Δεν απορούμε που οι Πηγιανοί κρατούνε αλώβητη από τον χρόνο την τοπική ιστορία.
Είναι τυχαίο ότι Πηγιανός – ο Γιώργης Εκκεκάκης – μας έχει διασώσει ένα μεγάλο μέρος της τοπικής ιστορίας και όχι μόνο;
Πηγιανός αν και με ρίζες στον Κισσό δεν ήταν ο αξέχαστος Κωνσταντίνος Στρατιδάκης πατέρας του ακούραστου και πολυγραφότατου κ. Χάρη Στρατιδάκη, στον οποίο επίσης το Ρέθυμνο οφείλει τεράστια ευγνωμοσύνη, αφού έχει αναδείξει σε όλους τους τομείς το μακραίωνο παρελθόν του.
Δεν θα τελειώσουμε ποτέ αν αρχίσουμε να καταγράφουμε τις προσωπικότητες από την Πηγή, στις οποίες βέβαια κατά καιρούς έχουμε κάνει εκτενή αφιερώματα. Εμείς θα σταθούμε στη μορφή του Διονυσίου Ψαρουδάκη με την ευκαιρία της αποψινής προβολής του έργου με θέμα τον βίο και την ένδοξη πολιτεία του, αλλά και με αφορμή το γεγονός ότι παράλληλη εκδήλωση είναι μια έκθεση ενθυμημάτων του ηρωικού ηγούμενου, του θρυλικού «ντουφεκόπαππα».
Για τον βίο του Διονυσίου έχουμε μια πλήρη καταγραφή από τον εκλεκτό συμπολίτη κ. Κώστα Μυγιάκη, σ. δάσκαλο. Ο πάντα πρόθυμος για πολιτιστική προσφορά κ. Κώστας, ο πρώτος δάσκαλος που δίδαξε φυσική και χημεία σε εργαστήριο που ο ίδιος οργάνωσε, είχε δεθεί συναισθηματικά με τον Διονύσιο. Από τότε που ήταν μικρό παιδί και ο ηρωικός ηγούμενος τον «χρησιμοποιούσε» στην Αντίσταση, να μεταφέρει τα μηνύματα, που ετοίμαζε η άλλη μεγάλη αγωνίστρια Μαρία Λιονή, καθ υπόδειξη του Χρίστου Τζιφάκη.
Πήγαινε ο μικρός Κωστής στη Νομαρχία, όπου τον περίμενε σε συγκεκριμένη γωνιά η Λιονή. Σε χρόνο ρεκόρ του μεταβίβαζε το μήνυμα, το οποίο ο μικρός μετέφερε αστραπιαία στον Διονύσιο.
Αλλά και από τη Μάχη της Κρήτης μας έχει κρατήσει μνήμες σημαντικές από τις πρώτες μέρες.
Παραθέτουμε ένα μικρό δείγμα που μας επιτρέπει να ζήσουμε την ατμόσφαιρα της εποχής. Αναφέρει και σπάνια στοιχεία κλείνοντας την εκτενή αναφορά του στη θρυλική μάχη όπως:
«Φθάνοντας στις παρυφές του αεροδρομίου Πηγής οι Κρητικοί μαχητές της ομάδος του ηγούμενου Διονυσίου Ψαρουδάκη, εντάσσονται πλησίον της δύναμης του λόχου του Νίκου Κατσιράκη, όπου παίρνουν θέσεις μάχης και αναμένουν καλυπτόμενοι από τους πολυβολισμούς και βομβαρδισμούς των Στούκας.
