Από τους επιφανείς της οικογένειας Δρανδάκη και ο Παύλος, δημοσιογράφος και εκδότης, που έμεινε στην ιστορία τόσο για την εξαιρετική του εγκυκλοπαίδεια όσο και για την ίδρυση του προαστίου της Ηλιούπολης στην Αθήνα. Για την προσωπικότητα αυτή αυτά τα ελάχιστα γνωρίζουν κυρίως οι νεότεροι. Κι όμως ήταν μια σημαντική μορφή της πνευματικής ζωής.
Ας τον γνωρίσουμε καλύτερα. Γεννήθηκε στο Πάνορμο το 1896. Πως βρέθηκε στην Αίγυπτο δεν γνωρίζουμε περισσότερα. Ξέρουμε ότι σπούδασε στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου, όπου πήρε δίπλωμα οικονομικών επιστημών από τη γαλλική σχολή ιησουιτών. Το 1915 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Είχε όλα τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα για να διαπρέψει. Ήταν κάτοχος πολλών ξένων γλωσσών και εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος και ως συντάκτης στη γαλλόφωνη εφημερίδα Messager d’ Athènes. Αργότερα αφοσιώθηκε στη δημοσιογραφία ως πολιτικός συντάκτης και το 1917 εξέδωσε την εφημερίδα Courrier d’ Athènes και ανέλαβε ανταποκριτής της αγγλικής Daily Express. Πάντα ένα ανήσυχο πνεύμα και δημιουργικό.
Η ζωή του στην Ηλιούπολη του Καΐρου φαίνεται πως επηρέασε ευνοϊκά τον επιφανή Ρεθεμνιώτη εκδότη και όταν βρέθηκε στην Αθήνα βλέποντας εκείνο το θαυμάσιο περιβάλλον εμπνεύστηκε την ίδρυση της νέας Ηλιούπολης που εξελίχθηκε από γραφικό προάστιο σε ακμάζουσα πόλη. Συνετέλεσε στην πρόοδο του προαστίου που αγάπησε ιδιαίτερα λόγω της θαυμάσιας φυσικής του θέσης.
Για την ιστορία να προσθέσουμε ότι η Μισρ ελ Τζαντίντα, η Νέα Αίγυπτος, όπως αποκαλούν την Ηλιούπολη του Καΐρου, την πόλη του Θεού Ήλιου (Πι-Ρα), είναι προάστιο που ιδρύθηκε το 1905 από την «Εταιρεία Ηλιούπολη Όασις». Θεωρείται από τα ωραιότερα προάστια του Καΐρου και είναι μία από τις εισόδους του. Πρωταγωνιστής ίδρυσής του ήταν ο Βέλγος Εδουάρδος Ιωσήφ βαρόνος του Εμπέιν (1852-1929). Και να που τον μιμήθηκε ένας Ρεθεμνιώτης. Ο Παύλος Δρανδάκης.
Ο Παύλος που διακρινόταν για την εξυπνάδα και την ενέργειά του σε προσπάθειες κοινωνικοπολιτιστικές, πήρε πολλά από τη Γαλλική σχολή Ιησουιτών της Ηλιουπόλεως που ήταν εσώκλειστος επί εννέα χρόνια και η περίοδος αυτή της ζωής του καθόρισε το μέλλον του. Το 1915 βρέθηκε στην Αθήνα, όπου δεν άργησαν να αναγνωριστούν τα προσόντα και οι αρετές του. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, εργαζόμενος ταυτοχρόνως σε τράπεζες (Αθηνών και Εθνική). Συντάκτης της εφημερίδας «Πολιτεία», εξέδωσε και τη γαλλόφωνη «Κουρριέ ντ’ Ατέν» (1917) και διετέλεσε επί δεκαπενταετία (1918-1933) ανταποκριτής της Αγγλικής «Ντέϊλι Εξπρές».
