Με αφορμή την φετινή «μαύρη επέτειο» της 21ης Απριλίου, πολλά και θα γραφούν και θα ειπωθούν περί δημοκρατίας για μιαν ακόμα φορά. Η δημοκρατία, όμως, δεν είναι πολίτευμα όπως νομίζουν πολλοί. Είναι, κατά τη γνώμη μου, τρόπος ζωής.
Τούτο επαληθεύεται, εάν συμφωνήσουμε και στις δύο όψεις που έχει η ιδεώδης δημοκρατία και επιθυμούμε να παίρνει, παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που αντιμετωπίζει, και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και των κοινωνιών τους. Η μια της όψη είναι η ελευθερία σε κάθε πτυχή του καθημερινού ανθρώπινου βίου και η άλλη αφορά το σεβασμό στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα των ανθρώπων ως μεμονωμένων ατόμων και ως μελών ενός οργανωμένου κοινωνικού συνόλου.
Οι δύο όψεις της δημοκρατίας δεν συγκρούονται μεταξύ τους. Στον αντίποδα, συνεργούν και στην εδραίωση της δημοκρατίας και στη δι’ αυτής συνεχή βελτίωση της ζωής μας.
Η ατομική ελευθερία είναι η δυνατότητα ενός ανθρώπου – ατόμου να είναι απόλυτος κύριος του εαυτού του ο ίδιος και όχι κτήμα ή δούλος άλλων. Ο σεβασμός στην προσωπικότητα τού εν λόγω ανθρώπου από τους άλλους συντελεί στην ισχυροποίηση του είδους αυτής της ελευθερίας και τη βαθμιαία ωρίμανση μέσα του της συνείδησης ότι είναι μέλος ενός κοινωνικού συνόλου που τον αναγνωρίζει και τον σέβεται.
Η κοινωνική ελευθερία σχετίζεται με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων μέσα στην οργανωμένη κοινωνία στης οποίας τους κόλπους δραστηριοποιούνται. Έχει άμεση σχέση με τις ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες, με τα κοινωνικά τους δικαιώματα και τις υποχρεώσεις οι οποίες με τη σειρά τους σχετίζονται άμεσα και έμμεσα με αυτά. Με άλλα λόγια, θέτει τα θεμέλια της δημοκρατίας, καθώς, κατά την υγιή μορφή της τελευταίας, όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στο νόμο και έχουν τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις απέναντι σε όσους συναναστρέφονται και στην κοινωνία γενικότερα.
Η κοινωνική ελευθερία, λοιπόν, παίρνει διάφορες εκφάνσεις. Σχετίζεται την ελευθερία της έκφρασης για ό,τι μας περιβάλλει, η οποία, όμως, δεν πρέπει να εκτρέπεται σε ύβρη και συκοφαντία των άλλων. Έχει σχέση με την εργασία, ώστε να έχουν δουλειά όλοι οι άνθρωποι για να εξασφαλίζουν τα προς το ζην και να μην ξεπέφτει σε δουλεία. Αφορά και την εκπαίδευση και τη μόρφωση κάθε πολίτη, προκειμένου όλοι να αποκτήσουν τα πνευματικά εκείνα εφόδια που συμβάλλουν στην παιδεία τους και στη διαμόρφωση των κοινωνικοπολιτικών ιδεών τους. Έχει σχέση και με την κοινωνικοπολιτική ζωή και τη δράση των μελών μιας κοινωνίας, που αφορά το δικαίωμά τους του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι ως δείγμα συμμετοχής των πολιτών στην διαχείριση των κοινών και την αντιμετώπιση των κοινωνικών ζητημάτων. Τέλος, σχετίζεται και με την ανεξιθρησκία, τη σύννομη αναγνώριση και το σεβασμό της ελευθερίας της θρησκευτικής πίστης και της ισοτιμίας ανθρώπων με διαφορετικά θρησκευτικά δόγματα απέναντι στους γραπτούς και άγραφους νόμους του κοινωνικού συνόλου.
Συνοψίζοντας, η ελευθερία παρέχει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ζουν ως άτομα και ως πολίτες χωρίς καταπίεση και εξωτερικό ζυγό, ενώ ο σεβασμός των δικαιωμάτων και η εκπλήρωση των συναφών με αυτά υποχρεώσεων φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά και δυναμώνει τα κοινωνικά σύνολα. Και τα δυνατά κοινωνικά σύνολα προκόβουν πραγματικά και όλοι απολαμβάνουν την ευημερία, εάν τα μέλη των κοινωνιών αυτών ζουν εντός και εκτός σπιτιού με δημοκρατικό τρόπο, το συνδυασμό δηλαδή, όπως είπαμε και στην αρχή, ελευθερίας και σεβασμού στις αρχές και στις αξίες και στις ιδέες και στην προσωπικότητα του καθενός μας ακόμη κι αν δεν μας βρίσκουν σύμφωνους πάντα.
