Του ΝΙΚΟΥ ΑΣΛΑΝΙΔΗ*
Φέτος συμπληρώνονται 79 χρόνια από την λήξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου, την πιο θανατηφόρα σύγκρουση στην ανθρώπινη ιστορία που στοίχισε τη ζωή σε 80 εκατομμύρια ανθρώπους…
Τα δύο τρίτα από αυτά τα θύματα ήταν «άμαχοι»…
Στην Ελλάδα είχαμε περισσότερους από 800.000 νεκρούς. Από αυτούς μόνο οι 88.000 ήταν στρατιώτες. Η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων ήταν άμαχοι πολίτες, γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι…
Περισσότερες από 1.700 πόλεις και χωριά στην Ελλάδα έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές από τους εισβολείς γι’ αυτό και ονομάζονται «μαρτυρικά χωριά και πόλεις».
Το ολοκαύτωμα των Γιαννιτσών έγινε ως αντίποινα για τη λιποταξία του αυστριακού δεκανέα Ottmar Dorne, ο οποίος αυτομόλησε από τις γερμανικές δυνάμεις Κατοχής και εντάχθηκε στο 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, στο Πάικο, όταν είδε τους ναζί να δολοφονούν εν ψυχρώ κατάκοιτους ηλικιωμένους και μια έγκυο γυναίκα στο Ελευθεροχώρι Γιαννιτσών.
Μετά από αυτό ο Σούμπερτ έδωσε εντολή και εκτέλεσαν 112 κατοίκους, μεταξύ των οποίων και τον δήμαρχο Γιαννιτσών, Θωμά Μαγκριώτη.
Πέντε μήνες νωρίτερα στο χωριό του πατέρα μου, στους Πύργους Πτολεμαΐδας, συντελέστηκε η Σφαγή των Πύργων.
Θεωρείται το δεύτερο μεγαλύτερο ολοκαύτωμα των ναζί στην Ελλάδα, αναλογικά με τον πληθυσμό. Το χωριό καταστράφηκε ολοσχερώς και θανατώθηκαν 343 αθώα γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι από τους συνολικά 1.302 κατοίκους του χωριού.
Το γειτονικό χωριό Μεσόβουνο, την ίδια περίοδο πυρπολήθηκε για δεύτερη φορά και συνολικά 315 κάτοικοι βρήκαν φρικτό θάνατο.
Οι μαζικές δολοφονίες έγιναν στο πλαίσιο της επιχείρησης των Γερμανών στη Δυτική Μακεδονία με την κωδική ονομασία «Μαγιάτικη Καταιγίδα».
Οι Γερμανοί εισέβαλαν με Έλληνες δωσίλογους, τα ξημερώματα της 23ης Απριλίου του 1944 και συγκέντρωσαν τους κατοίκους της Κάτω συνοικίας στην πλατεία. Όσοι επιχείρησαν να διαφύγουν εκτελέστηκαν εν ψυχρώ.
Οι κάτοικοι της Άνω συνοικίας πρόλαβαν να διαφύγουν στο Βέρμιο αλλά οι Ναζί τους κυνήγησαν και άλλους τους εκτέλεσαν επί τόπου και άλλους τους οδήγησαν πίσω στο χωριό και τους έκλεισαν στο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Εκεί μέσα στο ιερό του ναού παίχτηκε η πιο φρικιαστική σκηνή του δράματος. Οι Γερμανοί κατακτητές αλλά και οι Έλληνες συνεργάτες τους, βίαζαν όλη τη νύχτα νεαρές γυναίκες αλλά και παιδιά και την επόμενη μέρα τους οδήγησαν όλους σε παρακείμενες αχυρώνες και τους έκαψαν ζωντανούς…
Κάποιες γυναίκες και παιδιά που προσπάθησαν να διαφύγουν από την κόλαση της φωτιάς, πυροβολήθηκαν και δολοφονήθηκαν επί τόπου…
Είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς όλο το δράμα και την κτηνωδία των δραστών.
Την περίοδο της γερμανικής κατοχής η «Κατράνιτσα» ήταν κεφαλοχώρι με επτά εκκλησίες και ειρηνοδικείο.
Από τους 343 κατοίκους που βρήκαν τραγικό θάνατο τα 159 ήταν παιδιά από αβάφτιστα μερικών ημερών έως 15 ετών…
Αξίζει να αναφερθεί πως παρά την ολική καταστροφή των Πύργων όσοι επέζησαν, στην πλειοψηφία τους, επέστρεψαν κι έστησαν από την αρχή το χωριό τους. Ορισμένοι όμως αναγκάστηκαν να φύγουν μετανάστες είτε στις ελληνικές μεγαλουπόλεις είτε στο εξωτερικό.
Σήμερα στους Πύργους κατοικούν περισσότερα από 800 άτομα που ασχολούνται κυρίως με την παραγωγή μήλων και κερασιών. Επίσης ορισμένοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, ενώ κάποιοι δουλεύουν στα εργοστάσια της ΔΕΗ. Το δημοτικό σχολείο του χωριού παρουσιάζει αύξηση μαθητών και δεν κινδυνεύει να κλείσει όπως έγινε με τα περισσότερα χωριά της ελληνικής υπαίθρου.
Αναλογιστείτε τι ανάπτυξη θα είχε το χωριό σήμερα εάν δεν είχε γίνει το ολοκαύτωμα των Πύργων.
