Ένα Ρεθεμνιώτικο όνειρο που έκανε πραγματικότητα το Ηράκλειο
Μεγάλη τύχη για μένα και δώρο θεού ήταν η συνάντηση με τον Μπάμπη Πραματευτάκη και η συνεργασία μας που ξεπερνά τα σαράντα χρόνια.
Η πρώτη μας γνωριμία (εγώ βέβαια τον γνώριζα από τη μουσική του) έγινε στα δειλά φτερουγίσματα της δημοσιογραφικής μου πορείας.
Εκεί στο καφενεδάκι του Ανυφαντάκη στην προκυμαία, που συνόδευαν το ουζάκι μας τα περίφημα χοχλιδάκια του, είδε τη συντροφιά μου και πλησίασε να χαιρετίσει ο μεγάλος μας συνθέτης. Κι εγώ γοητευμένη που τον έβλεπα από κοντά θέλησα να εμφανιστώ απολύτως ενημερωμένη καλλιτεχνικά. Κι έχοντας στ’ αυτιά μου την επιβλητική φωνή της Γεωργίας Λόγγου που συνήθως τραγουδούσε Πραματευτάκη του είπα χωρίς να σκεφτώ.
«Και με την ευκαιρία να σας συγχαρώ κ. Πραματευτάκη για το τραγούδι σας… « Η μάνα τη τούρκα». Κι εκείνος με τη γνωστή ευγένεια επειδή και μόνο στο άκουσμα της γείτονος χώρας συννεφιάζει, μου απάντησε με κείνο το αμίμητο «Ξέρετε ποτέ δεν θα μπορούσα να γράψω αυτό το τραγούδι…».
Ένα όνειρο παλιό
Από τότε κάναμε και συνεχίζουμε ευτυχώς να κάνουμε πολλές συζητήσεις πάνω στην πολιτιστική ζωή του Ρεθύμνου Και πάντα σταματάμε στην ορχήστρα. Εκείνο το όνειρο της ζωής του που ναυάγησε κι αυτό στον ύφαλο της καλλιτεχνικής μισαλλοδοξίας.
‘Ήταν 23 χρόνων όταν άρχισε να διεκδικεί την υλοποίησή του. Είχε στο μεταξύ αποκτήσει, χωρίς να χάσει καιρό, τα πρώτα του πτυχία στη μουσική, με στόχο πάντα για ανώτατες σπουδές. Οι καιροί και οι δυσκολίες δεν τον τρόμαζαν. Έπαιρνε κουράγιο από την κοινή αποδοχή μιας κοινωνίας, που δεν άνοιγε εύκολα την πόρτα της, ιδιαίτερα όταν είχε και κόρες της παντρειάς. Ο Μπάμπης όμως είχε πάντα ελεύθερη είσοδο παντού, καθώς ήξερε και να σέβεται και να εκτιμά τους ανθρώπους που του έδιναν δουλειά. Συνέχιζε λοιπόν τον αγώνα με τα ιδιαίτερα μαθήματα κυρίως, που του εξασφάλιζαν μια αξιοπρεπή διαβίωση χωρίς ποτέ να εγκαταλείψει τα δυο μεγάλα του όνειρα. Ανώτατες σπουδές και μια συμφωνική ορχήστρα.
Το πρώτο σχήμα
Κι εκείνη τη χρονιά, το 1955 κατάφερε να δει το όνειρό του να πραγματοποιείται έστω και σε πρωτόλεια μορφή.
