Διεθνής ημέρα κατά των Ναρκών σήμερα κι αμέσως αναδύθηκαν από το βάθος του νου ιστορίες που άκουσα κατά καιρούς από εκλεκτούς φίλους κι είχα εντυπωσιαστεί.
Άλλες περιέγραφαν μια τραγωδία κι άλλες ήταν σταχυολόγηση παιδικής σκανταλιάς εκείνα τα χρόνια τα δίσεκτα. Αφηγήσεις για γέλια και για κλάματα όταν δεν είχαν καλό τέλος.
Για την ιστορία του πράγματος να θυμίσουμε ότι η Διεθνής Ημέρα κατά των Ναρκών εορτάζεται κάθε χρόνο στις 4 Απριλίου και καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το Νοέμβριο του 2005, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες του κόσμου σχετικά με τα ναρκοπέδια και την ανάγκη εξάλειψής τους.
Η πρωτοβουλία αυτή ήλθε ως συνέχεια της Συνθήκης της Οττάβας για την κατάργηση των ναρκών κατά προσωπικού (1997). Η Ελλάδα υπέγραψε τη Συνθήκη στις 3 Δεκεμβρίου 1997 και την επικύρωσε στις 25 Σεπτεμβρίου 2003. Η Συνθήκη ενεργοποιήθηκε την 1η Μαρτίου 2004.
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση (2018) του «Διεθνούς Παρατηρητηρίου Ναρκοπεδίων», το 2017 κάθε χρόνο έχασαν τη ζωή τους 2.793 άνθρωποι -κυρίως σε Αφγανιστάν και Συρία. Το 87% ήταν πολίτες και το 47% παιδιά. Ο αριθμός τους βαίνει συνεχώς μειούμενος τα τελευταία χρόνια, χάρη στις συντονισμένες παρεμβάσεις των μ.κ.ο. και των διεθνών οργανισμών, στις κυβερνήσεις των χωρών που διαθέτουν ναρκοπέδια. Το 2017, διατέθηκαν 673 εκατομμύρια δολάρια από τη διεθνή κοινότητα για την εκκαθάριση ναρκοπεδίων.
Στην Ελλάδα, από το 1999 έως 2016, τουλάχιστον 66 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους και 43 τραυματίστηκαν από νάρκες, στην συντριπτική τους πλειονότητα παράνομοι μετανάστες, που προσπάθησαν να εισέλθουν στην Ελλάδα από τον Έβρο και την ελληνοαλβανική μεθόριο.
Από το 1954 έως σήμερα, 31 ναρκαλιευτές σκοτώθηκαν εν ώρα υπηρεσίας και 17 τραυματίστηκαν. Το ίδιο χρονικό διάστημα η αρμόδια υπηρεσία του Στρατού (ΤΕΝΞ) έχει εκκαθαρίσει 153.610 στρέμματα ναρκοπεδίων και έχει περισυλλέξει 420.000 νάρκες και 855.000 πυρομαχικά πάσης φύσεως.
Ο εφιάλτης της νάρκης στο Ρέθυμνο
Το Ρέθυμνο μετά τον πόλεμο ήταν γεμάτο νάρκες, όπως μας αναφέρουν εκείνοι που έζησαν τα γεγονότα.
Αρκετοί Ρεθεμνιώτες εκείνα τα χρόνια τα δύσκολα, αν και γνώριζαν τους κινδύνους, ρίσκαραν τη ζωή και την αρτιμέλειά τους προκειμένου να αξιοποιήσουν εξαρτήματα από νάρκες και να μπει μια δραχμή στην τσέπη. Έπαιρναν το ατσάλι από τον πυρήνα και την πυρίτιδα που χρησιμοποιούσαν αναλόγως.
Στους Αρμένους υπήρχε μεγάλη ποσότητα από πολεμικό υλικό και από νάρκες φυσικά.
Αυτά τα επικίνδυνα αντικείμενα στοίχισαν ζωές αλλά και την ποιότητα ζωής αρκετών Ρεθεμνιωτών. Αξέχαστος μένει ο πλανόδιος τυφλός λαχειοπώλης Μανόλης Πλουμής ένα από τα θύματα, καθώς μια νάρκη τον ακρωτηρίασε και του στέρησε την όραση.
Ο αξέχαστος ερευνητής και συγγραφέας Αλκιβιάδης Μαυράκης περιγράφει σε βιβλίο του τον κίνδυνο που απείλησε από νάρκη την οικογένειά του ολόκληρη.
Αμέτρητα τα περιστατικά που μας έχουν αφηγηθεί αλλά θα περιοριστούμε στα πιο ενδιαφέροντα.
