Η οικογένεια Χατζηδάκη από τη Μύρθιο Αγίου Βασιλείου έδωσε στην επιστήμη και στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες αρκετά μέλη της.Από πού να βάλουμε αρχή. …
Ο Γεώργιος Χατζηδάκης, την προτομή του οποίου βλέπουμε έξω από το δημαρχείο και θεωρείται ο θεμελιωτής της επιστήμης της γλωσσολογίας στην Ελλάδα και ο πρώτος καθηγητής της στο Πανεπιστήμιο Αθηνών,γεννήθηκε στη Μύρθιο Αγ. Βασιλείου, στις 12 Νοεμβρίου 1848.
Το επώνυμο της οικογένειας ήταν «Χατζή Χαρκιάς», αλλά σύμφωνα με τον καθηγητή Μπαμπινιώτη από την ιδιορρυθμία κάποιου σχολάρχη του Ρεθύμνου μετατράπηκε σε «Χατζιδάκις» και γενικεύτηκε για όλη την οικογένεια.
Τα πρώτα γράμματα που έλαβε, ήταν στο μικρό σχολείο της πατρίδας του. Όμως, το 1869 ως μετανάστης στην Αθήνα, λόγω της επανάστασης, φοιτά στο ιδιωτικό σχολείο Μανούσου και έπειτα στο Β’ γυμνάσιο Αθηνών, όπου δέχτηκε μεγάλη επιρροή από τους καθηγητές του και άρχισε να αντιλαμβάνεται την κλίση του για τη γλωσσολογία. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στο πανεπιστήμιο Αθηνών με αφάνταστες στερήσεις. Το 1877, μετά από νίκη του σε πανεπιστημιακό γλωσσολογικό διαγωνισμό, του χορηγήθηκε υποτροφία από το πανεπιστήμιο Αθηνών για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό. Ο Χατζιδάκις ταξίδεψε στην Γερμανία (Πανεπιστήμια Λειψίας, Ιένας και Βερολίνου) και μαθήτευσε για τρία περίπου χρόνια δίπλα σε Γλωσσολόγους τεράστιου ακαδημαϊκού διαμετρήματος όπως ο Georg Curtius και ο μαθητής του στη Λειψία Karl Brugmann, ο Eduard Sievers και ο Berthold Delbrück στην Ιένα. Το 1880 επέστρεψε στην Ελλάδα όπου αρχικά εργάστηκε στο Διδασκαλείο Αθηνών. Ένα χρόνο αργότερα, το 1881, και σε ηλικία 33 ετών, ο Χατζιδάκις ανακηρύσσεται διδάκτορας (ο ίδιος μάλιστα, γι’ αυτό το λόγο, χαρακτήριζε τον εαυτό του «οψιμαθή») με τη διατριβή: «Περὶ τῶν εἰς -ους Συνηρημένων τῆς Β’ Κλίσεως καὶ τῶν εἰς -ος Οὐδετέρων Ὀνομάτων τῆς Γ’ ἐν τῇ Νέᾳ Ἑλληνικῇ». Το ίδιο έτος διορίστηκε υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το 1885 προήχθη σε έκτακτο καθηγητή, ενώ το 1890 εξελέγη τακτικός καθηγητής της Γλωσσολογίας και της Ινδικής Φιλολογίας και ανέλαβε την ομώνυμη έδρα. Το 1906 εξελέγη πρύτανης του πανεπιστημίου Αθηνών.
Εκλέχτηκε διδάκτορας του πανεπιστημίου της Λειψίας, αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών Βερολίνου, Βιέννης, Μονάχου, Βουδαπέστης, καθώς και των Επιστημονικών Εταιρειών Γκέτιγκεν και Λονδίνου.
Μαζί με τον Κωνσταντίνο Κόντο ίδρυσε το περιοδικό «Αθηνά», όπου δημοσίευσε τις περισσότερες εργασίες του. Εισήγαγε στην Ελλάδα την επιστημονική ιστορικοσυγκριτική μελέτη των γλωσσών και υπήρξε ο πρώτος καθηγητής γλωσσολογίας σε ελληνικό πανεπιστήμιο και από κοινού με τους Κωνσταντίνο Κοντό, Σπύρο Βάση και τον Πέτρο Παπαγεωργίου ίδρυσαν το 1888 την «Επιστημονική Εταιρεία Αθηνών», ενώ ήταν από τους ιδρυτές του συλλόγου «Αδαμάντιος Κοραής», που είχε στόχο τη συλλογή γλωσσικής ύλης.