Και σε λίγο αρχίζει η πτώση των Αλεξιπτωτιστών. Στο συγκρότημα του αεροδρομίου Πηγής πέφτει ο 2ο Γερμανικός λόχος αλεξιπτωτιστών, ο οποίος υπέστη τεράστια φθορά και διαλύθηκε. Μέχρι δε το βράδυ το 2/ΙΙ Αυστραλιανό τάγμα είχε συλλάβει άνω των 80 αλεξιπτωτιστών τους οποίους παρέλαβαν Έλληνες στρατιώτες με συμμετοχή και Κρητών μαχητών της ομάδος του Διονυσίου και τους φέρνουν σε ένα υπαίθριο χώρο συρματοπλεγμένο στην περιοχή «Αγρουλιδέ». Οι μάχες δε συνεχίζοντο σκληρές και πεισματώθεις, κύρια εκεί που εμάχετο ο Διονύσιος με τους περισσότερους της ομάδος του. Έτσι δε η νύχτα της 20ης προς 21ηΜαϊου ευρίσκει τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές να κατέχουν τα Περιβόλια, τα Καστελάκια, τον λόφο Α και τον Εσταυρωμένο, χωρίς όμως να γίνουν κύριοι του αεροδρομίου Πηγής, που αυτός ήταν ο σκοπός τους, για την πρώτη ημέρα. Οι απώλειες τους σ’ αυτή την επιχείρηση ήταν 400 περίπου νεκροί και άγνωστος αριθμός τραυματιών, με αποτέλεσμα από τους 1.200 αλεξιπτωτιστές που έπεσαν στον τομέα του αεροδρομίου πηγής, απώλεσαν το 1/3 σε νεκρούς τραυματίες και αιχμαλώτους.
Ας σημειωθεί ότι μεταξύ των αιχμαλώτων ήτο κι ο διοικητής του κατά του Ρεθύμνου και του αεροδρομίου Πηγής, του δευτέρου κλιμακίου ΕΡΜΗΣ, συνταγματάρχης Στουρμ. Πάνω του βρέθηκαν τα σχέδια και οι διαταγές ενέργειας του, από τις οποίες φαινόταν ότι το αεροδρόμιο Πηγής έπρεπε να καταληφθή την πρώτη μέρα 20 Μαΐου 1941 για να χρησιμοποιηθεί από τις Γερμανικές δυνάμεις.
Η νίκη των Ελληνικών, Αυστραλιανών και των ντόπιων μαχητών χωρικών της ομάδος του Διονυσίου είχε ως αποτέλεσμα όλοι τους που κατέβηκαν στη μάχη του αεροδρομίου με πρωτόγονα μέσα (τσατάλια – σκαπέτια – μαγκούρες και δρεπάνια) να εξοπλισθούν τις βραδινές ώρες, με τα τέλεια γερμανικά όπλα και αυτόματα.
Και εδώ αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση του Πηγιανού Πολεμιστή: Αριστείδη Κουλούρη, του Νικηταρά της Μάχης της Κρήτης. Βρίσκεται στο ύψωμα Παπίδα που βρίσκεται δυτικά του αεροδρομίου Πηγής. Ως όπλο κρατά μια τσάπα. Πίσω του σε μικρή απόσταση έχουν λάβει θέση μάχης οι στρατιώτες μιας διμοιρίας με τον ανθυπολοχαγό τους. Ύστερα από σφοδρό βομβαρδισμό αρχίζει η πτώση των αλεξιπτωτιστών. Οι στρατιώτες αγύμναστοί όντες, κλονίζονται και δειλιάζουν. Ο Αριστείδης έμπειρος από μάχες και ατρόμητος όπως ήταν πετά την τσάπα, παίρνει ένα όπλο από ένα στρατιώτη με αρκετές σφαίρες και μπαίνει επικεφαλής της διμοιρίας. Οι στρατιώτες πήραν θάρρος, τον ακολουθούν και ρίχνονται στη μάχη. Δεν αφήνουν αλεξιπτωτιστή να πατήσει ζωντανός στο κρητικό έδαφος. Μόλις δε πέρασε το πρώτο κύμα και μέχρι να φτάσει το δεύτερο τους υποδεικνύει ο Αριστείδης να κτυπούν τα καταδιωκτικά αεροπλάνα που συνέχεια περνούν.
Επιτυγχάνουν πράγματι ένα στην αποθήκη της βενζίνης του, αναφλέγεται και πέφτει δυτικότερα στην περιοχή Μετόχι του Αδελιανού Κάμπου.