Ανήσυχος και κοσμοπολίτης θα συμμετάσχει το 1924 στο επιχειρηματικό σχήμα «Ελληνική Εταιρεία Αστικών και Αγροτικών Συνοικισμών (Παύλος) Δρανδάκης – (Εμμανουήλ) Πάγκαλος και Σια». Στο σχήμα συμμετείχαν ακόμη οι Δημήτριος Τσερεντζούλιας και Χαρίλαος Λούκος. Πρώτα έσπευσαν να εξασφαλίσουν τη γη επιλέγοντας το Κτήμα «Καράς» και συμφωνώντας να αγοράσουν ένα τμήμα, έκτασης 1.030 στρεμμάτων από τον ιδιοκτήτη του Αλέξιο Νάστο. Στη συνέχεια φρόντισαν να σχεδιάσουν την νέα πόλη, τον «Εξοχικό Συνοικισμό Ηλιουπόλεως», όπως καταγραφόταν επισήμως στο προεδρικό διάταγμα ίδρυσής της. Όσο για την ονομασία είναι προφανές πως ο Π. Δρανδάκης την πρότεινε και καθιερώθηκε σε ανάμνηση του τόπου των νεανικών του χρόνων.
Έτσι ονομάσθηκε Ηλιούπολη η όμορφη περιοχή νοτιοανατολικά των Αθηνών. Και όπως έγραφε κάποτε η Δέσποινα Σεβαστοπούλου είναι πολύ ωραιότερη από εκείνην του Καΐρου, λόγω της φυσικής θέσης της! Το εγχείρημα ήταν δύσκολο και μεγαλεπήβολο. Ο Π. Δρανδάκης συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Α. Νάστο, ο οποίος έφυγε από τη ζωή τον Ιούλιο 1929. Από τότε θα προκύψει πλήθος γιγαντιαίων προβλημάτων και ο Π. Δρανδάκης θα εμπλακεί σε μεγάλες περιπέτειες. Ταυτοχρόνως βρισκόταν σε εξέλιξη το άλλο μεγάλο εγχείρημα της ζωής του, η έκδοση της «Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας». Ένα από τα σημαντικότερα εκδοτικά εγχειρήματα που γνώρισε η Ελλάδα τον πρώτο αιώνα της ελεύθερης ζωής της. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση οι περιπέτειες δεν ήταν λίγες.
Η Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια είναι γενική εγκυκλοπαίδεια που εκδόθηκε αρχικά μεταξύ του 1926 και 1934.
Η εγκυκλοπαίδεια ιδρύθηκε το 1926 από τον Παύλο Δρανδάκη κατά το πρότυπο της Εγκυκλοπαίδειας Μπριτάνικα. Βοηθήθηκε από πολλούς γνωστούς και έμπειρους συνεργάτες και το αποτέλεσμα κρίθηκε εξαιρετικό. Γενικός γραμματέας σύνταξης ήταν ο Ηρακλής Αποστολίδης και οι συγγραφείς περίπου 700. Η εκδοτική «Πυρσός» ανέλαβε την έκδοση της εγκυκλοπαίδειας και την 1η Μαρτίου 1926 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος. Αποτελείται από 23.000 σελίδες σε 24 τόμους, με περίπου 280.000 λήμματα και 37.000 εικόνες, σχέδια και χάρτες. Εκδόθηκε περίπου την ίδια εποχή με το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, το οποίο είχε να ανταγωνιστεί για το ίδιο αναγνωστικό κοινό. Για την οικονομική διευκόλυνση των αναγνωστών και οι δύο εγκυκλοπαίδειες κυκλοφορούσαν σε τεύχη και πωλούνταν και με δόσεις.
Ο Παύλος Δρανδάκης κράτησε ορισμένα δικαιώματα της εγκυκλοπαίδειας τα οποία αργότερα διεκδίκησε σε δίκη. Αφού κέρδισε την δίκη, οι απόγονοί του εξέδωσαν μία δεύτερη έκδοση της εγκυκλοπαίδειας το 1956 υπό τον λογότυπο «Φοίνιξ».
