Κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του διαρκώς ανερχόμενου εικαστικού Παναγιώτη Γιάκα «Ο Εφιάλτης της Φλάνδρας», από τις εκδόσεις Κύφαντα με 193 σελίδες.
Όπως δηλώνεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, πρόκειται για «Ένα μυθιστόρημα επί σκηνής…, μια αναγεννησιακή μαύρη κωμωδία για τα πάθη και τις πλάνες του ψηφιακού έρωτα». Η χροιά της κωμωδίας συνυποδηλώνεται με τα κρανία που απεικονίζονται στη συνέχεια, με το ένα να φέρει σκηνικό σκούφο.
Τα υπόλοιπα στοιχεία που παραθέτει στο οπισθόφυλλο είναι: «Όταν ο Τόμας Κρόμγουελ αποφασίζει πως για το συμφέρον της χώρας ο νέος γάμος του βασιλιά Ερρίκου Η’ πρέπει να είναι διπλωματικός, στέλνει τον ζωγράφο του παλατιού, Χανς Χολμπάιν τον νεότερο, να φτιάξει τα πορτραίτα των ομορφότερων πριγκιπισσών της Ευρώπης. Ο Ερρίκος διαλέγει την Άννα της Κλέβης και ένας καινούργιος έρωτας ανθίζει μεταξύ του βασιλιά… και του πορτραίτου».
Στο εμπροσθόφυλλο απεικονίζεται ένα τραπουλόχαρτο χωρίς σύμβολο, με τη μορφή ενός βασιλιά, όπως υποδηλώνεται από το γράμμα K (αρχικό της λέξης King»), ο οποίος κρατά με ευλάβεια ή ως αντικείμενο λατρείας ένα γυναικείο πορτραίτο. Από τα προηγούμενα αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για τις απεικονίσεις του βασιλιά Ερρίκου του Η’ και της Άννας της Κλέβης.
Τα ερωτήματα, όμως, παραμένουν σχετικά με τη σημειολογία του τραπουλόχαρτου, τον «έρωτα του βασιλιά με το… πορτραίτο» και τον… «ψηφιακού έρωτα», όπως και με το περιεχόμενο του προκλητικού τίτλου «Ο Εφιάλτης της Φλάνδρας»…
* * *
Ως θεατρικό έργο περιλαμβάνει 5 Πράξεις με 3 ή 4 Σκηνές η κάθε μία και με σύντομα χωροχρονικά και σκηνοθετικά στοιχεία.
Τα σεναριακά «πρόσωπα και πράγματα» είναι δανεισμένα από την ιστορία:
α) Ο βασιλιάς της Αγγλίας Ερρίκος Η΄ (1491-1547), βασιλιάς από την ηλικία των δεκαοκτώ ετών έως τον θάνατό του. Γλωσσομαθής, με κλίση στη μουσική, τα μαθηματικά και τη Θεολογία. Έμεινε στην ιστορία για την αδυναμία του στις γυναίκες και ιδιαίτερα για τους έξι γάμους του με τις: Αικατερίνη της Αραγονίας, Άννα Μπολέιν, Τζέιν Σέιμουρ, Άννα της Κλέβης, Αικατερίνη Χάουαρντ και Αικατερίνη Παρ, από τις οποίες η δεύτερη και η πέμπτη αποκεφαλίστηκαν.