Ο Διονύσιος Ψαρουδάκης ο άλλος πολέμαρχος Πηγιανός, στην επιμονή του να του πει πόσους αλεξιπτωτιστές σκότωσαν στο ύψωμα Παπίδα, του απαντά:
«Στην Κρητική μου τιμή σου λέω, πως στις τρεις εξορμήσεις των οπλιταγωγών ουδές εκ των 50 έως 60 αλεξιπτωτιστών έπεσαν ζωντανοί».
Την ίδια δε απάντηση έδωσε και σε μένα, που όντας δάσκαλος της Πηγής, του έκανα την ίδια ερώτηση του Διονυσίου.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι με το ίδιο μένος του Αριστείδη Κουλούρη πολέμησαν στον τομέα του αεροδρομίου Πηγής όλοι οι χωρικοί της ομάδος του Διονυσίου, κάτοικοι των χωρίων του τότε δήμου Αρκαδίου.
Το ίδιο όμως πείσμα και θάρρος έδειξαν τόσο τα δυο ελληνικά Συντάγματα Πεζικού, όσον και τα δύο Αυστραλιανά τάγματα, με τις δυο διμοιρίες πολυβόλων τους, που είχαν ταχθεί τις την άμυνα και υπεράσπιση του αεροδρομίου Πηγής, με το γνωστό αποτέλεσμα «το αεροδρόμιο Πηγής» να είναι το μόνο σημείο πάνω στην Κρήτη που ο Στούτεντ δεν πέτυχε το σκοπό του, να καταληφθεί το αεροδρόμιο Πηγής την πρώτη ημέρα της μάχης της Κρήτης, αλλά να μείνει ελεύθερο στο 10ήμερο αγώνα, που κράτησε «Η Μάχη της Κρήτης».
Με το γνωστό αποτέλεσμα οι εναπομείναντες σώοι αλεξιπτωτιστές να στραφούν προς τον Εσταυρωμένο και να ενισχύσουν τους εκεί αμυνόμενους αλεξιπτωτιστές Γερμανούς, μέχρι τη λήξη του 10 ημέρου αγώνα της Μάχης της Κρήτης.
Την ίδια κίνηση δε έκαναν και τα Αυστραλιανά και ελληνικά στρατεύματα και μαζί τους και οι εθελοντές αγωνιστές της ομάδας του Διονυσίου Ψαρουδάκη. Τις μεταμεσονύκτιες ώρες οδηγούμενοι από τον Πηγιανό μαχητή Βασίλειο Χαλκιαδάκη, μέσω της ενδοχώρας εις τον Εσταυρωμένο, παίρνοντας θέσεις στα υψώματα απέναντι από το ελαιουργείο που είχαν ταμπουρωθεί οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές αγωνιζόμενοι μέχρι και τις μεταμεσονύκτιες ώρες της 29ης προς την 30 Μαΐου του 1941, οπότε και έληξε η Μάχη της Κρήτης, αφήνοντας αρκετούς νεκρούς της στον Ευσταυρωμένο και Λατζιμά.
Μεταξύ αυτών ήτο και ο Πηγιανός αγωνιστής Κατσανάκης Δημήτριος ο γνωστός Κατσανοδημήτρης.
![](http://rethnea.gr/wp-content/uploads/2022/05/Ηγούμενος-και-αδέλφια.jpg)
Συλλογές που συντηρούν την ιστορική μνήμη
Αργότερα οι μνήμες αυτές έγιναν επιτυχημένες διαλέξεις, στη συνέχεια μια εξαιρετική βιογραφία του «ντουφεκόπαππα» και με βάση αυτή το ντοκιμαντέρ που δημιούργησα με τη βοήθεια όλων αυτών των ανθρώπων.
Έχοντας έτσι μια λεπτομερή περιγραφή από τη ζωή και το έργο του Διονυσίου, έρχονται οι συλλογές που διαφυλάσσουν οι συγγενείς του, να διαιωνίζουν τη μνήμη του στον αιώνα.
