Η μεγάλη συμβολή του Μάρκου Πολιουδάκη
Μια κοσμοπλημμύρα μαυροφορεμένων γυναικών και ανδρών με εμφανή τα σημάδια του πένθους χαρακτήριζαν τις πρώτες εκδηλώσεις για να τιμηθεί η επέτειος της Μάχης της Κρήτης.
Κι ήταν φυσικό αφού ήταν ακόμα νωπές οι τραυματικές εμπειρίες του λαού μας από τη συγκλονιστική εκείνη περίοδο.
Ας σταθούμε σε μια από αυτές.
23 του Μάη 1954 και το επίσημο πρόγραμμα καλεί στα Μισσίρια, όπου και ο τόπος θυσίας των 110 πατριωτών που εκτελέστηκαν εκεί τις πρώτες μέρες της Μάχης. Αυτή τη φορά όμως η τελετή είχε και μια ακόμα ιδιαίτερη σημασία.
Η εκδήλωση ξεκίνησε στις 10 το πρωί με επιμνημόσυνη δέηση που εψάλη προεστώτος του τότε Επισκόπου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κυρού Αθανασίου Αποστολάκη.
Στη συνέχεια έγιναν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου της Μάχης στο πολεμικό Νεκροταφείο Μυσσιρίων.
Που ήταν αυτό;
Σύμφωνα με τον Αλκιβιάδη Μαυράκη μετά τη Μάχη της Κρήτης με τις αφάνταστα σκληρής αναμέτρησης επιχειρήσεις δημιουργήθηκαν τρία νεκροταφεία στην περιοχή των Μισιρίων, όπου και διαδραματίστηκαν τα σπουδαιότερα ιστορικά γεγονότα.
Τα νεκροταφεία αυτά ήταν:
Το μεγαλόπρεπο γερμανικό. Αυτό ήταν στο σημείο που σήμερα είναι το Γηροκομείο Ρεθύμνης. Αναλυτική περιγραφή του νεκροταφείου υπάρχει στο βιβλίο του Μαυράκη «Τα Περιβόλια – Το συναξάρι του τόπου».
Το δεύτερο νεκροταφείο ήταν το συμμαχικό που οι ίδιοι οι Γερμανοί το δημιούργησαν. Ήταν ακριβώς στο σημείο που σήμερα είναι το Δημοτικό Σχολείο των Μισιρίων. Το νεκροταφείο αυτό ήταν μια μικρογραφία του γερμανικού, χωρίς όμως την εξεζητημένη παρουσίασή του. Εκεί είχαν ταφεί αξιωματικοί και οπλίτες των συμμαχικών δυνάμεων που έπεσαν στο πεδίο της μάχης.
Τέλος, υπήρχε και το τρίτο νεκροταφείο, η εκατόμβη των νεκρών, τους οποίους οι Γερμανοί εκτέλεσαν και κατέκαυσαν σε αντίποινα για την αντίσταση του άμαχου πληθυσμού στη Μάχη της Κρήτης.
Σ’ αυτό γίνεται η τελετή που περιγράφουμε. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση ο Επίσκοπος με την ιδιότητα του προέδρου της Επιτροπής ανεγέρσεως μνημείου παραδίδοντάς το στον τότε δήμαρχο Ρεθύμνου Στυλιανό Ψυχουντάκη αναφέρεται στη θυσία των νεκρών και εξάρει το πατριωτικό τους φρόνημα και τον ηρωισμό τους.
Με τη σειρά του ο γραμματέας της Επιτροπής γνωστός αντιστασιακός Νικόλαος Ανδρουλιδάκης, δικηγόρος, αναφέρθηκε στις προσπάθειες μέχρι το όνειρο της ανέγερσης του μνημείου γίνει πραγματικότητα χάρις και στη συμβολή της Μαρίας Εμμ. Τσουδερού και Κρητών ομογενών όπως ο Κυριάκος Σταυρουλάκης κάτοικος Νέας Υόρκης και Γ. Σερντεδάκης ομογενής της Αφρικής.