Απομεινάρια θανάτου στη Σοχώρα
Υλικό από νάρκες ήταν διάσπαρτο στο γήπεδο της Σοχώρας, εκεί που υπήρχε μια πούγκα. Οι Γερμανοί φεύγοντας την ανατίναξαν. Έμειναν όμως διάσπαρτα, όσα λησμόνησε η έκρηξη, να αποτελούν μικρό παράδεισο για την «πιτσιρικαρία» που εύρισκε υλικό για αυτοσχέδιο παιχνίδι.
Εκεί να δείτε ευρηματικότητα.
Οι λιλιπούτειοι «μαχητές», αφού έφτιαχναν μέχρι και αυτοσχέδια «κανόνια», όπως μας αφηγείται ο μεγάλος μας συνθέτης Μπάμπης Πραματευτάκης άρχιζαν τον …πόλεμο.
Το παιχνίδι φαινόταν διασκεδαστικό μέχρι που μια μέρα θραύσματα τραυμάτισαν σοβαρά στο πρόσωπο ένα παιδί από την αντιμαχόμενη ομάδα.
Η θέα του αίματος και η σκέψη πως στη θέση του μικρού που έκλαιγε γοερά από πόνο και φόβο, θα μπορούσε να ήταν καθένας από τους «στρατιώτες», έβαλε τέλος στα επικίνδυνα παιχνίδια. Αποφεύγουμε για ευνόητους λόγους την αναφορά ονομάτων. Ακόμα και σήμερα όμως είδαμε να προκαλεί ανατριχίλα η ανάμνηση αυτή.
Έτσι οι ομάδες περιορίστηκαν στο ποδόσφαιρο με τη μπάλα από κουρέλια και στον πετροπόλεμο στην άπλα της Σοχώρας που ήταν τότε γεμάτη από δέντρα. Εκεί τουλάχιστον δεν υπήρχε ο μεγάλος κίνδυνος της έκρηξης.
Μια συγκλονιστική μαρτυρία
Συγκλονιστική είναι η περίπτωση που μας αφηγείται ο καλός συνάδελφος κ. Κώστας Τσουράκης από τα παιδικά του χρόνια.
«Τα παιδιά εισπράτταμε την κατήφεια και τις μουρμούρες των μεγάλων, αλλά ακολουθούσαμε τους δικούς μας δρόμους. Ένας από αυτούς μας οδηγούσε στην παραλία της Πηγής, ένα παράδεισο γεμάτο από εντυπωσιακά μηχανήματα που είχαν εγκαταλείψει οι Γερμανοί φεύγοντας από τη βάση τους στην περιοχή. Τα περιεργαζόμαστε, παίρναμε μαζί μας ό,τι μας άρεσε και γεμάτες τις τσέπες μας με σφαίρες, που τις γλεντούσαμε επιστρέφοντας στο χωριό, για να τρομάζουμε τους μεγαλύτερους, που φώναζαν πόσο επικίνδυνο είναι αυτό που κάναμε.
Ποιος τους άκουγε! Εμείς βγάζαμε το βλήμα από τη σφαίρα, αδειάζαμε το μπαρούτι, το αράζαμε σε μια γραμμούλα, του ανάβαμε φωτιά στη μια άκρη και το αφήναμε και καιγόταν μόνο του ως την άλλη άκρη. Έτσι, μπαρουτοκαπνισμένοι κι εμείς. Μετά παίρναμε τον κάλυκα, τοποθετούσαμε το καψούλι σε μια σκληρή πέτρα και με μια άλλη το κτυπούσαμε δυνατά και έσκαγε με σχετικό θόρυβο.
Μια μέρα δεν συνόδεψα τα άλλα παιδιά στον παράδεισο γιατί είχα πάει στον παππού μου. Όταν γύρισα από τον Άγιο Δημήτριο, βρήκα το χωριό ανάστατο. Σκαλίζοντας τα πυρομαχικά τα παιδιά, έσκασε μια νάρκη και σκόρπισε το θάνατο. Τρία παιδιά είχαν σκοτωθεί, φίλοι όλοι, ανάμεσά τους κι ένα ξαδερφάκι μου.
Ένας Ρεθεμνιώτης ήρωας
Όπως ήταν αναμενόμενο η στρατιωτική ηγεσία της χώρας ανέλαβε πρωτοβουλία για να απαλλάξει τους πολίτες από τον εφιάλτη αυτό. Και σε μια από τις πιο σημαντικές επιχειρήσεις αξιοποιήθηκε ένας από τους πιο λαμπρούς και έμπειρους αξιωματικούς Ο Ρεθεμνιώτης κ. Κώστας Παδουβάς, με τον οποίο είχαμε την ενδιαφέρουσα συζήτηση που ακολουθεί.
