Η επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στην κοινωνική πραγματικότητα και την καθημερινή ζωή
Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) έχει πλέον εισέλθει δυναμικά στην καθημερινότητά μας και διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε εργαζόμαστε, και λαμβάνουμε πληροφορίες.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις συντελούνται με γοργούς ρυθμούς και εξυπηρετούν σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες των πολιτών, των επιχειρήσεων ενώ πλέον η χρήση της διευρύνεται σε διάφορους τομείς όπως της εκπαίδευσης,του τουρισμού και του πολιτισμού.
Η εξέλιξή της είναι τέτοια, επηρεάζοντας την καθημερινότητά μας με διάφορους τρόπους, κάνοντας την παρουσία της αισθητή σε πολλές πτυχές της ζωής μας, συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούμε πλήρως. Αυτή η συνθήκη δημιουργεί αφενός φόβους και ανησυχία για την «κυριαρχία» της σε όλους του τομείς και αφετέρου την ανάγκη εκπαίδευσης για τη ορθή χρήση του συγκεκριμένου εργαλείου.
Σε αυτό το πλαίσιο, το Πανεπιστήμιο Κρήτης ανέπτυξε μια σειρά μαθημάτων MOOC (Massive Open Online Course) με θέμα «Ορίζοντας και αναπτύσσοντας τον γραμματισμό τεχνητής νοημοσύνης: ένα MOOC για όλους» , το οποίο στοχεύει στην εκπαίδευση των φοιτητών/τριων γύρω από τη λειτουργία των αλγόριθμων και τα ηθικά, κοινωνικά και τεχνικά ζητήματα που συνδέονται με την ΤΝ.
Το MOOC παρουσιάστηκε στο Φοιτητικό Κέντρο «Ξενία» στο Ρέθυμνο τη Δευτέρα, 7 Οκτωβρίου, και απευθύνεται στους φοιτητές όλων των τμημάτων του Πανεπιστημίου Κρήτης (Ρέθυμνο – Ηράκλειο). Πρόκειται για έναν κύκλο ασύγχρονων και διαδικτυακών μαθημάτων διάρκειας 25 ωρών που θα διαρκέσει 6 εβδομάδες, από τις 21 Οκτωβρίου μέχρι τις 8 Ιανουαρίου.
Μέσω του MOOC, οι φοιτητές/τριες καλούνται να αποκτήσουν τόσο τεχνικές γνώσεις, όσο και κριτική κατανόηση των εργαλείων που ήδη επηρεάζουν την καθημερινότητά τους, ανοίγοντας τον δρόμο για μια πιο υπεύθυνη χρήση της τεχνολογίας στο μέλλον. Στόχο έχει την εξοικείωση των φοιτητών με την ΤΝ και τη λειτουργία των αλγορίθμων που τη στηρίζουν.
Οι ενότητες που θα περιλαμβάνει ο κύκλος μαθημάτων είναι οι εξής: – Εισαγωγή στις βασικές έννοιες της Τεχνητής Νοημοσύνης. – Παραδείγματα και εφαρμογές στην καθημερινή ζωή. – Ηθικά ζητήματα και επιπτώσεις της ΤΝ. – Δεξιότητες κατανόησης τεχνολογιών ΤΝ.
Μετά την ολοκλήρωση των μαθημάτων οι φοιτητές θα λάβουν βεβαίωση παρακολούθησης από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, με την ιδέα αυτή να μην περιορίζεται μόνο στην ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά έχει ευρύτερο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον, καθώς αναμένεται να επεκταθεί και σε άλλες βαθμίδες της εκπαίδευσης στο μέλλον.
Το ΜOOC δημιουργήθηκε με χρηματοδότηση του ΕΛΚΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης και αποτελεί αποτέλεσμα συνεργασίας του Τμήματος Μαθηματικών και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης.
Οι ακαδημαϊκοί που πλαισιώνουν τα μαθήματα είναι ο μεταδιδακτορικός ερευνητής και επιστημονικά υπεύθυνος του έργου Κωνσταντίνος Σιπητάνος, η επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Μαθηματικών Σοφία Τριανταφύλλου, η καθηγήτρια του Παιδαγωγικού τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Ελένη Κατσαρού, οι υποψήφιες διδάκτορες Μαρία Άννα Γαλανάκη και Κωνσταντίνα Λελόβα.