Ο Στυλιανός Ψυχουντάκης παραλαμβάνοντας το μνημείο υποσχέθηκε να το διαφυλάξει ως ιερά παρακαταθήκη και κάλεσε τον γενικό γραμματέα της Γενικής Διοίκησης Δημήτρη Σακόρραφο να αποκαλύψει το μνημείο έργο του Γιάννη Κανακάκη ενώ απέδιδε τιμές η Μουσική του δήμου.
Μνημειώδης ήταν ο πανηγυρικός της ημέρας που εκφώνησε ο βάρδος του Ρεθύμνου Γιώργης Καλομενόπουλος με την ιδιότητα του επιθεωρητή υπουργείου Εσωτερικών αλλά και οικογένειας θύματος. Όπως είναι γνωστό μεταξύ των εκτελεσθέντων στην Άμμο των Μισσιρίων από τους ναζί ήταν και ο αδελφός του Χαρίτος.
Και είπε ο μεγάλος μας ποιητής άριστος χειριστής και του έντεχνου πεζού λόγου:
Ο λόγος του Κ. Καλομενόπουλου
«Ολόρθη μες το πέλαος
πετιέσαι Κρήτη εσύ.
Κι ας σε χτυπούν τα κύματα
κι ας δέρνει ο βοριάς.
Χώρα Ιερή της Λευτεριάς.
Και της παληκαριάς αθάνατο νησί».
«Βαριά κληρονομιά για το μικρό Νησί μας αυτή η παράδοση του ηρωισμού και της θυσίας. Κληρονομιά που παραδίδεται αιώνες από γενιά σε γενιά. Από τον πρόγονο και τον προπάππου στον παππού. Από τον πατέρα στο παιδί και στο εγγόνι. Σαν ιερή παρακαταθήκη σαν ακατάλυτος Νόμος απαράβατη προσταγή, επιβλητικό καθήκον, αναπόφευκτο χρέος.
Μια αδιάκοπη ιστορία τιμής που ξεπερνάει τα όρια του πιθανού. Μια καταπληκτική συνέχεια αγώνων και θυσιών που φθάνει το απίστευτο. Και το ασύλληπτο σε ηρωισμό και σε τόλμη που παίρνει τη μαγεία του παραμυθιού και ντύνεται στη γοητεία του θρύλου. Ιστορία που θα καταυγάζει πάντοτε τον γαλάζιο ουρανό των ωραίων ιδανικών με το εκτυφλωτικό φως της και θα καθηλώνει πάντοτε την ανθρώπινη σκέψη σε στάση προσοχής με το απέραντο μεγαλείο της. Ιστορία που θα γεμίζει αιώνια το νου και τη καρδιά με δέος και ίλιγγο με φόβο και κατάπληξη.
Μπροστά στην ιστορία αυτή θα γονατίζει ευλαβικά ο πανανθρώπινος θαυμασμός όσο υπάρχουν ελεύθεροι άνθρωποι και υψηλά ιδεώδη, αδούλωτη ψυχή και σκλαβωμένη σκέψη.
Γιατί η ιστορία αυτή του νησιού μας κλείνει μέσα την πιο ζωντανή την πιο αδρή την πιο έντονη την πιο χαρακτηριστική μορφή του «όχι» που ξεκινά από τα βάθη των αιώνων από τους Μηδικούς ακόμη χρόνους για να είναι ειπωθεί τόσες φορές με χίλιους τρόπους από τη Σαλαμίνα και δώθε πότε με το «Μολών λαβέ» του Λεωνίδα, πότε με το τραγούδι του Διάκου που με τον θανάσιμο χορό της Σουλιώτισας και πότε με τη πιστόλα του Γιαμπουδάκη που είπε κι αυτός το «Όχι» με τον πιο ωμό σαρκασμό μπροστά στη βία των δυνατών.
Μετά από το 1821 άπειρες επαναστάσεις σ’ αυτό το νησί. Ύστερα το 12. Έπειτα το 17, τέλος το 40. Ζάλογκα και Αλαμάνες, Μεσολόγγια και Αρκάδια, Σκρά και Δοϊράνες, Πίνδοι και Τρεμπεσίνες, Ριμινι και Ελ- Αλα- Μέιν.