Στρατηγέ, πολύ πρόσφατα είχε συνδεθεί το όνομά σας με τις νάρκες στο νησί της Λήμνου, εξ αιτίας των οποίων έγινε η γνωριμία σας με την αξεπέραστη σύζυγό σας Όλγα Παδουβά, που «Έφυγε» από τη ζωή. Με ποιον τρόπο βρεθήκατε από το Ρέθυμνο στη Λήμνο για να εκκαθαρίσετε τα εκεί Ναρκοπέδια ξηράς;
– Η στρατιωτική Διοίκηση εκκαθάρισης Ναρκοπεδίων ξηράς (ΔΕΝΞ, σήμερα έχει την ονομασία ΤΕΝΞ) ανήκε και ανήκει στο Γενικό Επιτελείο Στρατού και οι Ναρκαλιευτές της ήταν όλοι εθελοντές, δηλαδή, με υπεύθυνη δήλωσή τους αναλάμβαναν την επικίνδυνη αυτή αποστολή, που χαρακτηρίζεται με νόμο πολεμική ή «αποστολή γραμμής Πρόσω», με απονομές ηθικών αμοιβών (πολεμικών μεταλλίων) και διπλού συντάξιμου χρόνου (όπως του Πολέμου).
Στο μέσον περίπου της δεκαετίας 1950, είχε ανακοινωθεί η πρόσκληση εθελοντών Ναρκαλιευτών από το ΓΕΣ, οπότε υποβλήθηκαν υπεύθυνες δηλώσεις τεσσάρων (4) αξιωματικών Μηχανικού και πολλών Υπαξιωματικών, Οπλιτών και εφέδρων οπλιτών εκπαιδευμένων στον Ναρκοπόλεμο. Μεταξύ των εθελοντών αξιωματικών ήμουν ένα από τους εθελοντές. Η χώρα, τότε, είχε πολλά Ναρκοπέδια για εκκαθάριση (Γερμανών κατακτητών, αντιπάλων του εμφυλίου πολέμου και αμυντικά στα σύνορα με τα γειτονικά κράτη).
Κανένας από τους εθελοντές αξιωματικούς ναρκαλιείας δεν ήθελε να τοποθετηθεί Αρχηγός Συνεργείου εκκαθαρίσεως Ναρκοπεδίων χωρίς σχέδια, όπως ήταν τα Γερμανικά των νησιών του Αιγαίου Πελάγους. Όμως σε εμένα έπεσε ο κλήρος να τοποθετηθώ επικεφαλής του Συνεργείου Εκκαθάρισης Ναρκοπεδίων Ξηράς (ΣΕΝΞ) νήσων Αιγαίου.
Ύστερα από μικρή εκπαίδευση και σχολαστική οργάνωση το τμήμα μου (συνεργείο) των 35 κατά μέσον όρο ναρκαλιευτών, με κατάλληλους φόρτους, μηχανήματα και 2 αυτοκίνητα επιβιβάστηκε σε ένα μεγάλο καΐκι την 15-1-1956 με προορισμό το λιμάνι του Μούδρου Λήμνου.
– Τι θυμάστε από το ταξίδι αυτό;
Ο καιρός ήταν πολύ κακός, οι συνθήκες πλεύσης και αποβίβασης χειρότερες, αλλά η αποστολή τεράστιας σημασίας, οπότε όλα τα άλλα για εμάς τους νέους ανθρώπους του ΣΕΝΞ Λήμνου, οπότε δε χωρούσαν μεμψιμοιρίες.
Η επείγουσα αποστολή μας στα νησιά του Αιγαίου έπρεπε να εκτελεστεί σε τέσσερα το πολύ εξάμηνα, για να εκκαθαριστούν τα Γερμανικά Ναρκοπέδια των νησιών από τις νάρκες.
Ο απολογισμός του έργου αυτού τηρείται σε τόμο στη Διεύθυνση Ιστορίας στρατού, εκ του οποίου περιληπτικά προκύπτουν τα παρακάτω:
– Βρέθηκαν Γερμανικά Ναρκοπέδια χωρίς σχέδια διάστρωσης (δηλαδή μεγαλύτερου κινδύνου άρσης των ναρκών) στις νήσους Λήμνο, Μυτιλήνη και Μήλο, ενώ στα λοιπά νησιά του Αιγαίου υπήρχαν Ναρκοπέδια χωρίς νάρκες είτε ουδέποτε υπήρξαν πραγματικά για ευνόητους λόγους (ήταν εικονικά).