«Τα εργαλεία της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν είναι μαγικά, αλλά βασίζονται σε δεδομένα που μοιραζόμαστε εμείς οι ίδιοι με τις επιλογές μας»
Όπως τονίστηκε από τους καθηγητές στη διάρκεια της παρουσίασης στο «Ξενία», οι αλγόριθμοι της τεχνητής νοημοσύνης διαμορφώνονται με βάση τα δεδομένα που τους επιτρέπουν να προβλέπουν και να προσαρμόζονται στις «συμπεριφορές» των χρηστών.
Καθημερινά, οι επιλογές μας διαμορφώνουν τις προτάσεις που μας προσφέρονται, καθώς οι αλγόριθμοι συλλέγουν πληροφορίες από τις ενέργειές μας και προσπαθούν να προβλέψουν τι θα τραβήξει την προσοχή μας. Όπως ανέφερε η καθηγήτρια Ελένη Κατσαρού, «Το mooc εκπαιδεύει τους φοιτητές να κατανοήσουν πως τα εργαλεία της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν είναι μαγικά, αλλά βασίζονται σε δεδομένα που μοιραζόμαστε εμείς οι ίδιοι με τις επιλογές μας».
Συνεπώς, οι αλγόριθμοι λειτουργούν με βάση τις προτιμήσεις των χρηστών, προσφέροντας εξατομικευμένο περιεχόμενο, από διαφημίσεις έως προτάσεις ειδήσεων, σε μια προσπάθεια να κρατήσουν τον χρήστη «κολλημένο» σε μια πλατφόρμα.
Αυτό δημιουργεί μια νέα κοινωνική πραγματικότητα, στην οποία οι αλγόριθμοι επιβεβαιώνουν ή ενισχύουν τις προκαταλήψεις και τις ανισότητες που υπάρχουν ήδη στην κοινωνία. Όπως ανέφερε στα «Ρ.Ν.» η επίκουρη καθηγήτρια Σοφία Τριανταφύλλου, «Αν και οι αλγόριθμοι φαίνονται ουδέτεροι, στην πραγματικότητα αντανακλούν τις κοινωνικές προκαταλήψεις που υπάρχουν και ενισχύουν τη μεροληψία».
Και συμπλήρωσε σε ό,τι αφορά τους για τους στόχους του κύκλου μαθημάτων: «Ο στόχος του προγράμματος είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές όλων των κατευθύνσεων και των τμημάτων με την Τεχνητή Νοημοσύνη, με κάποιες μαθηματικές βασικές έννοιες που χρειάζονται για να καταλάβει κανείς ποιοι είναι οι στόχοι της ΤΝ. Επίσης να καταλάβει πως αυτά τα μαθηματικά εργαλεία γενικευμένα επηρεάζουν τη ζωή του και έχουν κοινωνικές επιπτώσεις λόγω της μεροληψίας που μπορεί να έχει ο αλγόριθμος. Οπότε προσεγγίζουμε το κομμάτι του καταναλωτή της ΤΝ. Για εμάς ήταν μια αρκετά μεγάλη πρόκληση, γιατί έπρεπε και εμείς να εκλαϊκεύσουμε τα μαθηματικά εργαλεία για μεγάλο κοινό που δεν έχει μαθηματικό backround. Θεωρούμε ότι έτσι όπως είναι η εκπαίδευση ή έτσι όπως θα είναι η εκπαίδευση αύριο, είναι απαραίτητο οι φοιτητές όλων των κατηγοριών να γνωρίζουν πως λειτουργούν αυτά τα εργαλεία που χρησιμοποιούν στη ζωή τους. Οπότε για να είναι υπεύθυνοι φοιτητές και αργότερα εκπαιδευτικοί, οφείλουν να γνωρίζουν πως λειτουργούν κατά βάση αυτά τα εργαλεία. Δηλαδή και ως πολίτες και ως μελλοντικοί επαγγελματίες και ως τωρινοί φοιτητές. Να έχουν μια άποψη για το πως μπορούν να επιτύχουν τους μαθησιακούς τους στόχους και όχι να αποφύγουν τους μαθησιακούς τους στόχους χρησιμοποιώντας αυτά τα εργαλεία».