Και τελευταία η μάχη της Κρήτης.
Το ίδιο το «ΟΧΙ» πάντα που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ψυχή της Φυλής η δύναμη του Έθνους η πίστη του Γένους και η πιο έντονη διαμαρτυρία ενός ελεύθερου Λαού που προτιμά τον θάνατο από τη σκλαβιά.
Το να επιδιώκει ο άνθρωπος να ζει αδούλωτος κάτω από τον ίσκιο της λευτεριάς είναι μια ευγενική επιδίωξη των πολλών. Το να πεθάνει όμως γι’ αυτήν είναι ένα προνόμιο των ολίγων. Και το προνόμιο αυτό το χάρισε οι Μοίρα στη μικρή αυτή χώρα που ονομάζεται Ελλάδα.
Πιστό στον όρκο το κράτησε ψηλά και το Νησί μας σαν εθνική κιβωτό και όπως τα άγια των Αγίων.
Να τι χαλύβδωσε την Ελληνική ανδρεία παντού και πάντοτε που να περιφρονεί έτσι παλικαρίσια το θάνατο.
Οι τελευταίοι υπερασπιστές του Βυζαντίου εγνώρισαν πως πολεμάνε άσκοπα μπροστά σε τόσα εχθρικά ξίφη. Και όμως δεν εγονάτησαν.
Οι 300 του Λεωνίδα ήξεραν τι τους περιμένει κι όμως δεν ελύγισαν.
Οι όμορφες Σουλιωτοπούλες έκαμαν τις τελευταίες στιγμές των χορό, ωσάν την πιο προκλητική περιφρόνηση προς τον θάνατο και οι πολιορκημένοι του Αρκαδίου που έβλεπαν τον βέβαιο θάνατο και τον χαμό τους στάθηκαν αλύγιστοι με όρθιο το σώμα και τη ψυχή γύρω από το μπαρούτι του Μοναστηριού.
Δοξασμένο γένος. Αθάνατη φυλή. Αδάμαστη Ελλάδα, λεβεντογένα Κρήτη. Πατρίδες των Πατρίδων.
Μα το «ΟΧΙ» δεν τελειώνει εδώ. Ούτε θα τελειώσει ποτέ όσο θα υπάρχει αυτός ο τόπος και όσο θα τον κατοικούν οι ίδιοι οι άνθρωποι.
Γιατί το ίδιο έγινε και όταν οι ορδές των Ούνων που είχαν κουρσέψει την υπερήφανη χώρα ήλθον για να σκλαβώσουν το Νησί μας.
Το «όχι» πάλι αντήχησε αντρίκια αποφασιστικά και αδίστακτα. «Την Κρήτη μας δεν θα την παραδώσουμε». Κι ακούστηκαν τότε φοβερές οι σάλπιγγες. Μια ιαχή εσπάθισε τον Κρητικό ουρανό και κάποια Θεία δύναμη κέντρισε τις καρδιές.
Το θούριο εδόνησε τον αγέρα φοβερό
Τ’ ανάκρασμα τ’ ακούτε της Αρχαίας Πυθίας;
Νίκη στων ημίθεων τα εγγόνια.
Από την Ίδη ως της Νικαίας τ’ ακρογιάλια ξανανθίζουν αιώνες οι ελιές!
Με τ’ άρματα στα χέρια εμπρός! Τα ύψη των βουνών ας ανέβουμε τους Σαλαμίνικους αντίλαλους ξυπνώντας.
Κι αν πρέπει να πεθάνουμε για την Ελλάδα Θεία η δάφνη. Μια φορά κανείς δεν πεθαίνει!
Έτριξαν στους τάφους τα κόκαλα των ηρώων από αγαλλίαση και σκίρτησαν στα ουράνια οι ψυχές τόσων μαρτύρων από χαρά και συγκίνηση.