Προώθησε την ιδέα της δημιουργίας του Κέντρου Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης, το οποίο στην πορεία του χρόνου διαμορφώθηκε ως Κέντρον Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων-Ι.Λ.Ν.Ε. και με τους επιστημονικούς του αγώνες απέδειξε την ελληνικότητα των αρχαίων Μακεδόνων και της διαλέκτου τους. Μαθητές του ήταν ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο Αχιλλέας Τζάρτζανος, ο Γ. Αναγνωστόπουλος και ο Κ. Φάβης.
Ήταν όμως και φλογερός πατριώτης. Την άνοιξη του 1897, ενώ ήταν καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αθηνών, εξηφανίσθη μυστηριωδώς! Ήταν 49 ετών όταν άφησε σύξυλη την πανεπιστημιακή έδρα του και θαλασσοπνίγηκε ταξιδεύοντας μ’ ένα παλιοκάραβο στην αγαπημένη του Κρήτη, όπου ζώστηκε τα άρματα και πολέμησε σαν οπλαρχηγός, ανάμεσα στα παλικάρια της λεβεντογέννας Κρήτης (θα εμιμούντο, τον Χατζηδάκι, οι σημερινοί… διανοούμενοι;). Αναφέρεται μάλιστα ότι ο Ιταλός ναύαρχος Canevaro έκπληκτος από την παρουσία ενός πανεπιστημιακού καθηγητή στις τάξεις των επαναστατών, ζήτησε να γίνει ανακωχή για να τον γνωρίσει και με συνοδεία οδηγήθηκε στο Ιταλικό πλοίο. Η συνάντηση βοήθησε στην υπογραφή συνθηκολογήσεως και στην άρση του ναυτικού αποκλεισμού του νησιού.
Ο Παύλος Νιρβάνας έγραψε: «Ο Χατζηδάκις, όπως κρατούσε γερά την πέννα με τα τρία δάκτυλα του, κάνοντας τον σταυρό του στον Θεό της αλήθειας και της επιστήμης, έτσι ήτανε και μια γεννημένη αντάρτικη ψυχή, ένας πολέμαρχος που επολέμησε σε τρεις επαναστάσεις της Κρήτης εναντίον των Τούρκων. Όπως ήταν πεισματάρης των μεγάλων αγώνων για τη λευτεριά της πατρίδος, ήταν το παράδειγμα του σεμνού, του μεγαλόκαρδου, του διανοητή, του πεισματάρη και για τη λευτεριά και για τη δόξα της απαράμιλλης γλώσσης του Έθνους μας».
Το 1928 όταν ο Χατζηδάκις μετέβη για να λάβει μέρος στο Α’ Διεθνές Γλωσσολογικό Συνέδριο της Χάγης, στο οποίο προήδρευε ο γίγας της γλωσσικής επιστήμης Γερμανός Paul Kretschmer. Μόλις εμφανίζεται στην αίθουσα ο Χατζηδάκις, αναγγέλλει: «Αυτή τη στιγμή καταφθάνει ο Νέστωρ των Γλωσσολόγων Γεώργιος Χατζηδάκις». Ακολουθεί ένα παρατεταμένο χειροκρότημα, όρθιοι οι σύνεδροι με κραυγές και επευφημίες εκφράζουν τον ενθουσιασμό και την αγάπη τους για τον μεγάλο επιστήμονα!
Ο Χατζιδάκις δημιούργησε 650 επιστημονικές εργασίες στο ησυχαστήριο του στην οδό Σκουφά (στον ίδιο δρόμο έζησε και δημιούργησε τις ποιητικές του συλλογές ο Οδυσσέας Ελύτης), αλλά και στην οδό Αναγνωστοπούλου, όπου έζησε ως το 1941 που απεδήμησε εις Κύριον… Στο μνημόσυνο του παρέστη ο Πρίγκιπας Γεώργιος, που τον χαρακτήρισε πνευματικό λέοντα της Κρήτης.
Ο Γ. Χατζιδάκις ο ασυνήθους διαμετρήματος επιστήμων, πέτυχε να «γκρεμίσει» τα είδωλα της γλώσσας, στα οποία πίστευαν μέχρι τότε και να οικοδομήσει στη θέση τους το ναό της γνήσιας επιστήμης της γλώσσας, δείχνοντας τις ρίζες της καταγωγής της, την αδιάσπαστη συνέχειά της και τον τρόπο μελέτης της δομής της. Έπεισε, με άλλα λόγια, ότι η σύγχρονη προφορική ελληνική γλώσσα, δεν έπαυσε ποτέ, να αποτελεί όργανο έκφρασης του Ελληνισμού στη μακραίωνη ιστορική του πορεία.