Επίσης, έμεινε στην Ιστορία για τη σύγκρουσή του με τον Πάπα, ο οποίος διαφωνούσε με την ακύρωση του πρώτου καθολικού γάμου του, διαφωνία που πυροδότησε την αγγλική Μεταρρύθμιση. Έκανε σεβαστή την Αγγλία στο εξωτερικό, ένωσε την Ουαλία με την Αγγλία και ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Ιρλανδίας. Το μεγάλο του κατόρθωμα ήταν η απεξάρτηση της Αγγλίας από τη Ρώμη. Αυτά όμως δεν εμπόδισαν ιστορικούς να τον χαρακτηρίσουν Νέρωνα της Αγγλίας ή σκληρό τύραννο, δολοφόνο συζύγων του, των αντιφρονούντων και των εχθρών του…
β) Η Άννα της Κλέβης, κόρη του Δούκα Ιωάννη Γ’ της Κλέβης, περιοχής της Γερμανίας (1515-1557). Βασίλισσα της Αγγλίας κατά το πρώτο εξάμηνο του 1540 ως η τέταρτη σύζυγος του βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκου Η’. Ο Ερρίκος την είδε πρώτη φορά λίγες μέρες πριν από το γάμο τους και απογοητεύτηκε απ’ την εμφάνιση της μέλλουσας συζύγου του. Ούτε η πριγκίπισσα τότε Άννα ήταν πολύ ενθουσιασμένη, καθώς ο Ερρίκος ήταν πια μεγάλος, υπέρβαρος και κουτσός, λόγω παλιού τραύματος του ποδιού του. Ο γάμος θα διαλυθεί μετά λίγους μήνες, καθώς ο Ερρίκος βρήκε ελκυστικότερη νέα νύφη, τη νεαρή Αικατερίνη Χάουαρντ, την οποία θα αποκεφαλίσει λόγω απιστίας της και θα προχωρήσει στον έκτο γάμο του. Εντωμεταξύ η πρώην βασίλισσα Άννα «βολεύεται» με τα μεγάλα ανταλλάγματα που της είχε προσφέρει ο Ερρίκος, προκειμένου να του δώσει «αναίμακτο» διαζύγιο.
γ) O Τόμας Κρόμγουελ (1485-1540), Άγγλος νομομαθής, δικαστικός, δικηγόρος και πολιτικός που τα τελευταία 8 χρόνια της ζωής του διετέλεσε επικεφαλής υπουργός και σύμβουλος του βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκου Η’. Συνέβαλε αποφασιστικά στην αναγνώριση από το Κοινοβούλιο του βασιλέα ως υπέρτατης κεφαλής της εκκλησίας, γεγονός που του έδινε την εξουσία να ακυρώσει το δεύτερο γάμο του. Ο Κρόμγουελ μεθόδευσε τον τέταρτο γάμο του βασιλιά με τη Γερμανίδα πριγκίπισσα Άννα της Κλέβης, επιδιώκοντας ενδυνάμωση της αγγλικής Μεταρρύθμισης αλλά και του αγγλικού βασιλείου έναντι της «τριανδρίας» Πάπα, βασιλιά Γαλλίας και αυτοκράτορα Ισπανίας, αλλά και ικανοποίηση της προσωπικής φιλοδοξίας του να γίνει Δούκας του Έσσεξ ως αντάλλαγμα των υπηρεσιών του. Η περίοδος της εξουσίας του ταπεινής καταγωγής Κρόμγουελ είναι συνδεδεμένη με τον αιμοβόρο αυταρχισμό του Ερρίκου. Τελικά έπεσε στη δυσμένεια του βασιλιά και αποκεφαλίστηκε με βάση το «νόμο περί προδοσίας», που είχε συντάξει ο ίδιος.
δ) Ο Χανς Χόλμπαϊν ο νεότερος (1497- 1543) ήταν Γερμανός ζωγράφος, σχεδιαστής και χαράκτης της Αναγέννησης. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους προσωπογράφους του 16ου αιώνα. Ως οικονομικός μετανάστης στην Αγγλία εργάστηκε και για δυο χρηματοδότες, την Ανν Μπολέυν και τον Τόμας Κρόμγουελ και εξελίχθηκε τελικά, το 1935, σε Βασιλικό Ζωγράφο στην αυλή του βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκου Η’. Ο Γάλλος ποιητής Νικολά Μπουρμπόν (1503-1550) τον απεκάλεσε «Απελλή της εποχής μας».