Τα χιονισμένα Λευκά Όρη τίναξαν υπερήφανα την άσπρη χαίτη τους. Από τον Ψηλορείτη αντήχησε σαν βρυχηθμός ένα τραγούδι γνώριμο:
«Από φλόγες οι Κρήτη ζωσμένη τα βαριά της τα σίδερα σπα,
και σαν πρώτα χτυπιέται κτυπά και γοργή κατεβαίνει».
Ο Γιαμπουδάκης γελαστός και χαρούμενος και πλάι του ο Γούμενος με υψωμένο το δεξί χέρι ωσάν να ευλογούσε τους πιστούς! Το σύνθημα είχε δοθεί και το πανηγύρι άρχισε.
Νιάτα και γεράματα αντάμα! Γυναίκες και παιδιά . πατέρας και γιος. Νέοι και νέες. Δυνατοί και ανήμποροι μαζί!
Ασπρομάλληδες, γέροι, απομεινάρια των παλιών αγώνων και κυρτωμένες γριούλες – πιστές συντρόφισσες – πλάι τους. Μανάδες δίπλα στα παιδιά τους και αρραβωνιαστικιές στο πλάι του καλού των.
Όλοι σαν ένα σώμα και μια ψυχή. Με τον ίδιο πόθο με την ίδια λαχτάρα με το ίδιο ιδανικό.
Στο προσκλητήριο όλοι παρόντες. Όχι παλληκάρια μόνο της Κρήτης αλλά και λεβέντες της Ρούμελης και αετοί του Μοριά και της Θεσσαλίας. Και από την Ήπειρο και από τη Θράκη και από τη Μακεδονία και από τα γραφικά νησιά μας κι απ’ όλα τα ματωμένα χώματα κάθε ελληνικής γωνιάς.
Ένας βασιλιάς – Θρύλος μπροστά. Ένας πρωθυπουργός παλικάρι ο Εμμ. Τσουδερός κι ένας υπουργός Στρατιωτικών ο Στέλιος Δημητρακάκης με λιονταρίσια ψυχή και από ηρωική οικογένεια κι οι δύο στο πλάι του. Και πίσω τους ολόκληρο το Έθνος. Η μοίρα της Ελλάδος έγραφε πάλι μια σελίδα στην ιστορία της.
Και στήνονται τρόπαια, γράφονται έπη, ξυπνάνε Θερμοπύλες ξαναζούνε Μαραθώνες, ζωντανεύουν Αρκάδια, στηλόνωνται Παρθενώνες.
Πυραμίδες κοκάλων, ποταμοί αιμάτων: Μνημεία και τάφοι.
Και όμως οι λίγοι δεν τους δειλιάζουν τους πολλούς κι ας είναι μια φούχτα μπροστά στις σιδηρόφραχτες και ουρανοκατέβατες στρατιές των Σατανάδων.
Αν έχουν τούτοι σίδερο και ατσάλι, αυτοί που υπερασπίζονται την Κρήτη έχουν ψυχή.
Εδώ έχει χρέος η σοφία και ο κανόνας του πολέμου. «Η λογική έχει κλείσει τα μάτια της και η αριθμητική το βιβλίο της» όπως έγραψε τότε κάποια περιγραφή ενός λογοτέχνη.
Και το αίμα που τρέχει άλικο χρωματίζει και πάλι τη πορφύρα του Γένους και μουσκεύει το Κρητικό χώμα από πάνω από το ύψος των υπερήφανων βουνών μας έως κάτω τα δαντελωτά ακρογιάλια μας.
Δικαίωση του ποιητή που έτσι την τραγούδησε την Κρήτη».
Προτάσεις για αναβάθμιση της επετείου
Υπήρξαν όμως Ρεθεμνιώτες παράγοντες του πολιτισμού, που είχαν αντίρρηση με τη μορφή αυτή των εκδηλώσεων για να τιμηθεί η Μάχη της Κρήτης.
Ένας από αυτούς και ο Πολύβιος Τσάκωνας που αναφέρει σχετικά στον τοπικό τύπο: «Σε λίγες μέρες θα γιορτάσουμε, την Επέτειο, της Μάχης της Κρήτης.