Δεν αποτελεί βέβαιο γεγονός η ευγενική πρωτοβουλία κάποιων συγγενών του να διατηρήσουν αλώβητη τη μνήμη του μέσα από τα προσωπικά του αντικείμενα. Αυτό που κρατάμε και προτείνουμε για πρότυπο είναι ότι από μια απλή συναισθηματική πράξη, σώζεται ένα μεγάλο κεφάλαιο της τοπικής ιστορίας.
Είναι αρκετά τα ανίψια του Διονυσίου που κράτησαν τα ενθυμήματά του με σεβασμό, όπως ο Μανόλης Κοτζαμπασάκης, αλλά τα περισσότερα εντοπίσαμε σε μια τυχαία συνάντηση για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ, στο σπίτι της κ. Ευγενίας Ψαρουδάκη.
Να κάνουμε ιδιαίτερη παρουσία της τόσο αγαπητής συμπολίτισσας είναι σαν να κομίζουμε «γλαύκα εις τας Αθήνας». Είναι αμέτρητοι οι ασθενείς που έχει ανακουφίσει υπηρετώντας στο Νοσοκομείο Ρεθύμνου ως φυσιοθεραπεύτρια, αλλά και στο ιδιωτικό της ιατρείο. Έπειτα αποφάσισε να ασχοληθεί με τα κοινά κι είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει την αγάπη του κόσμου και στον τότε δήμο Αρκαδίου και στον δήμο Ρεθύμνου, όπου πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες, κυρίως στον τομέα της πρόνοιας, τιμώντας τα υψηλά αξιώματα που της δόθηκαν κατά καιρούς.
Σήμερα η «Ευγένεια», όπως τόσο εύστοχα την αποκαλούσε ο κ. Μανόλης Μαριόλος, μπορεί αφού έκλεισε τον κύκλο της επαγγελματικής της δραστηριότητας να αξιοποιήσει τις παραδοσιακές συνταγές που συγκέντρωνε με πολλή φροντίδα από τις ηλικιωμένες ασθενείς της, εκπληρώνοντας με απόλυτη επιτυχία και τα υψηλά καθήκοντα της γιαγιάς.
Η κυρία Ευγενία ήταν η αγαπημένη ανιψιά του Διονυσίου Ψαρουδάκη. Στο πρόσωπό της ο μεγάλος αυτός ήρωας έβλεπε μια κοπέλα με δίψα για μόρφωση, αίσθημα που γνώριζε καλά κι ο ίδιος. Κι ας μην είχε καταφέρει να σπουδάσει ο ίδιος.
Έπαιρνε λοιπόν την ανιψιά του από μικρό παιδί στο μοναστήρι στο Αρκάδι, μόλις έκλειναν τα σχολεία. Κι ήταν μια εμπειρία για την κυρία Ευγενία η διαμονή στον ιερό αυτό χώρο, όπου εκτός από τις παραδόσεις βίωνε και τη μοναδική ευκαιρία να ζήσει από κοντά κορυφαίες προσωπικότητες της πνευματικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής της χώρας. Ήταν από τους συχνούς επισκέπτες του Διονυσίου που έδινε αίγλη αγώνων με την παρουσία του στο ιστορικό μοναστήρι.
Όταν ήρθε η ώρα του γάμου της, το δώρο του θείου της ηγουμένου ήταν ανεκτίμητης αξίας.
Ένα χαλί οικογενειακό κειμήλιο με το μονόγραμμά του, που λέγεται πως το είχε υφάνει στα βάθη του χρόνου μια παπαδιά. Ο Διονύσιος το είχε σε περίοπτη θέση πάντα στο κελί του και πάνω του ακουμπούσε τα όπλα και τα παράσημά του. Αυτά που βρίσκουμε σήμερα στο μουσείο του μοναστηριού.
Κοντά στο τέλος της ζωής του ο Διονύσιος Ψαρουδάκης κληροδότησε αρκετά από τα πολύτιμα δώρα της συλλογής του στην αγαπημένη του ανιψιά και όπως ήταν άνθρωπος της τάξης, η παραχώρηση έγινε και γραπτώς. Αυτό έγινε επίσης και με τα άλλα του ανίψια.