* * *
Τα στοιχεία αυτά συνθέτουν τον ιστορικό καμβά πάνω στον οποίο ο συγγραφέας «δουλεύει» δραματουργικά και ειδικότερα κωμωδιογραφικά χρησιμοποιώντας ένα χιούμορ πολύτροπο ως προς την αισθητική και την οξύτητά του: Μαύρο χιούμορ (black humor), καυστικό, παρωδιακό, σατιρικό, αυτοσαρκαστικό, υπερρεαλιστικό ή γλωσσομορφικό (γλωσσοδέτης) και στοχεύοντας σε ένα κωμικό αποτέλεσμα που δεν διασκεδάζει απλώς, αλλά ψυχαγωγεί, που διδάσκει, χωρίς να εκπίπτει σε διδακτισμό. Αξιοσημείωτος είναι εδώ καιμο συχνά γνωμικός, αποσταγματικός λόγος του.
Εκτός των προηγουμένων, ο συγγραφέας κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, χρησιμοποιώντας την ιστορική αναδρομή, αποφεύγοντας τον ιστορισμό, την αφηγηματική επιβράδυνση και επιτάχυνση ή την «κωμική ειρωνεία».
Αποδίδει τους χαρακτήρες όχι όπως έπρεπε να είναι, αλλά όπως ακριβώς είναι, και σε άμεση αντιστοιχία με την περιβαλλοντική/κοινωνική πραγματικότητα που τους αναπαράγει.
Πολλά «πρόσωπα και πράγματα» λειτουργούν συμβολικά, παραπέμποντας συνειρμικά σε διαχρονικές καταστάσεις και συμπεριφορές της αντιλαϊκής εξουσίας και μάλιστα μέσα στο περίγραμμα της γεωπολιτικής πραγματικότητας της Ευρώπης. Οι θεματικοί χώροι όμως όπου κινείται δεν έχουν μόνο πολιτικές διαστάσεις αλλά και κοινωνικές και υπαρξιακές που πυροδοτούν τη λειτουργία των συνειρμών του αναγνώστη με το σήμερα.
Ο συγγραφέας συνδυάζει το συγχρονικό με το διαχρονικό, την ιστορία με τη μυθολογία, το κωμικό με το τραγικό, το πραγματικό με το φαντασιακό και σουρεαλιστικό.
Ο Ερρίκος Η’ βιώνει δύο πραγματικότητες: την πραγματική πραγματικότητα των αισθήσεών του και τη μη πραγματική/τη φαντασιακή των παραισθήσεών του. Φτάνει στο σημείο να μιλά ή να βλέπει ερωτικά προς το κανονικών διαστάσεων πορτραίτο της -εν αγνοία του ωραιοποιημένης- πριγκίπισσας Άννας και στο μικρό πορτραίτο της που βρίσκεται στο εσωτερικό ενός φυλακτού που ανοιγοκλείνει, παραπέμποντας κατά κάποιο τρόπο στη σύγχρονη χρήση σταθερού και κινητού τηλεφώνου, στην «εικονολατρία» και στην «αντικειμενοφιλία».
Ο τίτλος του βιβλίου «Ο Εφιάλτης της Φλάνδρας» είναι ο απαξιωτικός χαρακτηρισμός που ξεστομίζει ο έξω φρενών βασιλιάς Ερρίκος για την εικαστική παραπλάνησή/εξαπάτησή του από το ζωγράφο και το σύμβουλό του, αναφερόμενος στην πριγκίπισσα Άννα. (Κάτι ανάλογο με το νεότερο χαρακτηρισμό «Τερας του Λοχ Νες», που προφανώς δεν αναφέρεται στην καταγωγή του χαρακτηριζόμενου προσώπου από τη λίμνη Νες της Σκωτίας). Η διακωμώδηση της παραποιητικής εικαστικής τέχνης ως πυρηνικού στοιχείου της αρνητικής εξέλιξης της υπόθεσης από το συγγραφέα προφανώς παραπέμπει στις αρχές του ως εικαστικού καλλιτέχνη.