Το ιστορικό γεγονός, την ανάμνηση του οποίου θέλουμε να διατηρήσουμε άσβεστη, είναι τούτο. Και αξίζει. Η κρίση δεν είναι υποκειμενική, δική μας των Κρητικών.
Η κρίση είναι αυτών ακριβώς των αντιπάλων. Άκουσα τότε σύγκαιρα από το στόμα ενός μέλους της Επιτροπής, που πήγε να ζητήσει από τον Γερμανό Στρατηγό και Διοικητή των στρατευμάτων της εισβολής να σταματήσει την αιματοχυσία, τούτος ο Γερμανός Στρατηγός τους είπε: «Ξέρω την Ιστορία της Κρήτης. Ξέρω ότι πάντα πολέμησε σκληρά τους κατακτητές της. Ποτέ όμως δεν πολέμησε σκληρότερο όσο μας τους Γερμανούς».
Ο χαρακτηρισμός αυτός αρκεί για να δώσει αντίληψη του ύψους του μεγαλείου του αγώνα. Δίκιο έχουμε λοιπόν, να γιορτάζουμε ένα τόσο σπουδαίο, ιστορικό γεγονός.
Εμείς όμως εδώ, οι Ρεθεμνιώτες τι κάνουμε; Λες και μας στενοχωρά η φήμη που χάλκεψαν αιώνες, οι άνθρωποι τούτου του διαμερίσματος, δείχνουμε σε κάθε μας εκδήλωση, πως δε μας κυβερνά το πνεύμα, η ανώτερη αντίληψη.
Λες και μας στενοχωρά η φήμη που χάλκεψαν αιώνες, οι άνθρωποι τούτου του διαμερίσματος, δείχνουμε σε κάθε μας εκδήλωση, πως δε μας κυβερνά το πνεύμα, η ανώτερη αντίληψη.
Ξεχνούμε το κύριο σκοπό του γιορτασμού και πιανόμαστε από ένα επεισόδιο και τοποθετούμε το επεισόδιο σαν προμετωπίδα στο σκοπό μας.
Άξονα του γιορτασμού, έχουμε τα μνημόσυνο, των θυμάτων, της βαρβαρότητας του εχθρού.
Αποτελεί βέβαια το επεισόδιο, μια λυπητερή σελίδα, τις οικογένειες των εκτελεσθέντων για την πόλη, ου έχασε πρόωρα εκλεκτά παιδιά της.
Τούτο όμως δεν δικαιολογεί ένα δημόσιο συναγερμό, σαν αυτό που με επίσημη πρωτοβουλία γίνεται κάθε χρόνο.
Το γεγονός εκτός από τον ιδιωτικό χαρακτήρα του, μπορεί να σημειώνεται, σαν μια κακή ανάμνηση. Δεν μπορεί όμως να ‘χει σχέση με τον εορτασμό της επετείου.
Τα πράγματα έγραψα και πέρυσι, πρέπει να ξεκαθαρισθούν. Μια τώρα που μονιμοποιήθηκεν, η Σχολή Χωροφυλακής, στην πόλη μας και μια που το κυριότερο, στοιχείο της ένδοξης εκείνης περιόδου, είναι η μάχη που έδωσαν οι μαθητές της Σχολής Χωροφυλακής, που’ χε μεταφερθεί εδώ, πρέπει η ανάμνηση αυτού του γεγονότος να καταλάβει το κέντρο του εορτασμού.
Όπως δεν έχει καθιερωθεί να γιορτάζουν τα διάφορα στρατιωτικά σώματα, ας πάρει η Σχολή της Χωροφυλακής, τη πρωτοβουλία του γιορτασμού. Αυτό αλώστε θα συμβεί σαν πραγματοποιηθεί και η κατασκευή του Μαυσωλείου στο χώρο της Σχολής.
Εκεί στον τόπο των εκτελέσεων ας γίνεται με ιδιωτική πρωτοβουλία, το μνημόσυνο των εκτελεσθέντων.
Στα μακροχρόνια της σκλαβιάς της Κρήτης, τα θύματα των βαρβάρων κατακτητών, αριθμούνται σε χιλιάδες. Κανείς δεν διανοήθηκε ποτέ, πουθενά να δημιουργήσει επίσημο εορτασμό.