Η εγκυκλοπαίδεια αποτελείται από 24 τόμους ένας εκ των οποίων ο 10ος είναι ειδικά αφιερωμένος στην Ελλάδα. Η εγκυκλοπαίδεια είναι γνωστή για την χρήση της καθαρεύουσας. Αργότερα εκδόθηκαν και τέσσερις επιπλέον τόμοι, για την επικαιροποίηση της, υπό τον γενικό τίτλο «Συμπλήρωμα τόμος Χ» (Χ = από Α΄ ως Δ΄), ανεβάζοντας έτσι τον συνολικό αριθμό των τόμων στους 28. Πάντως παραμένει από τις σημαντικές και εγκυρότερες εγκυκλοπαίδειες. Και σε πολλά λήμματα αναφέρονται περιοχές και προσωπικότητες του Ρεθύμνου. Κάτι που δεν συναντάμε σε άλλες εγκυκλοπαίδειες.
Ο Δρανδάκης όπως συμβαίνει με όλες τις μεγάλες προσωπικότητες είχε κι αυτός ανθρώπους που δεν έβλεπαν με καλό μάτι τις πρωτοβουλίες του. Αυτό συνέβη και με το προάστιο της Ηλιούπολης που βρέθηκαν κάποιοι να διαφωνήσουν με την τακτική που ακολούθησε της εμπορευματοποίησης γης, αναγκαία προϋπόθεση για την ίδρυση νέας πόλης. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως υπήρξε οραματιστής και μαχητικός. Κοσμοπολίτης, άνθρωπος με ευρύτατους ορίζοντες επιδίωκε πάντα το ιδανικό. Κι αυτό έκανε αρκετά περιπετειώδη τη ζωή του. Αρχικά παντρεύτηκε την Τούλα Καρατζά, με την οποία χώρισε το 1927. Σε δεύτερο γάμο, τον οποίο πραγματοποίησε αμέσως σχεδόν μετά τον χωρισμό του, πήρε σύζυγο την Μαρία Κιουσοπούλου, με κουμπάρο τον Αλ. Νάστο. Αλλά η περιπετειώδης ζωή, η εντατική δράση, οι πολλαπλές ασχολίες και οι περιπέτειες που συνάντησε στον δρόμο του είχαν αρνητικά αποτελέσματα. Η φιλοδοξία του και οι εξαιρετικές ιδέες του πρωτοπόρες για τον καιρό του θα μπορούσαν να τον οδηγήσουν ακόμα ψηλότερα. Πέθανε όμως το 1945 σε ηλικία μόλις 49 ετών.
Μέχρι την τελευταία του στιγμή διατηρούσε την ανάγκη να κάνει τα οράματά του πραγματικότητα. Κρίμα που δεν τα κατάφερε.
Νίκος Δρανδάκης: Ο έντιμος καθηγητής
Ο καθηγητής και μετέπειτα γυμνασιάρχης Νίκος Δρανδάκης, ήταν ένας ακόμα από τους ήρωες του Αλβανικού Έπους. Πήγε στο μέτωπο έχοντας χαραγμένες στο νου τις παρακαταθήκες των αρχαίων προγόνων, που είχε τόσο πολύ μελετήσει και μετά το πανεπιστήμιο. Από τις νουθεσίες των γονιών και παππούδων του αντλούσε το θάρρος, που τον έκανε να περιμένει την κάθε μάχη με πίστη για τη νίκη.
Είχε πολλά παραδείγματα να μιμηθεί από την ιστορία που δίδασκε αλλά και λάτρευε.
Καταγόταν από το Ζουρίδι που έβγαλε προσωπικότητες και των Γραμμάτων και των Αρμάτων.
Για τους Δρανδάκηδες μάλιστα πολλά έχουμε να διδαχθούμε μελετώντας το γενεαλογικό τους δέντρο.
Έχοντας ακούσει τόσα πολλά για το Νίκο Δρανδάκη έψαξα να βρω βιογραφικά του πριν από πολλά χρόνια. Αλλά δεν υπήρχε από τον ίδιο ούτε μισή γραμμή πουθενά. Ήταν τόσο σεμνός φαίνεται κοντά στις άλλες του αρετές.
Κάποια στιγμή ρώτησα σχετικά τον επιστήθιο φίλο του και εκδότη μας Γιάννη Χαλκιαδάκη που τον τιμούσε ιδιαίτερα. Εκείνος με συγκίνηση μου περιέγραψε έναν άνθρωπο από αυτούς που θαυμάζεις απεριόριστα και αισθάνεσαι τιμή με τη φιλία τους.