![](http://rethnea.gr/wp-content/uploads/2022/05/EYGENIA.jpg)
Ένας μικρός θησαυρός
Από την πρώτη στιγμή που ο μικρός αυτός θησαυρός πέρασε στην κατοχή της Ευγενίας μια σκέψη κυριαρχούσε μέσα της. Να κάνει στο σπίτι της μια γωνιά αφιερωμένη στον θείο της. Κι όταν κατάφερε να εκπληρώσει το όνειρό της με την έμφυτη καλαισθησία που τη διακρίνει, δημιουργήσε χωρίς να το επιδιώξει ένα μικρό μουσείο που ζωντανεύει τη σύγχρονη ιστορία.
Εκεί βρεθήκαμε και μείναμε ώρα να κοιτάμε τα ανεκτίμητα αυτά κληροδοτήματα, με τη φωτογραφία του προηγουμένου Αρκαδίου να δεσπόζει στον χώρο.
Είναι όλα τακτοποιημένα με απόλυτη τάξη και κάποια απέκτησαν χρηστική αξία για να αντέξουν στη φθορά του χρόνου. Ιδιαίτερα τα χάλκινα τα περιποιείται η ίδια η κυρία Ψαρουδάκη με παραδοσιακό πάντα τρόπο, όπως έκαναν οι παλιές νοικοκυρές. Και στον τομέα αυτό διαπρέπει η εκλεκτή φίλη.
Σε μια γωνιά καίει πάντα άσβεστο το καντήλι της αξέχαστης Άσπας που ζει πάντα ανάμεσά μας. Καντήλι όπως ανάβει και στη μνήμη του θείου όπως και το λιβάνι που σκορπά την ευωδιά του στον χώρο.
Στον χώρο αυτό αισθάνεσαι να ακουμπάς μια άκρη από τον πολύπτυχο χιτώνα της ιστορίας.
Σε καλαίσθητες εταζέρες έχουν τοποθετηθεί τα δώρα του Διονυσίου με θεματική τάξη. Τα πιάτα που στρώθηκαν στο τραπέζι προς τιμήν μεγάλων προσωπικοτήτων, οι λάμπες που φώτιζαν το κελί, εικόνες, τα δώρα του Ελευθερίου Βενιζέλου στον αγαπημένο του Διονύσιο, τα βουργιάλια που έκανε τα ψώνια του, η μαγκούρα του που κρατούσε σταθερό το βήμα του, το λυχνάρι του, χειροτεχνήματα άφθαστης τέχνης, μικροαντικείμενα και άλλα που σου δίνουν την αίσθηση ότι τώρα θα ξεπροβάλλει από μια γωνιά ο Διονύσιος και θα σε ευλογήσει.
Κι όλα αυτά σε ένα θαυμάσιο περιβάλλον όπου η πέτρα στον τοίχο καλαίσθητα δένει με τα εκθέματα χωρίς όμως να αφαιρεί την αίσθηση ενός πολύ φιλόξενου χώρου που σε βοηθά να χαλαρώσεις.
Εκεί απολαμβάνοντας τα παραδοσιακά κουλουράκια και το τσουρέκι που η παρασκευή του είναι για την Ευγενία μια ολόκληρη ιεροτελεστία, ακούμε την ιστορία κάποιων εκθεμάτων. Συναρπαστικές είναι οι ιστορίες γύρω από το χαλί της παπαδιάς.
Αυτό το κειμήλιο έκανε μερικές φορές την κυρία Ευγενία να χάσει τον ύπνο της.