Διαβάζουμε στον τοπικό τύπο: «Οι πρώτες πειραματικές προσπάθειες σε μορφή Συμφωνικής Ορχήστρας Δωματίου και παρουσίας ενώπιον της Ρεθεμνιώτικης Κοινωνίας με τα δεδομένα της εποχής εκείνης χρονολογούνται από το 1955 μέχρι το 1961 (περίοδος που μεσολάβησε μεταξύ των σπουδών του πρωτεργάτη της κ. Μπάμπη Πραματευτάκη και της αναχώρησης του στο Μόναχο για ανώτερες σπουδές) στα πλαίσια του Ελληνικού Ωδείου Ρεθύμνου. Συμμετείχαν πτυχιούχοι και διπλωματούχοι Ρεθεμνιώτες και Ρεθεμνιώτισσες Ελληνικών Ωδείων, οι οποίοι με θερμό ενθουσιασμό έσπευσαν στο κάλεσμα για μια πολιτιστική και μουσική αναβάθμιση του τόπου. Η Ορχήστρα αυτή αποτελείτο από μουσικούς εγχόρδων και πνευστών οργάνων με Σολίστ στο τραγούδι, ανάμεσα στους οποίους ήταν και η αείμνηστη Ρεθεμνιωτοπούλα Γεωργία Αποστόλου.
Μαέστρος και Μουσικοί, υπηρετούσαν την Τέχνη και τον Τόπο τους, Τόπο των Γραμμάτων και των Τεχνών, ακόμη και σε εκείνες τις πολύ δύσκολες εποχές της ερήμωσης και της φτώχειας.
Αξιοπρόσεκτο ωστόσο είναι το γεγονός ότι το δέσιμο και η συνεργασία των νέων και ηλικιωμένων συμπολιτών με τον νεαρό τότε Μαέστρο Μπάμπη Πραματευτάκη ήταν εκπληκτική. Μα και η αυστηρή προσήλωση στις υποχρεώσεις που ανάλαβαν να επιτελέσουν ήταν αυθόρμητη, ολοκληρωτική και ακριβής. Απουσία καμιά, χρονικό όριο δουλειάς απεριόριστο, η συνολική προσπάθεια και απόδοση στην πιο μεστή έκφρασή της».
Η πρώτη συναυλία δόθηκε την Κυριακή 12 Ιουνίου 1955 με έργα Μπελλίνι, Τσαικόφσκυ, Μπετόβεν, Μέντελσον και Πραματευτάκη.
Παραθέτουμε για την Ιστορία τα μέλη αυτής της Ορχήστρας. πιάνο: Κοκώ Λιονή και Έλντα Μαραγκάκη· βιολιά: Ειρήνη Γρηγοριάδου, Αντιγόνη Βαρούχα, Δημ. Δαφέρνος, Λευτέρης Δαφέρμος, Χάρης Σαριδάκης, Κοσμάς Κορωνάκης· πνευστά: Νίκος Πιρπιράκης, Αντώνης Μαρκάκης, Ανέστης Καραολάνης, Γεώργιος Δαφέρμος, Δημ. Τσομπανάκης, Γεώργιος Τσαούλης, Στέλιος Κοκκινάκης· κρουστά: Αχιλλέας Τσομπανάκης, Στελ. Κουμνιώτης, Αθαν. Κρούσκος. Με την Ορχήστρα συνέπραξαν ως σολίστ οι πιανίστριες Ελένη Μανουσέλη και Μαρίτα Γρηγοριάδου, ο βιολιστής Χαράλ. Μαρκογιαννάκης και η τραγουδίστρια Γεωργία Αποστόλου.
Το αποτέλεσμα ένας θρίαμβος αν κρίνουμε από τα δημοσιεύματα της εποχής μετά τη συναυλία.
