Η συμβολή της αείμνηστης Ρεθεμνιώτισσας Ελένης Καπετανάκη – Μπριασούλη στην προστασία του περιβάλλοντος
Στο όριο της ερημοποίησης βρίσκεται η Κρήτη, μια απειλή που προέρχεται από την κλιματική αλλαγή και από την έντονη δραστηριότητα και επέμβαση του ανθρώπου στο περιβάλλον, προκαλώντας σοβαρές συνέπειες, όπως μείωση της παραγωγικότητας του εδάφους, απώλεια της βιοποικιλότητας και έλλειψη σε τροφή και νερό.
Η 17η Ιουνίου έχει οριστεί από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ως η παγκόσμια ημέρα Ερημοποίησης, που στάθηκε αφορμή για τη διοργάνωση εκδήλωσης μνήμης προς τιμήν της Ρεθεμνιώτισσας Ελένης Καπετανάκη -Μπριασούλη, η οποία με κίνητρο τα φιλοπεριβαλλοντικά αισθήματά της αφιέρωσε τη ζωή της στη μελέτη του περιβάλλοντος, αφήνοντας σημαντικό έργο.
Μια ευκαιρία να αναγνωριστεί η σημαντική προσφορά της Ελένης Καπετανάκη – Μπριασούλη, καθώς και να εμπνευστεί ο κόσμος από το οικολογικό της όραμα, αποτέλεσε σχετική εκδήλωση μνήμης που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 17 Ιουνίου στο Φοιτητικό Πολιτιστικό Κέντρο Ξενία υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Στην εκδήλωση παρουσιάστηκε συγκεντρωμένο το εκτενές έργο της Ελένης Καπετανάκη – Μπριασούλη (που περιλαμβάνεται σε σχετικό τόμο) , η οποία από το 2006 και μέχρι το τέλος της ζωής της, το 2023, κάθε χρόνο στις 17 Ιουνίου – στην παγκόσμια ημέρα Ερημοποίησης – αρθρογραφούσε για επίκαιρα περιβαλλοντικά ζητήματα απευθυνόμενη στο ευρύ κοινό, με σκοπό να «αφυπνίσει» τους ανθρώπους και να «καλλιεργήσει» το έδαφος για την αποτροπή και καταπολέμηση της ερημοποίησης, μια απειλή που διαφαίνεται στο εγγύς μέλλον.
Στενή φίλη της αείμνηστης Ελένης Μπριασούλη – Καπετανάκη υπήρξε η Μαίρη Φραγκάκη που συνέβαλε στην οργάνωση της εκδήλωσης μνήμης. Μιλώντας στους δημοσιογράφους η κ. Φραγκάκη αναφέρθηκε στην απειλή του φαινομένου της ερημοποίησης στην Κρήτη, καθώς και στην έρευνα και την αφοσίωση της καλής φίλης της στη διάρκεια της ζωής της σε θέματα που αφορούν την προστασία του πλανήτη: «Η Ελένη μου είχε αναφέρει πριν 15 χρόνια ότι το 2030 η Κρήτη θα είναι μια βραχώδης έρημος. Απαισιόδοξο, αυτό όμως είχε δει η τιμώμενη της εκδήλωσης χρόνια πριν. Και το 2030 είναι πολύ κοντά. Ήταν πάρα πολύ δυνατή στην έρευνα και ευαίσθητη στα θέματα του περιβάλλοντος από παιδί. Η ερημοποίηση επέρχεται από τις πυρκαγιές στα δάση, από το πολύτιμο και λίγο χώμα που ειδικά η Κρήτη το έχει λιγοστό γιατί έχει πολλά βουνά, δεν έχει πια δάση από τότε που άρχισαν να τα καίνε οι Ενετοί για να φυτέψουν σιτηρά, και μετά ήρθαν τα κατσίκια. Τα δάση μας μετριούνται στο ένα χέρι. Αυτό λοιπόν το νεράκι που τρέχει λιγοστό φέτος, το βρόχινο νερό παίρνει αυτό το χώμα και το πάει στη θάλασσα, γιατί δεν υπάρχει φύτευση, γιατί δεν υπάρχουν υποδομές, όπως ξερολιθιές που υπήρχαν κάποτε σε άλλα μέρη και νησιά. Αυτό είναι η ερημοποίηση. Φεύγει το χώμα, φεύγουν τα φυτά και τι θα μείνει; Το τσιμέντο και ο βράχος. Ας πούμε ότι ήταν δυσοίωνη η πρόβλεψη της Ελένης, όμως το φάσμα αυτό που περιγράφει και στο βιβλίο της υπάρχει. Η Ελένη δεν το τοποθετούσε μόνο στην ανθρώπινη επέμβαση και στην κλιματική αλλαγή. Η κλιματική αλλαγή πίστευε ότι ήταν κάτι που έτσι κι αλλιώς θα υπάρξει, αλλάζει η ατμόσφαιρα και ο χώρος. Είχαμε παγετώνες, τώρα δεν έχουμε. Εν πάση περιπτώσει τώρα που έχουμε εξέλιξη της επιστήμη και μυαλά να δούμε τι θα κάνουμε για να ζήσουμε απάνω στην γη και να ζήσει και η γη».