– Πόσον καιρό μείνατε στη Λήμνο;
Στη Λήμνο παρέμεινε το Συνεργείο Εκκαθαρίσεως ναρκών ξηράς (Σ.Ε.Ν.Ξ.) Αιγαίου πελάγους εργαζόμενο με αυταπάρνηση και τόλμη από 16/1/1956 μέχρι 19/5/1957. Με τη μέγιστη δυνατή απόδοση έγιναν εργασίες άρσεως των εκεί εξήντα (60) Ναρκοπεδίων επί 345 εργάσιμες ημέρες εντός Ναρκοπεδίων.
– Κι ο απολογισμός αυτής της τόσο επικίνδυνης δραστηριότητας;
Η αποστολή εκτελέστηκε πλήρως σύμφωνα με τους κανόνες της ασφάλειας και της τεχνικής, έχοντας απώλειες ένα (1) στρατιώτη και ένα (1) εντόπιο ιδιώτη νεκρούς, βρέθηκαν και καταστράφηκαν 7.553 νάρκες σε 1.653 στρέμματα εκμεταλλεύσιμης γης, χωρίς καταστροφές μηχανημάτων και παρεμφερών ειδών έρευνας – ανεύρεσης και συγκέντρωσης των ναρκών, με τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομία των καταναλώσεων καυσίμων, φθορών μηχανημάτων-οχημάτων ομαδικής έκρηξης εξαγομένων ναρκών ανά ημέρα κ.λπ.
– Ποιο θέαμα στοίχειωσε στη μνήμη σας;
Εντός των Ναρκοπεδίων βρέθηκαν και συγκεντρώθηκαν οστά ανθρώπων και ζώων, τα οποία αφού διαχωρίστηκαν τα μεν των ανθρώπων τοποθετήθηκαν μετά από τρισάγια και ευλάβεια σε κοιμητήρια των δε ζώων ενταφιάστηκαν επί τόπου.
– Πώς σας αντιμετώπιζε ο κόσμος; Σαν ήρωες ασφαλώς.
Αναχωρώντας από τη Λήμνο είχε ουρανομήκεις εκδηλώσεις ευγνωμοσύνης των κατοίκων, που είχαν θρηνήσει περίπου 150 νεκρούς ντόπιους και ξένους πολίτες κατά και μετά την παραμονή των Γερμανών κατακτητών στη νήσο, με τη συνοδεία ευχών για συνέχιση του έργου του Σ.Ε.Ν.Ξ. σε άλλη νήσο χωρίς ανθρώπινες απώλειες.
Ο έπαρχος Λήμνου Ευάγγελος Βρετσώνης, έγραψε και είπε δημόσια, μεταξύ άλλων και τα εξής:
«…Το ανώτερο πνεύμα του καθήκοντος και το έκδηλο προς τον τόπο ενδιαφέρον υμών τε και των ανδρών του υφ υμάς Συνεργείου υπόχρεοί τη διοίκηση διερμηνεύουσα τα αισθήματα της ευγνωμοσύνης του πληθυσμού της περιφέρειας αυτής, να εκφράσει προς τα άνω της διοίκησης αυτής, προς υμάς προσωπικώς και προς άπαντας τους άνδρας του υμετέρου συνεργείου τας απείρους ευχαριστίας της δια τον επιτελεσθέντα άθλο σας. Η θυσία του στρατιώτη Γεώργιου Αντιόπουλου θα αποτελεί δια τον τόπο τούτον παράδειγμα φωτεινό προσηλώσεως προς τα ιδανικά και τα επιδιώξεις της φυλής μας…».
Με παρόμοιο πνεύμα έγραψαν και είπαν οι κοινοτάρχες το «ευχαριστώ» των κατοίκων προς το Σ.Ε.Ν.Ξ. Λήμνου. Μερικοί εξ αυτών, όπως ο πρόεδρος της Κοινότητας Κοντοπουλίου Λήμνου απέστειλε έγγραφο της Κοινότητας στο Γ.Ε.Σ. «εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη των κατοίκων προς ταις Ένοπλες Δυνάμεις μας» συνοδευόμενες με ιδιαίτερες επαίνους για το Σ.Ε.Ν.Ξ. Λήμνου και ονομαστικά ως εξής «για την αποστολή ενταύθα πεπαιδευμένου Στρατιωτικού τμήματός των (σ.σ. Ενόπλων Δυνάμεων), υπό τον εξαίρετο ηγέτη Υπολοχαγό κ. Παδουβάν Κωνσταντίνον, όστις αποτελεί κατά κοινή ομολογία των κατοίκων άξιο τέκνο της αιωνίας πατρίδας μας…».