Έγραφε μεταξύ άλλων ο σπουδαίος λόγιος του Ρεθύμνου Σπύρος Λίτινας: «Το πρόγραμμα, αρκετά πλούσιον εξετελέσθη με εκπληκτικήν για μια τέτοιαν ορχήστρα ακρίβεια και πληρότητα και ο συντονισμός της εκτελέσεως του καθενός τεμαχίου υπήρξε σημαντικός, εξαιρουμένων ασημάντων τινών ατελειών. Υπό την μπαγκέτα του νεαρού συμπαθούς μαέστρου εζωντάνευσεν ο Μπελλίνι στην τόση εκφραστική Νόρμα του και οι δαντελένιες επαναλήψεις και τονισμοί του κυρίου μοτίβου του Τσαϊκόφσκυ, στη βαρκαρόλα του, επροκάλεσαν το ανάλογο κλίμα και αίσθησι. Ο Κοριολανός του Μπετχόβεν ήρθε να προκαλέση τα συναισθήματα που ένας Μπετχόβεν μπορεί να ξεσηκώση στην ανθρώπινη ψυχή με την υπερκόσμια μουσική του. Ακολούθησεν ο πλυσχιδής Μέντελσον με την περίτεχνη σύνθεσί του στο Κοντσέρτο του. Και τέλος ο νεαρός μαέστρος ευτύχησε να γνωρίση στους συμπολίτες του κι αυτοί ν’ ακούσουν μια αρκετά σημαντική του σύνθεσις εμπνευσμένη από την ανησυχία, την έκπληξι, τον πόνο και την ματαιότητα των εγκοσμίων. Πρέπει να ομολογήσωμεν ότι κατώρθωσε να τιθασσεύση τους τόσο δύσκολους ήχους στην έκφρασι των συναισθημάτων του αυτών και να δεσπόση των ατίθασσων φωνών των οργάνων στην επιτυχημένη αυτήν προσπάθειά του.
Εις τους εργάτας της μεγάλης αυτής προσπαθείας και επιτυχίας μεταξύ των οποίων δεν θα πρέπη να παραλειφθή και ο τόσον εκλεκτός μουσοτραφής Πρόεδρος του Συμβουλίου του Ωδείου κ. Ευάγγελος Νησιανάκης, αξίζουν θερμότατα συγχαρητήρια και ευχαί για την ολοκλήρωσι της προσπαθείας των».
«Με τ’ όνειρο σταλωμένο στην καρδιά…»
Η Συμφωνική Ορχήστρα κράτησε όσο έμενε στο Ρέθυμνο ο Μπάμπης Πραματευτάκης και συγκεκριμένα μέχρι τον Αύγουστο του 1962. Κάποια στιγμή ο τόσο αφοσιωμένος στα ιδανικά του αυτός συνθέτης έφυγε με προορισμό το Μόναχο για να εκπληρώσει το δεύτερο μεγάλο του όνειρο.
Μουσική Ακαδημία και Πολυτεχνείο Μονάχου διεκδικούσαν τον χρόνο του, ενώ παράλληλα εργαζόταν. Η ζωή άρχισε να του χαμογελά. Η Ραδιοφωνία της Βαυαρίας με υπεύθυνη θέση και δικαίωμα υπογραφής στο ελληνικό πρόγραμμα μεγάλες ορχήστρες στην απόλυτη διάθεσή του, η γνωριμία με την αιώνια μούσα του και μετέπειτα σύζυγό του άνοιγαν δρόμους ευτυχίας. Αλλά το Ρέθυμνο τον καλούσε. Κάποτε γύρισε και το όνειρο της ορχήστρας άρχισε πάλι να προκαλεί τη σκέψη του. Γιατί «με τ’ όνειρο σταλωμένο στην καρδιά» για να θυμηθούμε και το στίχο της Νίκης Φιλίππου περίμενε τη μεγάλη ευκαιρία ο εμπνευσμένος μας συνθέτης.
Ένας αφοσιωμένος φίλος
Ήταν το 1987 στην εκδήλωση που οργάνωνε η Νομαρχία στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη Μάχη της Κρήτης. Ο Μπάμπης Πραματευτάκης με τη Μικτή Ρεθεμνιώτικη Χορωδία του Συνδέσμου Διαδόσεως Καλών Τεχνών παρουσίαζε τα τραγούδια του σε ποίηση Ρεθεμνιωτών και Κυπρίων δημιουργών.
Στο τέλος κι ενώ το κοινό αποθέωνε τους συντελεστές, κάποιος σεβάσμιος κύριος ζήτησε τον λόγο. Όταν τον αναγνώρισε ο Μπάμπης Πραματευτάκης χρειάστηκε χρόνο για να συνέλθει από την έκπληξη και τη συγκίνηση συνάμα.
Είχε μπροστά του τον φίλο του από τα παλιά και βιρτουόζο του βιολιού Χριστόδουλο Κεφαλά. Η συνάντηση αυτή ήταν σίγουρα καρμική.