«Ήταν τόσο αγαπητός, τόσο κοινής αποδοχής, μου είπε, που δεν χρειαζόταν ο ίδιος ποτέ να αναφερθεί στον εαυτό του. Άνθρωπος σπάνιος, αξιαγάπητος, φίλος μπιστικός και νοικοκύρης από τους λίγους. Νάβλεπες την οδύνη του κόσμου την Πρωτομαγιά του 1981 που τον χάσαμε Πέθανε στα 75 χρόνια του. Νάβλεπες αμέτρητα τα στεφάνια στην κηδεία του που είχε γίνει στο Ζουρίδι. Εγώ μάλιστα τον είχα νεκρολογήσει τότε».
Ένας ξεχωριστός άνθρωπος
Στον πόλεμο του ’40 είχε και ο Νίκος Δρανδάκης κάνει το καθήκον του στο ακέραιο. Μια πράξη του όμως τον καταξίωσε και τον τοποθέτησε στο πάνθεον των ξεχωριστών ανθρώπων. Κι ο μόνος που την αναφέρει στη δική του νεκρολογία για το Νίκο Δρανδάκη είναι ο φίλος του Νίκος Περακάκης συγγραφέας και λογοτέχνης. Διαφορετικά κανένας δεν θα τη γνώριζε.
Έτυχε να συνυπηρετεί με τον Δρανδάκη και να μοιράζονται τις κακουχίες του πολέμου εκεί στο μέτωπο της Αλβανίας. Η εκτίμηση ήταν αμοιβαία γιατί και οι δυο άνδρες διακρίνονταν για το ήθος τους και την απαράμιλλη γενναιότητά τους. Κοντινές και οι επιστήμες τους φιλόλογος ο Δρανδάκης, δάσκαλος ο Περακάκης.
Στην οπισθοχώρηση βρέθηκαν και οι δυο να υπηρετούν με το καθήκον των ταχυδρόμων του 44ου Σ.Π. Στο δοξασμένο σύνταγμα που υπηρετούσαν είχαν λοχαγό τον έφεδρο υπολοχαγό Μιχάλη Μανουρά και διοικητή τον αξέχαστο ηρωικό επίσης ταγματάρχη Αριστείδη Παναγιωτάκη.
Όταν κρινόταν η τύχη του στρατού ο διοικητής του λόχου διοικήσεως Μιχάλης Μανουράς ανέθεσε στον Δρανδάκη και στον Περακάκη μια εξαιρετική επικίνδυνη αποστολή.
Να συνοδεύσουν, κρυμμένη μέσα σε κιβώτιο πυρομαχικών τη Σημαία του Συντάγματος και τα χρήματα από τις επιταγές του Συντάγματος. Κάπου ένα εκατομμύριο και πλέον δραχμές της εποχής. Σαν έφθασαν στις Μούλιος, όπου, σύμφωνα με την ανακωχή, έπρεπε να παραδώσουν κάθε στρατιωτικό είδος και φυσικά τον οπλισμό τους, έδωσαν τη σημαία στον διοικητή τους Αριστείδη Παναγιωτάκη που με χίλιους δυο κινδύνους και προφυλάξεις τη διέσωσε, τη διαφύλαξε όλη την Κατοχή και μετά την απελευθέρωση την έφερε στο Ρέθεμνος και σε μια σεμνή τελετή την παρέδωσε για να κυματίζει περήφανη και να διαλαλεί τις δόξες των Ρεθεμνιωτών και στο μέτωπο του ’40.
Αμέσως μετά την παράδοση της σημαίας στο διοικητή τους οι δυο ταχυδρόμοι τραβήχτηκαν παράμερα και λέει ο Δρανδάκης στον Περακάκη:
-Βλέπεις Νίκο όπως ήρθαν τα πράγματα τα χρήματα θα μπορούσαμε να τα οικειοποιηθούμε. Ποιος θα μας τα ζητήσει τώρα που έχουν όλα διαλυθεί; Καταλαβαίνεις ότι με αυτά τα χρήματα κάποιος άλλος θα πήγαινε στην Αθήνα και θα μπορούσε να αγοράσει ολόκληρο τετράγωνο σπιθιών.