Το επιστημονικό έργο του υπήρξε μεγάλο σε όγκο και τεράστιο σε σημασία. Δημοσίευσε περί τις 650 λογοτεχνικές μελέτες, σε ξένα και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, όπως η «Εστία», η «Εβδομάδα» και ο «Παρνασσός».
Τιμήθηκε από το κράτος με:
– Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος.
– Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος.
– Σταυρό των Ανώτερων Ταξιαρχιών του Τάγματος του Φοίνικα, ενώ ανακηρύχθηκε.
– «Άρχων Μέγιστος Διδάσκαλος του Γένους» από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Ο Γεώργιος Χατζηδάκις πέθανε στην Αθήνα το 1941, σε ηλικία 92 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο έργο, που πρόσφερε το μέγιστο στον ελληνικό λαό και πολιτισμό, απολαμβάνοντας τις τιμές ενός μεγάλου δασκάλου που υπηρέτησε με πάθος την επιστήμη του κατακτώντας τον οικουμενικό σεβασμό και την απόλυτη καταξίωση από τους διεθνείς ακαδημαϊκούς κύκλους.
Ιωάννης Χατζηδάκης
Ήταν αδελφός του Γεωργίου και διαθέτοντας την ίδια δίψα για σπουδές ακολούθησε θετική επιστήμη. Ήταν φυσικομαθηματικός.
Γεννήθηκε στη Μύρθιο Αγίου Βασιλείου το 1844. Ολοκλήρωσε τη βασική του εκπαίδευση στη Σύρο και από το 1863 σπούδασε μαθηματικά στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Αποφοίτησε με διδακτορικό δίπλωμα Μαθηματικών το 1868 και μετέβη με υποτροφία του Πανεπιστημίου στο Παρίσι και το Βερολίνο για να συνεχίσει τις σπουδές του.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα διορίστηκε υφηγητής το 1880, τακτικός το 1884 και το 1914 επίτιμος καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο. Δίδαξε επίσης θεωρητική μηχανική στο Πολυτεχνείο (1888-1914), και μαθηματικά στη Σχολή Ευελπίδων (1873-1900) και στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων (1886-1891). Διετέλεσε κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής το ακαδημαϊκό έτος 1890-1891, και της Σχολής Θετικών Επιστημών κατά τα ακαδημαϊκά έτη 1904-1905 και 1911-1912.
Πέθανε το 1921.
Το επιστημονικό και διδακτικό του έργο σημαντικό. Εξέδωσε μεταξύ άλλων.
– Εισαγωγή εις την ανωτέρα άλγεβρα.
– Επίπεδος αναλυτική γεωμετρία.
– Διαφορικός λογισμός.
– Θεωρητική Μηχανική.
– Στοιχειώδης Γεωμετρία.
– Στοιχειώδης Αριθμητική.
– Θεωρητική Αριθμητική.
– Ολοκληρωτικός Λογισμός.
– Θεωρητική Μηχανική.
Νικόλαος Χατζηδάκης
Ήταν γιος του Ιωάννη.
Γεννήθηκε το 1872 στο Βερολίνο.
Όταν ήταν ο καιρός για σπουδές βρισκόταν με την οικογένειά του στην Ελλάδα. Τέλειωσε το γυμνάσιο στην Αθήνα και σπούδασε στο Εθνικό πανεπιστήμιο, όπου αναγορεύτηκε διδάκτωρ των Μαθηματικών. Συνέχισε τις σπουδές στο Παρίσι, Γκέτιγκεν και Βερολίνο.
Επέστρεψε και διορίστηκε από το 1900 καθηγητής της Θεωρητικής Μηχανικής και Αστρονομίας στη σχολή Ευελπίδων και από το 1904 τακτικός καθηγητής των Ανωτέρων Μαθηματικών στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Δίδαξε επίσης στη σχολή Ναυτικών Δοκίμων.
Είναι ο εισηγητής στην Ελλάδα της Απειροστικής Γεωμετρίας και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας.
Στα συγγράμματά του συγκαταλέγονται τα έργα Εισαγωγή εις την Αναλυτικήν Θεωρίαν των Επιφανειών (1912), Κινητική του Υλικού Σημείου (1917), Σφαιρική Τριγωνομετρία (1926), Σμήνη και Συμπλέγματα Καμπυλών και Επιφανειών (1929) και Στοιχεία Ανωτέρας Αλγέβρας (1933).