Μας είναι συμπαθής, ο πόνος των συγγενών. Μα τούτο δεν σημαίνει ότι πρέπει να ξεμακραίνομε από τον σκοπό του γιορτασμού.
Ας αρχίσομε από φέτος, να δώσουμε τον τόνο που πρέπει, στον γιορτασμό. Ας πάρει τη πρωτοβουλία η Σχολή χωροφυλακής. Εκεί στο νεκροταφείο χωροφυλάκων και των συμμάχων πολεμιστών ας γίνει η επίσημη συγκέντρωση.
Εκεί ταιριάζει να εκφωνούνται και οι πανηγυρικοί. Στον ομαδικό τάφο των εκτελεσθέντων ας γίνεται ένα τρισάγιο και μάλιστα τη πραγματική μέρα της εκτελέσεως.
Πρέπει, τονίζω , να ξεκαθαρισθούν τα ζητήματα.
Ήταν δύσκολο να ειπωθεί ο λόγος. Τώρα που λέχτηκε, ας γίνει το σωστό».
Η παρέμβαση Πολιουδάκη
Πέρασαν τα χρόνια και στα μέσα της δεκαετίας του 1970, ένας Ρεθεμνιώτης παράγων της οικονομικής ζωής ο Μάρκος Πολιουδάκης μας ξάφνιασε με την ενεργό παρέμβασή του για την αναβάθμιση των εκδηλώσεων.
Ο ίδιος με προσωπικές δαπάνες δημιούργησε δίκτυο επικοινωνίας με τους βετεράνους Αυστραλούς της Μάχης της Κρήτης και στα 1975 καλεί και τον ίδιο τον Ίαν Κάμπελ.
Μεγάλη υπόθεση για την τοπική κοινωνία της εποχής να υποδεχτεί αυτές τις προσωπικότητες.
Έχοντας και η Σχολή τότε Χωροφυλακής διοικητή τον Νίκο Γαρνέλλη, αξιωματικό με υψηλό πατριωτικό φρόνημα είχε συμβάλει τα μέγιστα στην επιτυχία των εκδηλώσεων.
Ο Πολιουδάκης δεν έμεινε όμως σε περιστασιακές εκδηλώσεις. Εκτός από τα πρώτα του δημοσιεύματα, πριν αρχίσει τις εκδόσεις των βιβλίων του για τη Μάχη της Κρήτης καταφέρνει και ξεκινά από Φεβρουάριο μήνα, πρώτα στα Χανιά παρουσία του και μετά στο Ρέθυμνο με την οργανωτική ευθύνη της τότε νομαρχίας ο προγραμματισμός των εκδηλώσεων. Μου έκανε μάλιστα τη μεγάλη τιμή να με απασχολεί σε θέματα γραμματειακής υποστήριξης που ήταν μάθημα ιστορίας για μένα. Για πρώτη φορά καταλάβαινα τι χρειάζονται οι χάρτες και τα στρατιωτικά έγγραφα σε μια ιστορική έρευνα.
Μια μέρα που ταξινομούσαμε αρχειακό υλικό με την κ. Αγλαΐα, τη ακούραστη σύζυγό του, δίπλα μας να δακτυλογραφεί τις σημειώσεις που της είχε δώσει στο μεταξύ, κι όπως μιλούσαμε για τη γιαγιά του μου έδωσε την ιδέα να γράψω το «Ανδρειωμένων Ραψωδία». Με επίκεντρο τη γιαγιά Ευαγγελία και την πράξη της που ήταν και η πρώτη αντιστασιακή της περιόδου αυτής αναφερόμουν με θεατρικό λόγο στη Μάχη της Κρήτης. Αργότερα ήρθε στη συντροφιά μας και ο Ευγένιος Σπαθάρης που ανέλαβε το πρώτο μέρος του έργου, διακωμωδώντας με τον Καραγκιόζη του τους δικτάτορες Χίτλερ και Μουσολίνι.
Το αφιέρωμά μας αυτό συνεχίζεται.