Άρθρα, δημοσιεύσεις, ανακοινώσεις και ομιλίες της Ελένης Καπετανάκη – Μπριασούλη συγκέντρωσε ο σύζυγός της Δημήτρης Μπριασούλης, ομότιμος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, που παρουσίασε συλλογικά το έργο της αείμνηστης συζύγου του στην εκδήλωση. Σε δήλωσή του αναφέρθηκε στην απειλή της ερημοποίησης στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην Κρήτη, καθώς και στη «μάχη» της Ελένης Καπετανάκη – Μπριασούλη με την αρθογραφία και τις παρεμβάσεις της, ακόμα και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αλλαγή του καθεστώτος αντιμετώπισης και προστασίας του περιβάλλοντος από την ερημοποίηση. Συγκεκριμένα επεσήμανε: «Στην Ελλάδα υπάρχουν τεράστια θέματα με την ερημοποίηση, καθώς αφορά κυρίως υποβαθμισμένα εδάφη, ξερά και ημίξερα. Η Κρήτη είναι στις περιοχές με το κόκκινο, στο όριο της ερημοποίησης και εάν δεν ληφθούν μέτρα προστασίας του εδάφους και συνεχιστεί η υπερδόμηση και η τσιμεντοποίηση, θα υπάρξει μεγάλο πρόβλημα, το οποίο ήδη φαίνεται να υπάρχει. Με το ζήτημα της ερημοποίησης η Ελένη ασχολήθηκε επιστημονικά με δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά, με δημόσιες παρεμβάσεις μέσω της αρθρογραφίας που απευθυνόταν στους πολίτες, παρεμβάσεις μέσω διαβουλεύσεων, νομοθετημάτων και θεμάτων που είχαν σχέση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και πως αντιμετώπιζε το θέμα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 1994 υπογράφτηκε από τα Ηνωμένα Έθνη διεθνής σύμβαση που αφορούσε στην καταπολέμηση της ερημοποίησης, κατά την οποία είχε ζητηθεί από όλες τις χώρες που συμμετείχαν σε αυτήν τη σύμβαση – και η Ελλάδα – να δημιουργήσουν σε εθνικό επίπεδο πλέον διαδικασίες και θεσμούς για την προστασία του εδάφους. Στις αναλύσεις που έκανε η Ελένη δείχνει τα ελλείμματα και τα κενά αυτής της σύμβασης. Στο βιβλίο που παρουσίασα στην εκδήλωση εμπεριέχονται όλα τα «επετειακά» άρθρα της Ελένης δομημένα σε τέσσερις θεματικές ενότητες και ελπίζουμε να δίνουμε ένα έναυσμα στον σκεπτόμενο κόσμο, στους πολίτες, γιατί από εκεί θα ξεκινήσει η μάχη κατά της ερημοποίησης, και όχι από πάνω, από τις ευρωπαϊκές νομοθεσίες και από τα εθνικά κριτήρια που θέτει το κάθε κράτος. Από κάτω, από τα βιώματα των πολιτών, να καταλάβουν ότι το πρόβλημα της ερημοποίησης, είναι όπως το περιγράφει η Ελένη ένα πρόβλημα σχετικό με το πώς ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τη γη».