Όπως όλη του η οικογένεια έτσι και ο Νικόλαος ήταν φλογερός πατριώτης. Το 1897 ενώ βρισκόταν για σπουδές στο Παρίσι τα άφησε όλα κι έσπευσε να πολεμήσει στην Κρήτη που είχε αρχίσει επανάσταση, μαζί με τον θείο του Γεώργιο Χατζηδάκη.
Όταν η Ελλάδα κατακτήθηκε από τους Γερμανούς δέχτηκε αμέσως πρόταση από τις αρχές κατοχής να συνεργαστεί μαζί τους, καθώς μιλούσε άπταιστα Γερμανικά και Ιταλικά.
Για να τον δελεάσουν του έταξαν αξιώματα και μια άνετη ζωή. Εκείνος τους έκανε πέρα με λεβεντιά σαν γνήσιος Κρητικός. Όπως ήταν φυσικό πλήρωσε ακριβά τη γενναία του στάση απέναντι στον εχθρό.
Πείνασε, ταλαιπωρήθηκε μα δεν υποτάχτηκε ποτέ στον κατακτητή.
Πέθανε από την πείνα το 1942 στην καρδιά της κατοχής που ο ελληνικός λαός περνούσε τη μεγαλύτερη τραγωδία που έζησε ποτέ το ελληνικό έθνος.
Αυτό το άδοξο τέλος είχε σοφός καθηγητής που μιλούσε 13 συνολικά ξένες γλώσσες και παράλληλα είχε αναπτύξει μεγάλη λογοτεχνική δραστηριότητα.
Δημοσίευε με το ψευδώνυμο Ζέφυρος Βραδυνός στα λογοτεχνικά περιοδικά Διάπλαση, Νουμάς, και Νέα Εστία. Επίσης ήταν μεταφραστής και με τις μεταφράσεις του έκανε γνωστή στο ελληνικό κοινό τη σύγχρονη σκανδιναβική λογοτεχνία. Το μεταφραστικό του έργο παρουσιάστηκε στο βιβλίο του Ξενικά Λουλούδια (1940). Ενδιαφερόταν ταυτόχρονα για τη Γλωσσολογία και συνέγραψε σχετικά άρθρα στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη.
Προοδευτικός σε όλες του τις δράσεις, ήταν από τους υποστηρικτές της δημοτικής γλώσσας.
Για το λόγο αυτό απολύθηκε από το πανεπιστήμιο Αθηνών, ως «μαλλιαρός». Έτσι ονομάζονταν χλευαστικά εκείνοι που ήθελαν να επικρατήσει η γλώσσα του απλού λαού.
Τον προσέλαβαν ξανά το 1912.
Ο Νικόλαος Χατζηδάκης ακόμα και μετά θάνατον νοιάστηκε για τους φοιτητές του. Κληροδότησε ό,τι του είχε απομείνει για εκδόσεις υπέρ των φοιτητών.
Η Θεσσαλονίκη τίμησε το σοφό καθηγητή και αγνό πατριώτη δίνοντας το όνομά του σε μια οδό.
Φούλα Χατζηδάκη
Άξια κόρη του ήταν η Φούλα Χατζηδάκη μια από τις εμβληματικές μορφές της αριστεράς
Γεννήθηκε το 1906. Από μικρή έδειχνε πως θα ακολουθήσει τα χνάρια πατέρα και παππού και πράγματι δικαίωσε όσους περίμεναν την εξέλιξή της στον χώρο της επιστήμης. Από τα φοιτητικά της χρόνια πάντως συνδέθηκε με το κίνημα της Αριστεράς
Από το 1932 συμμετείχε στη επιτροπή σύνταξης του περιοδικού «Νέοι Πρωτοπόροι». Στο περιοδικό αυτό δημοσίευε άρθρα σχετικά με τον μαρξισμό και την αισθητική. Κατά τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου εξορίστηκε αρχικά στη Φολέγανδρο, ενώ ήταν παντρεμένη με τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη.
Ο άνδρας της είχε από πολύ νωρίς ενταχθεί στο Κ.Κ.Ε, όταν γνωρίστηκε με τον Νίκο Ζαχαριάδη στον Βόλο, με τον οποίο και συνδέθηκε με στενή φιλία. Ήταν από τα σημαντικά στελέχη, είχε εκλεγεί και βουλευτής.