Για τους στόχους του κύκλου μαθημάτων επίσης μίλησε στη διάρκεια της παρουσίασης στο Ξενία η κ. Κατσαρού τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Όπως οι άνθρωποι έχουν προκαταλήψεις, έτσι έχουν και οι αλγόριθμοι, διότι τους έχουμε διαμορφώσει εμείς. Αυτό που θα προσπαθήσουμε να πούμε είναι τι είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη, τι είναι ο γραμματισμός στην ΤΝ η οποία προσθέτει την κοινωνική οπτική στα πράγματα. Τι σημαίνει η ΤΝ για τους πολίτες, για τους εργαζόμενους, για την καθημερινότητά μας, για την επαγγελματική μας ζωή, για όλο το κοινωνικό κομμάτι. Η ΤΝ υπάρχει από τη δεκαετία του 50΄, όμως η έκρηξη των πολλών και μεγάλων δεδομένων που είχαμε την εποχή του κοβιντ μας έφερε την ψηφιοποίηση πιο πολύ στη ζωή μας και επομένως το ενδιαφέρον για την ΤΝ. Πρέπει να ασχοληθούμε όλοι με αυτό το θέμα γιατί αφορά την καθημερινότητά μας, τη δουλειά μας, ως πολίτες, ως επαγγελματίες και ως φοιτητές και ως μέλη αυτής της κοινωνίας. Θα προσπαθήσουμε να γίνει κατανοητό το πως λειτουργούν τα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης, να καταλάβουμε πως λειτουργούν και να μην μας φαίνονται σαν «μαγικά» εργαλεία. Στο άμεσο μέλλον οι περισσότεροι θα αξιοποιούμε την τεχνητή νοημοσύνη, αξιοποιείται και σήμερα. Πρέπει οι φοιτητές να εκπαιδευτούν πως να χρησιμοποιούν σωστά αυτά τα εργαλεία.
Κριτική προσέγγιση και ηθικά ζητήματα
Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που θίγονται στο MOOC είναι η αν φοιτητές καλούνται να εξετάσουν τις ηθικές προεκτάσεις των αλγορίθμων, ειδικά σε θέματα ευθύνης, όπως το παράδειγμα ενός αυτόνομου οχήματος που εμπλέκεται σε ατύχημα. Ποιος φέρει την ευθύνη σε τέτοιες περιπτώσεις; Το παράδειγμα αναφέρθηκε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης από την κ. Κατσαρού.
Επιπλέον, όπως τονίστηκε στη διάρκεια της παρουσίασης η ΤΝ αναμένεται να δημιουργήσει ένα κοινωνικό χάσμα μεταξύ εκείνων που κατανοούν και σχεδιάζουν αυτά τα εργαλεία και εκείνων που τα καταναλώνουν παθητικά, ενισχύοντας τις κοινωνικές ανισότητες.
Η κ. Κατσαρού στη διάρκεια της παρουσίασης τόνισε: «Η ΤΝ στο μέλλον θα δημιουργήσει πάρα πολύ μεγάλες ανισότητες, ένα πολύ μεγάλο χάσμα ανάμεσα σε αυτούς που απλώς καταναλώνουν αυτά τα εργαλεία και σε αυτούς που τα σχεδιάζουν. Αυτοί που τα σχεδιάζουν θα έχουν πάρα πολλά χρήματα και αυτοί που τα καταναλώνουν λιγότερα. Με αυτό το MOOC θέλουμε να παλέψουμε την άγνοι για το πως λειτουργεί η ΤΝ».
Όπως τόνισε ο μεταδιδακτορικός καθηγητής Κωνσταντίνος Σιπητάνος μιλώντας στα «Ρ.Ν.»: «Μας ενδιαφέρει η ΤΝ και κυρίως η κοινωνική διάσταση. Φτιάξαμε ένα MOOC που αρχικά απευθύνεται στους φοιτητές του Πανεπιστημίου Κρήτης. Μιλάμε για το πως λειτουργεί η ΤΝ, δίνουμε έμφαση στην κριτική διάσταση, εντάσσοντας με τον δυνατό τρόπο και όσο πιο εύκολα μπορούμε κάποιες μαθηματικές έννοιες. Στοχεύουμε στην ευαισθητοποίηση σε κοινωνικά θέματα».