Πολύτιμο το έργο που άφησε η Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη
Στη διάρκεια της εκδήλωσης μνήμης παρουσιάστηκε το πολύτιμο έργο που άφησε η Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη από τους ομιλητές, οι οποίοι εστίασαν στην πολυσχιδή προσωπικότητά της και την αγάπη της για τη προστασία του πλανήτη.
«Η Ελένη για τα κοινά» ήταν ο τίτλος της ομιλίας της Βάννας Σφακιανάκη, αρχιτέκτονα – χωροτάκτη, η οποία αναφέρθηκε στη προσωπικότητα της αείμνηστης, στα ενδιαφέροντά της, και στην αφοσίωσή της στην έρευνα όσον αφορά στα θέματα περιβάλλοντος: «Η θεματολογία της αρθρογραφίας της Ελένης ήταν πλούσια. Αυτό που ενώνει όλο το έργο της είναι το γεγονός ότι η Ελένη είχε ένα συγκροτημένο αξιακό σύστημα που μπορούσε να τα περνάει όλα μέσα από αυτό το φίλτρο και να ενώνει διαφορετικά αντικείμενα. Πάντα είχε υπήρχαν οι ίδιες αξίες και πάντα αφορούν σε πολύ μεγάλο βαθμό τα κοινά. Την ενδιέφερε η γη, το νερό, οι άνθρωποι, η δικαιοσύνη και η δημοκρατία. Όλα τα έβλεπε μέσα από ένα τέτοιο πρίσμα. Αυτό είναι που ξεχώριζε στην προσωπικότητά της και την επέτρεπε να είναι συνεπής και να μπορεί να εξετάζει με ίδιους όρους όλα τα ζητήματα της καθημερινότητάς της».
Η Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη ήταν καθηγήτρια στο τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστήμιου του Αιγαίου, μια θέση στην οποία ασχολήθηκε σε μεγάλο βαθμό με το φιλοπεριβαλλοντικό της έργο. Όπως τόνισε ο σύζυγός της Δημήτρης Μπριασούλης: «Η Ελένη είναι ο άνθρωπος που έστησε το πρώτο τμήμα Γεωγραφίας στην Ελλάδα, στη Μυτιλήνη στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, στο οποίο υπηρέτησε επί χρόνια μέχρι να πάρει τη σύνταξη. Δέθηκε με τους φοιτητές, οι οποίοι πολλοί τη θεωρούσαν δεύτερη μάνα τους, γιατί ήταν πολύ ανοιχτή, τους κατηύθυνε και όχι μόνο στα επιστημονικά, αλλά και σε ανθρώπινα θέματα. Το αντικείμενό της ήταν χωρικός περιβαντολογικός σχεδιασμός και το επιστημονικό της έργο έτυχε διεθνούς αναγνώρισης και ασχολήθηκε με διάφορα θέματα σχεδιασμού, για παράδειγμα τουρισμού, ενέργειας, περιβαντολλογικά θέματα, μεταξύ αυτών και με την ερημοποίηση».
«Η Ελένη πάντα μοιραζόταν με τον κόσμο τη γνώση που είχε κατακτήσει»
Πλησίον των ανθρώπων ήταν η Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη, που με την αφοσίωση και την αγάπη της για την αειφορία του πλανήτη αποσκοπούσε μέσω της έρευνας και των δημοσιεύσεων της να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο, και κυρίως τους νέους ανθρώπους, σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος.