Η Φούλα συμμετείχε στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού «Νέοι Πρωτοπόροι» από το 1932, όπου και δημοσίευε άρθρα σχετικά με το μαρξισμό και την αισθητική. Στη δικτατορία του Μεταξά εκτοπίσθηκε στη Φολέγανδρο (ενώ ήταν παντρεμένη με τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη). Από τις πρώτες μέρες της Κατοχής δραπέτευσε και κατέφυγε στην Κρήτη, όπου ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα. Μετά την Απελευθέρωση συνεργάστηκε με όλα τα πνευματικά έντυπα της Αριστεράς και κυρίως με τα «Ελεύθερα Γράμματα» του Δημήτρη Φωτιάδη. Μετά τον Εμφύλιο βρέθηκε πολιτικός πρόσφυγας στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία για 20 χρόνια. Το μεταφραστικό της έργο εκείνης της εποχής εκδόθηκε μετά την επιστροφή της. Ανάμεσα στις μεταφράσεις της είναι η «Αναγκαιότητα της τέχνης» του Φίσερ, τα «Γράμματα του Αντόνιο Γκράμσι», «Η ιστορία της Γκεστάπο» του Ζ. Ντεραρί κ.ά.
Η Χατζηδάκη συνεργάστηκε με το «Διαβάζω» από τα πρώτα του τεύχη.
Η γνωριμία της με συναγωνιστή της Ιάννη Ξενάκη έγινε, όταν εξόριστοι και οι δυο κατοίκησαν ένα διάστημα στο ίδιο ξενοδοχείο, στο Παρίσι, στην οδό Claude Bernard 26. Έκτοτε διατήρησαν μακρόχρονη αλληλογραφία. Μάλιστα στα κατάλοιπα της Φούλας Χατζηδάκη, σώθηκαν, φυλαγμένα με προσοχή, λίγα γράμματα του Ιάννη Ξενάκη, χρονολογημένα από το Μάρτιο του 1948, το πρώτο, ως τον Ιούλιο του 1964, το τελευταίο, τα οποία αποτελούν ιστορικά τεκμήρια για τις αναζητήσεις, τις επιρροές, τις σκέψεις και το ιστορικό περιβάλλον των δύο πνευματικών ανθρώπων.
Το μεταφραστικό της έργο εκείνης της εποχής εκδόθηκε μετά την επιστροφή της. Ανάμεσα στις μεταφράσεις της είναι η «Αναγκαιότητα της τέχνης» του Φίσερ, τα «Γράμματα του Αντόνιο Γκράμσι», «Η ιστορία της Γκεστάπο» του Ζ. Ντεραρί κ.ά. Η Φούλα Χατζηδάκη επιμελήθηκε την ανθολογία «Τραγούδια της Αντίστασης» που κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του 1951 από το «Εκδοτικό Νέα Ελλάδα».
Ακόμη διασώζεται επιστολή του Πωλ Ελυάρ προς τη Φούλα Χατζηδάκη γραμμένη το 1946, την οποία μετέφρασε ο Φίλιππος Ηλιού.
Πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου 1984.
Εμμανουήλ Ι. Χατζηδάκης
Γεννήθηκε στη Μύρθιο το 1874. Ήταν γιος του Ιωάννη. Σπούδασε ιατρική στην Αθήνα και μετά το πτυχίο του συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι για τρία χρόνια, όπου ειδικεύτηκε στη Γενική Χειρουργική και στην οφθαλμολογία.
Για ένα διάστημα υπηρέτησε το χωριό του και μετά έφυγε για το Ηράκλειο όπου άνοιξε δική του κλινική. Διετέλεσε νομίατρος Ηρακλείου και χειρουργός του Πανανείου.
Σύμφωνα με τον Γιώργη Εκκεκάκη ο Χατζηδάκης συνέχισε να εργάζεται μέχρι περίπου το τέλος της Κατοχής.
Πέθανε στο Ηράκλειο τον Οκτώβριο του 1956.
Πηγές:
Γιώργη Εκκεκάκη: Ρεθεμνιώτες
Βικιπαίδεια
Δυο λόγια για τη Φούλα Χατζηδάκη – άρθρο του Κώστα Π. Παντελόγλου.
ΝΟW 24: Ο γλωσσολόγος και πολέμαρχος Γεώργιος Χατζηδάκης.
Εύας Λαδιά: Γεώργιος Χατζηδάκης. Ο θεμελιωτής της Γλωσσολογίας στην Ελλάδα.