Μια τυχαία αλλαγή που έφερε αναστάτωση
Καθώς ήταν το γαμήλιο δώρο του λατρεμένου της θείου το πρόσεχε σαν τα μάτια της. Κάποτε της ζήτησε ο δήμος Ρεθύμνου να το δανείσει για τις ανάγκες μιας επίσημης υποδοχής ανωτάτων αρχών. Κι εκείνη έσπευσε να εξυπηρετήσει. Μετά τις εκδηλώσεις της επεστράφη το χαλί, αλλά όταν πήγε να το φρεσκάρει, καθώς είναι γνωστή η μανία της με την τάξη διαπίστωσε ότι έλειπε το μονόγραμμα. Αμέσως ενημέρωσε τον δήμο και ζήτησε να αποκατασταθεί το λάθος. Ευτυχώς η Μαρία Παπαϊωάννου η αξέχαστη Ρεθεμνιώτισσα που είχε αναλάβει το καθήκον της λαογραφικής συλλογής θυμόταν το κάθε τι. Έτσι επεστράφη το πρωτότυπο κι επανήλθε η καρδιά της Ευγενίας στη θέση της.
Αυτό το χαλί εκπροσώπησε τη λαϊκή μας τέχνη αργότερα σε μια διεθνή έκθεση και απέσπασε μάλιστα και διάκριση. Η πρωτοβουλία ήταν της Ελένης Παπαδογιάννη που όπως το συνήθιζε κράτησε και το γράμμα του νόμου στη διαδικασία παράδοσης και παραλαβής του χαλιού.
Προσέχουμε την ύφανση. Πρόκειται πραγματικά για έργο τέχνης. Με το δίκιο του ο Διονύσιος το είχε περί πολλού και το πρόσεχε ιδιαίτερα. Μπορεί να ήταν ένας άτρομος πολεμιστής, μπορεί η ζωή του να ήταν γεμάτη από αγώνες, μπορεί το κελί του να μύριζε λιβάνι και μπαρούτι, αλλά λάτρευε τους θησαυρούς της λαϊκής παράδοσης. Ενώ ήταν πάντα τόσο απλός ως ηγούμενος της μονής, είχε ένα μοναδικό χάρισμα να υποδέχεται προσωπικότητες της χώρας με την άνεση άρχοντα που μεγάλωσε στην υψηλή κοινωνία. Γνώριζε το πρωτόκολλο, ήξερε πώς να κάνει τη φιλοξενία αλησμόνητη και να φύγει ο επισκέπτης γεμάτος εντυπώσεις από το προσκύνημα του στον βωμό της παγκόσμιας ελευθερίας όπως είναι το Αρκάδι.
Εκθέματα υπάρχουν και στον πανέμορφο κήπο με χρηστική αποστολή. Το μεγάλο τσουκάλι, για παράδειγμα, που έβραζε το περίφημο Αρκαδιώτικο πιλάφι με την καλαισθησία της κ. κ. Ευγενίας έχει τώρα μεταβληθεί σε μια καλαίσθητη γλάστρα.
Είναι από τις λίγες φορές που μια επίσκεψη μας δημιούργησε τόσα συναισθήματα.
Με το μεράκι και την αγάπη μιας εκλεκτής συμπολίτισσας διατηρείται η μνήμη του Διονυσίου Ψαρουδάκη, μέσα από αντικείμενα που αποτελούσαν το δικό του περιβάλλον, αγιασμένο από το λιβάνι του Αρκαδιού. Θαυμάσιο συμπλήρωμα της μοναδικής μελέτης που μας έχει δώσει ο κ. Κώστας Μυγιάκης και τον ευγνωμονούμε γι’ αυτό.
Χωρίς αυτή ποιος να θυμόταν τον Διονύσιο Ψαρουδάκη, ηγούμενο Αρκαδίου, που πρωταγωνίστησε στη Μάχη της Κρήτης και είχε μεταβάλει το μοναστήρι σε κέντρο αντίστασης στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. Κι αν ρωτήσεις σήμερα ελάχιστοι θα θυμηθούν και θα σου πουν για τον ήρωα και τα θρυλικά του κατορθώματα που είχαν προκαλέσει την οργή των Γερμανών.
Είναι παραδείγματα προς μίμηση που αξίζει να τα επαινούμε και να τα προβάλλουμε ανάλογα.