Σε ανύποπτο χρόνο αποφάσισαν οι δυο τους να επανασυστήσουν τη Συμφωνική Ορχήστρα Ρεθύμνου με πυρήνα τη Δημοτική Φιλαρμονική και τη σχολή εγχόρδων που είχε δημιουργήσει ο Χριστόδουλος στην Αθήνα με μαθητές εξαιρετικά ταλαντούχους.
Έπρεπε όμως να βρεθεί φορέας για την πρώτη αυτή συναυλία της ορχήστρας, που ο Μπάμπης Πραματευτάκης, σεμνός πάντα, της έδωσε το διακριτικό τίτλο «Πειραματική Συμφωνική Ορχήστρα».
Τη λύση έδωσε η «Πολιτιστική Αναγέννηση» και το κύρος της πρώτης αυτής παρουσίας η αιγίδα το Αναγεννησιακού Φεστιβάλ. Ήταν καλοκαίρι του 1993.
Έκτοτε και μέχρι που το μουσικό αυτό σχήμα έγινε νομικό πρόσωπο του Δήμου Ρεθύμνου, η συναυλία του καλοκαιριού ήταν ένα μεγάλο γεγονός για το πολιτιστικό μας γίγνεσθαι. Κατάμεστη από κόσμο η Φορτέτζα, με μεγάλη συμμετοχή ξένων τουριστών, έδινε το στίγμα μιας πόλης που υπηρετούσε την υψηλή τέχνη.
Μεγάλοι σολίστ όπως ο πιανίστας Έρνεστ Μπούργκερ, και διεθνούς φήμης χορωδίες όπως του Άρη Λεμεσού, πήραν μέρος.
Μα το πιο σημαντικό είναι ότι νεοσσοί της μουσικής παιδείας δοκίμαζαν τις δυνάμεις τους πλάι σε κορυφαίους σολίστ κι ήταν πολύτιμη εμπειρία γι’ αυτούς όπως επανειλημμένα τονίζει δοθείσης αφορμής ο σημαντικός μας καλλιτέχνης και μουσικός δάσκαλος Αντώνης Μαυράκης, που ποτέ δεν θέλησε αμοιβή από τη συμμετοχή του στην ορχήστρα. Από τους πιο φιλότιμους και από τα πρώτα μέλη της ανασυσταθείσας συμφωνικής και ο Αντώνης Ζαχαράκης που διαπρέπει σήμερα με τις συνθέσεις του.
Ο Μπάμπης Πραματευτάκης δεν ξεχνούσε ποτέ στο ρεπερτόριο και τους άλλους κορυφαίους συνθέτες όπως το Γιώργο Κουμεντάκη. Ποτέ όμως έργο δικό του δεν είδαμε να συμπεριλαμβάνεται σε αντίστοιχα προγράμματα άλλων σπουδαίων δημιουργών Ωφελήθηκαν όλοι από αυτόν χωρίς ούτε ένας να του πει «ευχαριστώ» με τον τρόπο που νοιώθει ευτυχής ένας καλλιτέχνης. Μια αναγνώριση όταν πρέπει.
Κυλούσαν τα χρόνια. Το Ηράκλειο είχε αρχίσει να δείχνει πόσο το ενδιέφερε η ορχήστρα κι έκανε ό,τι μπορούσε για να στερήσει από το Ρεθυμνάκι αυτό το σχήμα. Στις «μάχες» που έγιναν κατά διαστήματα υπέρμαχοι της Συμφωνικής ήταν ο Γιάννης Κεφαλογιάννης, η Μαρία Λιονή, ο Μανόλης Λίτινας, ο Μανόλης Όθωνας, όπως και ο τότε πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ Μανόλης Μαθιουδάκης.
Ο Δημήτρης Αρχοντάκης τότε δήμαρχος είχε με τη θερμή του εισήγηση καταφέρει να γίνει η ορχήστρα ΝΠΔΔ. Πέρασαν και αξιόλογοι πρόεδροι από το Διοικητικό της Συμβούλιο, όπως ο Στέλιος Τσουπάκης, ο Νίκος Βαβουράκης και ο Παντελής Φουρφουλάκης.
