Αθήνα, μας τις ξανασύστησε η δημοσιογράφος Τασούλα Επτακοίλη, στη διάρκεια της πανδημίας, όταν τις παρατήρησε για πρώτη φορά στις βόλτες της στην πόλη. Στο άρθρο της με τίτλο «Ξανα-ανακαλύπτοντας τις τζακαράντες των Αθηνών», τον Ιούνιο του 2020, αναφέρει ότι τα δένδρα αυτά ήρθαν στην Ελλάδα γύρω στο 1840 μαζί με άλλα 15.000 φυτά, για την δημιουργία του τότε Βασιλικού -τώρα Εθνικού- Κήπου, κατ’ έντολήν της Βασίλισσας Αμαλίας. Από κει, στη συνέχεια φυτεύτηκαν σε διάφορες περιοχές της Αθήνας, όπως το Ζάππειο και το Πεδίον του Αρεως. Την υπέροχη ανθισμένη μπλε δενδροστοιχία που οδηγεί από το Ζάππειο Μέγαρο στη Λεωφόρο Αμαλίας την είχα προσέξει στο παρελθόν (παραθέτω φωτογραφία από το διαδίκτυο).
Την προηγούμενη εβδομάδα, είχα την ευκαιρία να θαυμάσω τζακαράντες σε πλήρη ανθοφορία σε άλλα σημεία των Αθηνών. Ολόκληρη δενδροστοιχία αριστερά και δεξιά στην οδό Ρηγίλλης, μεμονωμένα δένδρα στην οδό Βουλής, στην πλατεία Καπνικαρέας, αλλά και νέες φυτεύσεις κατά μήκος της οδού Βασιλίσσης Σοφίας όπως φαίνεται στη φωτογραφία που έβγαλα απέναντι από το -πρώην – ξενοδοχείο Χίλτον. Τα μενεξεδένια άνθη της τζακαράντας, μου πρόσφεραν εικόνες ομορφιάς, και μια αίσθηση ελπίδας μέσα στο πολύβουο, τσιμεντένιο αστικό τοπίο!
Δεν είμαι όμως η μόνη που θαύμασα φέτος τα μενεξεδένια άνθη στην Αθήνα ! Μεταφέρω ανάρτηση από το γνωστό κοινωνικό δίκτυο: «Ανθισαν οι τζακαράντες της Αθήνας.. το μοναδικό θέαμα των ανθισμένων δενδροστοιχιών το είχαμε στερηθεί κάποια χρόνια εξαιτίας των λανθασμένων κλαδεμάτων.. το βαθύ κλάδεμα σοκάρει τα δένδρα που στη συνέχεια αναπτύσσουν κλαδιά από την αρχή και δεν ανθοφορούν αυτές τις μέρες η οδός Αθηνάς, είναι μια σκέτη ποίηση, μωβ πάνω, μωβ κάτω στα πεζοδρόμια». Για τις τζακαράντες της οδού Αθηνάς, είχε γράψει το Μάϊο 2021, ο δημοσιογράφος Ηλίας Προβόπουλος. Τα δένδρα αυτά, φυτεμένα το 2004, είχαν ανθίσει τελευταία φορά το έτος 2017. Στη συνέχεια, βαθιά κλαδέματα, τα είχαν σχεδόν καταστρέψει, αλλά μετά από τις έντονες διαμαρτυρίες των κατοίκων, τα άφησαν ήσυχα κάποια χρόνια και ο δημοσιογράφος προέβλεπε ότι θα ξανάνθιζαν σε μερικά χρόνια. Όπως και έγινε, φέτος. Ο ίδιος επισημαίνει ότι «οι τζακαράντες ξεχωρίζουν ανάμεσα σε όλα τα άλλα δέντρα της Αθήνας γιατί ανθίζουν τις τελευταίες ημέρες της άνοιξης πριν ακόμη βγάλουν φύλλα και διατηρούν τα άνθη τους που μοσχομυρίζουν για πολλές ημέρες. Στη συνέχεια τα άνθη πέφτουν σαν γαλάζιο χιόνι στο δρόμο, στα πεζοδρόμια στα σταθμευμένα αυτοκίνητα».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ιστοσελίδα ξεναγήσεων στην Αθήνα, προτείνει ειδική περιήγηση στις ανθισμένες τζακαράντες του κέντρου, για απόλαυση ή και φωτογράφηση. Παραθέτω το χάρτη της προτεινόμενης διαδρομής.