* * *
Με βάση το τραπουλόχαρτο του εξωφύλλου με τη μορφή του Ερρίκου Η’, θα μπορούσαμε να φανταστούμε τη μορφή της Άννας Κλέβης στο τραπουλόχαρτο με το γράμμα Q, που σημαίνει τη βασίλισσα (Queen), όπως και τον Κρόμγουελ στο τραπουλόχαρτο με το γράμμα J από το Jack που σημαίνει τον υπηρέτη και γενικά τον υπασπιστή. (Άλλωστε, στην ηλεκτρονική διαφήμιση του βιβλίου αυτό κάνει ο συγγραφέας, εκ των υστέρων, χρησιμοποιώντας πίνακες του ιστορικού ζωγράφου που παραθέτονται στο τέλος του βιβλίου). Και με όλα αυτά να σκεφτούμε ότι παίζεται ένα χαρτοπαίγνιο πάνω στο τραπέζι της κωμικοτραγικότητας, με όλους να είναι τραπουλόχαρτα στα «χέρια» των παθών τους και αδυναμιών τους με προεξάρχοντα τον ανώτερο άρχοντα και μάλιστα απόλυτο μονάρχη. Ακόμη και στα χέρια του συγγραφέα στο «παιχνίδι» της θεατρικής κωμικής προσέγγισης των ιστορικών πραγμάτων.
Η ανατροφοδότηση μεταξύ λογοτεχνίας και Ιστορίας που γίνεται από την κωμική οπτική γωνία του συγγραφέα φωτίζει χαραμάδες, αναδεικνύει μικρότητες, μικραίνει ματαιόδοξα μεγαλεία. στιγματίζει την απολυταρχία που μέσα στην ευφορία της αδιαφορεί για την ασφυκτιούσα λαϊκή δυσφορία. αποκαλύπτει χάλια κάτω από χαλιά, ευτέλειες κάτω από πολυτέλειες, κενονολογίες κάτω από πομπολογίες, απρέπειες πίσω από «καθωσπρέπειες», αγώνες… υπέρ πάρτης πίσω από «αγώνες υπέρ πάτρης», αθλιότητες πίσω από «άθλους», αναρχία των ενστίκτων πίσω από την «αρχήν του ενός», ευνοιοκρατία και γλοιώδη κολακεία πίσω από τη δήθεν αξιοκρατία ή την απουσία ουσιαστικής αγάπης και φιλίας πίσω από τις όποιες αυλικές σχέσεις. γενικά «ξεγυμνώνει» χαρακτήρες και καταστάσεις, μη επιτρέποντας το «ξέπλυμα» της εγκληματικής απανθρωπιάς – και εν προκειμένω και κυρίως του ανώτερου άρχοντα – στην κολυμπήθρα άλλων «μεγάλων έργων».
Για τον αναγνώστη το βιβλίο συνιστά μια ευχάριστη μαθητεία στην ιστορία, μια διείσδυση στα «άδυτα των αδύτων» της αντιλαϊκής εξουσίας, που καθιστά ορατά τα αόρατα, ακουστά τα ανήκουστα, οσμητά τα άοσμα, θιχτά τα άθιχτα…
* * *
Από την ιστορική πραγματικότητα αναδύεται και ο βασιλικός γελωτοποιός Γουίλ Σόμμερς, οποίος και κλείνει την όλη κωμικοτραγική κατάσταση με το τραγούδι που – όχι τυχαία – του βάζει στο στόμα ο συγγραφέας:
Ο κόσμος είναι ένα τηλεσκόπιο.
Αν κοιτάς απ’ τη μια μεριά,
όλα σου φαίνονται μεγάλα και κοντινά
Αν κοιτάξεις από την άλλη,
όλα μικρά κι απόμακρα.
Γι’ αυτό κι εγώ σηκώνω το μικρό καθρέφτη που κρατώ,
κοιτάζομαι και τον εαυτό μου ρωτώ:
Είμαι εγώ που κάνω το είδωλο
ή το είδωλο που κάνει εμένα ζωντανό.