Είναι πολλά αυτά που αξίζει να γραφτούν αλλά τα κρατάω για το βιβλίο μου, επειδή δεν θα ‘πρεπε να τα «πάρω μαζί μου». Αποτελούν μαθήματα και στάση ζωής.
Οφείλω ωστόσο να αναφέρω από πλευράς μεγάλων ευεργετών της Ορχήστρας στον Βαρδή Βαρδινογιάννη, ενώ δυο από τους θεσμικούς υπεύθυνους για μουσικά θέματα του δήμου ο λαμπρός Ρεθεμνιώτης και άοκνος πολιτιστικός παράγοντας Βαγέλης Στεφανάκης και ο πάντα δυναμικός και πολυσήμαντος σε δράση Γιώργος Δρυγιαννάκης είχαν κάνει προσωπική τους υπόθεση την ορχήστρα και την υπερασπίστηκαν με σθένος και απερίγραπτη λεβεντιά σε εξαιρετικά δύσκολες στιγμές. Τόσο πικρές και δύσκολες που καλό είναι να περάσουν στη λήθη.
Ήταν πολλοί οι πνευματικοί μας άνθρωποι που έγραψαν εντυπώσεις μετά από κάθε συναυλία. Και επιλέξαμε μερικά αποσπάσματα για να κλείσουμε το αφιέρωμα, συναπάντημα ενός ονείρου του Ρεθύμνου που εκπληρώθηκε μεν με αφάνταστες θυσίες αλλά χάθηκε νωρίς.
Ανάλαφροι ήχοι στο αναγεννησιακό
«Αφιερωμένη σε τρεις μεγάλες επετείους και εναρμονισμένη απόλυτα με τις απαιτήσεις των καιρών ήταν η φετινή συναυλία της Δημοτικής Πειραματικής Ορχήστρας Ρεθύμνου, που έγινε στα πλαίσια του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ, τη Δευτέρα 9 Αυγούστου στο θέατρο « Ερωφίλη» της πόλεώς μας.
Με λυρισμό και με όνειρο η Δημοτική Πειραματική Ορχήστρα Ρεθύμνου γιόρτασε, πρώτα-πρώτα, την 13η επέτειο από την επανασύνδεσή της, κατά τα τελευταία χρόνια. Γιόρτασε, επίσης, τα 100 χρόνια από το θάνατο του Άντονιν Ντβόρζακ, εκτελώντας την περίφημη του «Συμφωνία Νο9, σε μι ελάσσονα» (του Νέου Κόσμου), ενώ, τέλος, συμμετείχε ενεργά στο Έτος Νίκος Σκαλκώτα προτείνοντας στο Ρεθεμνιώτικο φιλόμουσο κοινό τους περίφημους « Έξι Ελληνικούς Χορούς», τον Τσάμικο, τον Κλέφτικο, τον Πελοποννησιακό, τον Ηπειρώτικο, τον Χωστιανό και τον Κρητικό.
Η εντύπωση από την παραπάνω τριπλή, εορταστική επιλογή υπήρξε πολύ πετυχημένη και ουσιαστική».
(Κρητική Επιθεώρηση 19-08-2004)
«Προχθές το βράδυ, στα πλαίσια του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ, η Πειραματική Συμφωνική Ορχήστρα Ρεθύμνου, μας έδωσε την ευκαιρία να απολαύσουμε μια μουσική πανδαισία με έργα των Ravel, Dvorak και Σκαλκώτα.
Επιβεβαιώνοντας τη συνέχεια του θεσμού και το υψηλό επίπεδό της.
Ελέχθη ότι το Ρέθυμνο είναι μία από τις πέντε Ελληνικές πόλεις, που διαθέτουν Συμφωνική Ορχήστρα. Όλοι γνωρίζουμε τον άνθρωπο που βρίσκεται πίσω από την φιλόδοξη αυτή πρωτοπορία της πόλης μας και το πάθος και την πίστη και τον ακάματο ζήλο που επέδειξε στην υπηρεσίας της ευγενούς αυτής ιδέας χρόνια τώρα.