Με την εκπομπή «Αληθινά Σενάρια» της ΕΡΤ3 κατέγραψα συγκλονιστικές ιστορίες από 15 μαρτυρικά χωριά. Είχαμε στόχο να επισκεφτούμε και να καταγράψουμε τα 50 μεγαλύτερα ολοκαυτώματα αλλά δυστυχώς τα σχέδιά μας ματαιώθηκαν με το μαύρο της ΕΡΤ.
Είδαμε ένα μικρό απόσπασμα από τα «Αληθινά Σενάρια», την ιστορία του Παναγιώτη Μπαμπούσκα, από το μαρτυρικό χωριό Λιγκιάδες Ιωαννίνων. Ήταν μωρό και θήλαζε τη μητέρα του όταν δέχθηκε μια μαχαιριά στην πλάτη του από έναν Γερμανό στρατιώτη, ο οποίος κατακρεούργησε την άτυχη μάνα.
Ο μικρός Παναγιώτης βρέθηκε και διασώθηκε 36 ώρες αργότερα από μαχητές του ΕΛΑΣ να θηλάζει τη νεκρή μάνα του…
Παρόμοιες ιστορίες που φανερώνουν τα κτηνώδη εγκλήματα των Γερμανών κατακτητών υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα.
Δεν ήταν μόνο τα θύματα που βρήκαν τραγικό θάνατο στα ολοκαυτώματα. Ήταν και αυτοί που έμειναν πίσω οι χήρες, τα ορφανά, οι συγγενείς και φίλοι, ζωντανοί-νεκροί που έπρεπε να ξεχάσουν τον πόλεμο και τους νεκρούς και να παλέψουν για να επιβιώσουν.
Μια τέτοια περίπτωση κατέγραψα με τα «Αληθινά Σενάρια» στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη Νέα Υόρκη συνάντησα την Ελένη Τζανιδάκη, με καταγωγή από εδώ, από το Ρέθυμνο. Όπως όλα τα κορίτσια της εποχής δεν μπορούσαν να παντρευτούν, αφού οι περισσότεροι νέοι χάθηκαν στον πόλεμο, ενώ όσοι επέζησαν ξενιτεύτηκαν. Έτσι η Ελένη μαζί με άλλα κορίτσια που κινδύνευαν να μείνουν στο «ράφι» αναγκάστηκαν να φύγουν στην Αμερική για να παντρευτούν Έλληνες που ζητούσαν νύφη μέσω γραφείων συνοικεσίων. Ήταν τα κορίτσια που έφυγαν με τα «νυφοκάραβα» κρατώντας μια φωτογραφία του υποψηφίου γαμπρού.
Λέγεται πως η ιστορία είναι φιλοσοφία μέσω παραδειγμάτων. Καλό είναι τα φρικιαστικά εγκλήματα των Γερμανών στην Κρήτη, στη Μακεδονία, στην Ήπειρο, στην Θεσσαλία να γνωστοποιηθούν παντού, ώστε κανείς να μην ξαναζήσει ολοκαύτωμα…
Δυστυχώς όμως στις μέρες μας βλέπουμε ότι ο άμαχος πληθυσμός συνεχίζει να θυσιάζεται παρά το γεγονός ότι τα τελευταία 100 χρόνια θεσπίστηκε το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο που προσδιορίζει τις υποχρεώσεις έναντι των αμάχων και παράλληλα περιγράφουν τις νομικές ευθύνες των κρατών.
Για να μην επαναληφθούν αυτά τα εγκλήματα θα πρέπει όλοι μας και κυρίως οι νέοι να γνωρίζουν την ιστορία μας. Επειδή στα σχολικά βιβλία αναφέρονται ελάχιστα στοιχεία από όλα αυτά που είπαμε, θεωρώ ότι η τέχνη μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη γνώση της ιστορικής αλήθειας. Με ταινίες, με ντοκιμαντέρ, με θεατρικές παραστάσεις, με μουσική με όλες τις μορφές της τέχνης πρέπει να αγωνιστούμε για να μην ξεχαστεί η ιστορία μας. Να την μεταφέρουμε σε όλους τους λαούς για να αποκτήσουμε συμμάχους σε αυτόν τον αγώνα.
Για να υλοποιηθούν όλα αυτά δυστυχώς δεν αρκεί μόνο η καλή διάθεση, ο εθελοντισμός και ο ενθουσιασμός. Χρειάζονται οικονομικοί πόροι που είναι δύσκολο να εξασφαλιστούν από έναν σύλλογο. Γι’ αυτό προτείνω τη δημιουργία μιας ομοσπονδίας που θα συμπεριλάβει όλους τους συλλόγους και θα χαράξει μια πολιτική πιο αποτελεσματική και πιο ουσιαστική και να μην παραμένουμε μόνο σε λόγια και υποσχέσεις.
Εύχομαι και ελπίζω όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς και κυρίως η επίσημη ελληνική πολιτεία να συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα αυτών των έργων και να προχωρήσει στο χρέος της έστω και με καθυστέρηση 80 ετών…
Οι αυτόπτες μάρτυρες στη συντριπτική τους πλειοψηφία έχουν φύγει από τη ζωή. Εμείς η δεύτερη γενιά είμαστε αυτήκοοι μάρτυρες και ίσως είμαστε η τελευταία ευκαιρία πριν από την ιστορική λήθη…
* Ο Νίκος Ασλανίδης είναι δημοσιογράφος και μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Ολοκαυτώματος Πύργων Εορδαίας «Ιερή Μνήμη»
- Εισήγηση του επιφανούς δημοσιογράφου στο πανελλήνιο συνέδριο που έγινε στο Ρέθυμνο (23/8/2024) με θέμα «Ολοκαυτώματα 80 χρόνια μετά».