Στη νήσο Μυτιλήνη το Σ.Ε.Ν.Ξ. Αιγαίου Πελάγους, εργάστηκε από 20/5/1957 μέχρι 28/6/1957 με παρόμοιο τρόπο όπως στη Λήμνο, στα εκεί τρία (3) Ναρκοπέδια, όπου η πλειονότητα των ναρκών είχε αφαιρεθεί είτε εκραγεί. Εντός Ναρκοπεδίων εργάστηκαν 27 εργάσιμες ημέρες.
Με ευλάβεια το Σ.Ε.Ν.Ξ. συγκέντρωσε 6 σκελετούς ανθρώπων και αμέτρητους διαφόρων ζώων εντός των Ναρκοπεδίων. Ανευρέθηκαν και καταστράφηκαν 203 νάρκες και αποδόθηκαν στην εκμετάλλευση 205 στρέμματα γης.
Οι εκδηλώσεις των κατοίκων ήταν παρόμοιες με εκείνες της Λήμνου.
– Και μετά πήρε σειρά η Μήλος.
Στη νήσο Μήλο το Σ.Ε.Ν.Ξ. Αιγαίου Πελάγους παρέμεινε εργαζόμενο με παρόμοιο τρόπο όπως στη νήσο Λήμνο από 30/6/1957 μέχρι 3/8/1957. Εκεί εκκαθάρισε δύο (2) Ναρκοπέδια, όπου ανέσυραν και κατέστρεψαν 1. 812 νάρκες αποδίδοντας στην εκμετάλλευση 1132 στρέμματα γης, μεταξύ των οποίων έξω από το μεγάλο εργοστάσιο Βαρυτίνης Μήλου.
Εντός Ναρκοπεδίων εργαστήκαμε 41 εργάσιμες ημέρες.
Δεν ανευρέθηκαν σκελετοί ανθρώπων εντός ναρκοπεδίων. Οι σκελετοί ζώων ενταφιάστηκαν όπως παραπάνω.
Στα υπόλοιπα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά δε βρέθηκαν Ναρκοπέδια, παρόλο που έγιναν οι σχετικές αναγνωριστικές επισκέψεις.
– Ποιος ήταν ο γενικός απολογισμός της όλης προσπάθειας;
Συνολικά ανασύρθηκαν και καταστράφηκαν 7553+1103+1812=10. 4 6 8 τεμάχια νάρκες
Αποδόθηκαν στην εκμετάλλευση συνολικά: 1663+203+232= 2. 098 στρέμματα γης.
Εκ των τεσσάρων αξιωματικών επέστρεψαν στο ΓΕΣ οι τρεις (ένας σκοτώθηκε).
Από τους υπαξιωματικούς, οπλίτες και ιδιώτες Ναρκαλιευτές έχασαν τη ζωή τους δεκάδες σε διάφορα μέρη της χώρας (μέχρι πρόσφατα είχαν σκοτωθεί 35 και 17 τραυματίες Ναρκαλιευτές).
Μετά τη δράση
Αξίζει να αναφερθεί ότι μετά από την επικίνδυνη υπηρεσία αυτή στις εκκαθαρίσεις Ναρκοπεδίων, ο Υπολοχαγός Κ. Παδουβάς τοποθετήθηκε εκπαιδευτής στη Σχολή Μηχανικού, για να εκπαιδεύει τις «σειρές» αξιωματικών και οπλιτών σε θέματα Ναρκοπολέμου.
Στα χρόνια εκείνα συνέγραψε τον Κανονισμό Ναρκοπολέμου 10-11 με τον οποίο εκπαιδεύτηκαν τα μάχιμα και μη στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων.
Και φυσικά η πατρίδα του απένειμε τα εύσημα Ο Κ. Παδουβάς για τις υπηρεσίες του στις εκκαθαρίσεις Ναρκοπεδίων ξηράς τιμήθηκε από την Ελληνική Πολιτεία με το Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων. Εξελίχθηκε στις Ένοπλες Δυνάμεις μέχρι του βαθμού του αντιστράτηγου. Πάντως το μεγαλύτερο δώρο για την ευεργεσία του αυτή του έδωσε η ζωή με τη γνωριμία της Όλγας του, της πολύτιμης συντρόφου του που έχασε πρόσφατα και για την οποία είχαμε κάνει σχετικό αφιέρωμα πριν από λίγες μέρες.