Όπως η κ. Σφακιανάκη επεσήμανε: «Η Ελένη ήταν «δασκάλα» για τους φοιτητές της. Το αντικείμενο ήταν ακριβώς να τους οξύνει τη σκέψη τους, τον συλλογισμό τους. Αυτό που η ίδια είχε κατακτήσει προσπαθούσε να το μεταφέρει έτσι ώστε οι νέοι να μην είναι ευάλωτοι σε θέματα επικαιρότητας ή και προπαγάνδας πολλές φορές, αλλά να μπορούν να κάνουν έναν αυτούσιο συλλογισμό και να μπορέσουν να καταλάβουν που βρίσκονται, για τι πράγμα μιλάνε και να επιλέξουν πως μπορούν να επέμβουν. Επίσης, απευθυνόταν και στην κοινωνία με όλη αυτήν την αρθρογραφία, με συμμετοχή στις εκδηλώσεις, με παρεμβάσεις στις παρέες, η Ελένη πάντα μοιραζόταν με τον κόσμο αυτό που είχε κατακτήσει και γι’ αυτό είχε βοηθήσει πάρα πολύ σε διάφορους αγώνες που έχουν γίνει και αφορούσαν στο περιβάλλον για πάρα πολλά χρόνια».
«Μια αναπάντεχη φιλία» χαρακτήρισε τη γνωριμία της με την Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη, η Μαρία Χουστολάκη που πριν από τρία χρόνια γνωρίστηκαν μέσα από μια εκπομπή που έκανε η κ. Χουστουλάκη για το περιβάλλον σε ραδιοφωνικό σταθμό στο Ηράκλειο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής. Στην ομιλία της αναφέρει ότι η Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη ήταν η μέντοράς της, με τίτλο «Και μέντορας και φίλη»: «Με την Ελένη συνδεθήκαμε με μια αναπάντεχη φιλία, δεν την ήξερα δεν με ήξερε. Έκανα την περιβαλλοντική εκπομπή στο ραδιόφωνο της Αρχιεπισκοπής Κρήτης στο Ηράκλειο και είχα δει ένα άρθρο της στο ίντερνετ και με βάση αυτό την κάλεσα για συνέντευξη. Αυτή η συνέντευξη στάθηκε η αρχή για μια συνεχιζόμενη επικοινωνία, φιλία και μεντορία, διότι με βοήθησε πάρα πολύ με την εκπομπή. Βγήκε στην πορεία ότι είμαστε από τον ίδιο τόπο, εγώ μισή Ρεθεμνιώτισσα αυτή Ρεθεμνιώτισσα, έτσι κράτησε τρία χρόνια αυτή η ωραία σχέση μέχρι που χάθηκε ξαφνικά. Κρατάω από αυτήν την εργατικότητά της, τη γενναιοδωρία της, την ακεραιότητά της, την επιστημοσύνη της, τον ορθό λόγο της, την καλή καρδιά της, την αγάπη της για τους τόπους, τους ανθρώπους, τη σοφία της. Ήξερε που πρέπει να επιμείνει, που πρέπει να υποχωρήσει, με ποιον τρόπο να μιλήσει, που να πιέσει» είπε.
Ο κ. Μπριασούλης, ακολουθώντας το παράδειγμα της συζύγου του, επεσήμανε, ότι με την εκδήλωση επιδιώκεται η ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Όπως ανέφερε: «Με τη μη επιστημονική αρθρογραφία της η Ελένη απευθυνόταν στους πολίτες και τους άρχοντες, προσπαθώντας με εκλαϊκευμένο και προσιτό τρόπο να δώσει αυτήν τη γνώση στον καθένα να καταλάβει, ότι το έδαφος είναι ένας πόρος σαν το νερό που χωρίς αυτό δεν υπάρχει ζωή. Βρισκόμαστε στα όρια της επισιτιστικής ασφάλειας και στα όρια της ερημοποίησης και δεν φαίνεται να συγκινούνται οι έχοντες την ευθύνη. Η Ελένη προσπάθησε μέσα από αυτές τις ιδέες να φέρει τους πολίτες σε επίγνωση του προβλήματος, να γνωρίσουν και να αναγνωρίσουμε ότι ακόμα και αυτές οι ξερές γαίες και οι ημίξερες, είναι πολύτιμες. «Είναι ο πλούτος ενός κατώτερου Θεού», όπως λέει. Με την εκδήλωση προσπαθούμε να φέρουμε τη βιωματική γνώση στους πολίτες, όπως έκανε και η ίδια».