Και στο Ρέθυμνο; Υπάρχουν τζακαράντες στο Ρέθυμνο; Αυτή την εποχή μπορούμε να δούμε ανθισμένες τζακαράντες στην ανατολική πλευρά του Δημοτικού κήπου. Πολύ λιγότερα άνθη έχουν οι τζακαράντες στην πλατεία Μητροπόλεως. Οι υπόλοιπες τζακαράντες του Ρεθύμνου, στην Λεωφόρο Κουντουριώτου απέξω από το Λύκειο, στην οδό Χορτάτζη στη συμβολή της με Κουντουριώτου και σε άλλα σημεία που δεν είχα το χρόνο να φωτογραφήσω, μετά από το βαθύ κλάδεμα προφανώς από το Τμήμα Πρασίνου του Δήμου μας, που να ανθοφορήσουν οι καημένες! ασχολούνται με την ανάπτυξη του κλαδιών τους!
Οι κακές κλαδευτικές πρακτικές που έχουν πολλαπλασιαστεί τελευταία στη χώρα μας, έχουν επικριθεί από τους πλέον αρμόδιους φορείς όπως το Γεωτεχνικο Επιμελητήριο, που μαζί με άλλους φορείς ειδικών αλλά και πολιτών, προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν τους Δήμους, ότι τα κλαδέματα των αστικών δένδρων πρέπει να γίνονται με περιβαλλοντικά και γεωτεχνικά κριτήρια, την κατάλληλη εποχή και από εξειδικευμένο προσωπικό και όχι μόνο με οικονομικά κριτήρια, όπως γίνεται συνήθως.
Θα μου πείτε, με τα δένδρα θα ασχολούμαστε τώρα; Θα σας απαντήσω: Ναι! Με τα δένδρα! όπως ο μεγάλος μας ποιητής Γιώργος Σεφέρης που όταν πέρασε από την Πραιτώρια, εμπνεύστηκε κι έγραψε τους παρακάτω στίχους:
«Οι τζακαράντες παίζοντας καστανιέτες και χορεύοντας
ρίχναν γύρω στα πόδια τους ένα μενεξεδένιο χιόνι».
Τα μεγάλα πλεονεκτήματα που μας προσφέρουν τα αστικά δένδρα (απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα, σκιά, μείωση της θερμοκρασίας, μείωση του θορύβου, καταφύγιο βιοποικιλότητας κ.ά.), εκτός από τα μαθήματα μου στο αμφιθέατρο, έχω τονίσει κι εγώ μεταξύ άλλων, εμφατικά και επανειλημμένα στην πόλη μας, σε δημόσιες ομιλίες, σε σεμινάρια επιμόρφωσης εκπαιδευτικών, σε προλογικά σημειώματα τοπικών εκδόσεων, αλλά και στα λίγα δημοσιεύματα στον τύπο που βρήκα το χρόνο να γράψω.
Θα προσθέσω άλλο ένα! τα υπέροχα άνθη τους, όπως στην περίπτωση της τζακαράντας, χαρίζουν δωρεάν αισθητική απόλαυση στον/στην κάτοικο, στον επισκέπτη και στην επισκέπτρια, υπενθυμίζοντας μας την ευεργετική παρουσία της φύσης μέσα στα αστικά κέντρα.
*Η Μαριάννα Καλαϊτζιδάκη είναι καθηγήτρια Βιολογίας και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Κρήτης