– Και τι λες δηλαδή Νίκο μου σαν πιο σοφός που είσαι του λόγου σου. Πως λες να πράξομε;
– Δεν είναι θέμα σοφίας Νίκο μου. Είναι η ιστορία που μας δείχνει το χρέος μας.
Τα χρήματα αυτά είναι ιερά, σε καμιά περίπτωση, ούτε πεντάρα δεν ανήκει πια σε μας. Με την ευκαιρία αυτή να τα παραδώσουμε αμέσως.
– Ούτε λόγος σύντροφε. Αμέσως πάμε.
Μέχρι το τελευταίο πενηνταράκι
Πήγαν οι δυο τους και παρέδωσαν μέχρι και το τελευταίο πενηνταράκι στον Αριστείδη Παναγιωτάκη, στον λοχαγό τους Μιχάλη Μανουρά και στον υπολοχαγό της ΙΙ πυροβολαρχίας Μιχάλη Κουκουράκη. Έντιμοι και ευσυνείδητοι αξιωματικοί και άνθρωποι και οι τρεις, την ίδια εκείνη ώρα, μοίρασαν τα χρήματα στους δικαιούχους αξιωματικούς και στρατιώτες. Η παράδοση έγινε στη θέση Κερασσούντα. Σχετικό πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής δόθηκε αμέσως στους δυο ταχυδρόμους που φύλαξε ο Περακάκης. Δυστυχώς όμως με τις ανώμαλες καταστάσεις που έζησε ο κόσμος, κι ο ίδιος ο δάσκαλος λόγω πεποιθήσεων, τις έρευνες, τις κατασχέσεις εντύπων από τα σπίτια των αντιφρονούντων, το πρωτόκολλο χάθηκε.
Άστραψε και βρόντησε ο Δρανδάκης όταν του το είπε ο Περακάκης δέκα χρόνια αργότερα. Τον επέπληξε με αυστηρότητα γιατί όπως του είπε αυτό το χαρτί έπρεπε να φυλαχθεί ως κόρην οφθαλμού.
Περιττό να σημειώσουμε ότι την υπόλοιπη οπισθοχώρηση οι δυο ταχυδρόμοι την πέρασαν απένταροι, αλλά ούτε και σε στιγμές μεγάλης ανέχειας δεν μετάνιωσαν που έκαναν το χρέος τους
Ο Νίκος Δρανδάκης πρόσφερε στον καιρό της ειρήνης μεγάλες υπηρεσίες στην εκπαίδευση. Οργάνωσε το γυμνάσιο Πανόρμου, και αφυπηρέτησε με το βαθμό γυμνασιάρχου από γυμνάσιο Θηλέων το σημερινό 3ο γυμνάσιο.
Ήταν αυστηρός σαν καθηγητής αλλά πάντα δίκαιος και οι μαθητές του τον λάτρευαν.
Πολλές φορές τους διηγήθηκε, σε ώρες κενές μαθημάτων για δυο φαντάρους στο μέτωπο που είχαν την ευθύνη ενός τόσο μεγάλου ποσού κι όμως το παρέδωσαν χωρίς να διστάσουν και χωρίς να μετανιώσουν ποτέ. Το ανέφερε σαν παράδειγμα για να διδάξει τους μαθητές του την αξία της εντιμότητας, αλλά ποτέ δεν τους είπε ποια ήταν τα πρόσωπα αυτά.
Κι αν δεν το ανέφερε ο Νίκος Περακάκης νεκρολογώντας το φίλο του κανένας δεν θα ήξερε ποτέ ότι ο Νίκος Δρανδάκης ήταν αυτός που πήρε τη γενναία απόφαση που δείχνει το ήθος και την αξιοπρέπεια του ανδρός αλλά και της μαρτυρικής γενιάς του.
Πηγές:
Βικιπαίδεια
Ελευθερίου Σκιαδά: Πώς πήρε το όνομά της η Ηλιούπολη Αττικής από το προάστιο του Καΐρου
- Εύας Λαδιά: Το Ρέθυμνο στην εποποία του 40