Τον είδαμε να διευθύνει και πάλι με ιδιαίτερη συγκίνηση του πενήντα περίπου εκτελεστές μουσικούς, που εκτός της αναμφισβήτητης καλλιτεχνικής τους στάθμης, τους διακρίνει και μια ιδιαίτερη αγάπη και αφοσίωση στο θεσμό παρά τις εγγενείς αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν, προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και την ετοιμότητα που απαιτείται για μια τέτοια εμφάνιση ώστε να αξιοποιείται όσο είναι δυνατό κατά τον καλύτερο τρόπο το ταλέντο τους και να υπηρετείται κάθε φορά με απόλυτη επιτυχία η ερμηνεία επιφανών μουσικών προς χάριν του κοινού της τέχνης.
Τον τελευταίο καιρό, υπήρξαν στον τοπικό τύπο δημοσιεύματα που τραυμάτισαν τον θεσμό και λίγο πολύ προκάλεσαν ανησυχίες για το μέλλον του. Προσωπικά δεν έτυχε να παρακολουθήσω αυτά τα δημοσιεύματα, που ελπίζω να είχαν αγαθή πρόθεση, έστω και στις αιχμηρές τους υπερβολές.
Εκείνο που έχει σημασία, είναι να συνεχιστεί η προσπάθεια της βελτίωσης των όρων, κάτω από τους οποίους λειτουργεί ο θεσμός, ώστε να απαλειφθούν οι εγγενείς δυσκολίες που τον χαρακτηρίζουν σήμερα».
(Ρεθεμνιώτικα Νέα 11-08-2004)
«Η Δημοτική Πειραματική Συμφωνική Ορχήστρα Ρεθύμνου τη Δευτέρα το βράδυ στο θέατράκι του Κάστρου μας συνήρπασε το κοινό της με έργα Grieg, Beethoven και Πραματευτάκη.
Συμμετείχαν κλιμάκιο Δημοτική χορωδίας Ρεθύμνου και χορωδών Ηρακλείου. Σόλο τραγούδι Γιάννης Λαμαρλάκης, Φερενίκη Βαλαρή, Άννα Κακλιδάκη. Σολίστ Άρης Γκρεκούσης (πιάνο). Τη διεύθυνση ορχήστρας είχε ο Μπάμπης Πραματευτάκης.
Η συναυλία έγινε στα πλαίσια του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ. Ο Δήμαρχος της πόλης μας, μεταξύ άλλων, είπε ότι η Συμφωνική μας Ορχήστρα έπαψε πλέον να είναι πειραματική…. Ελπίζω αυτό, να κατανοηθεί ευρύτερα….και να εκφραστεί επίσης ευρύτερα ώστε να έχουμε ανοικτό το δρόμο στην ανοδική της εξέλιξη της, έτσι που μαζί με τους άλλους γνωστούς παράγοντες των μουσικών μας πραγμάτων, που κατέστησαν την πόλη μας, εξέχουσα σ’ αυτόν τον τομέα του πολιτισμού, να πάει ακόμα πιο μπροστά και ακόμα πιο ψηλά η προσπάθεια, από κοινού, για το πολιτιστικό πρόσωπο του Ρεθύμνου στο νέο αιώνα. Ήταν προχθές, εκεί επάνω στο Κάστρο, μια ήπια μαγευτική βραδιά. Τα πεύκα ριγούσαν ανάλαφρα και σαν ξαφνιασμένα σε ένα υποβλητικό τεχνητό φώς. Το φεγγάρι χρυσοκόκκινο στην αρχή έκανε την εμφάνιση του και όσο ανέβαινε γινόταν αργυρό. Το πρώτο μέρος του προγράμματος μας καθήλωσε σε παραδεισένιους γλυκασμούς και μια γαλήνια ψυχική διάθεση μας κατέβαλε.
Σε μια στιγμή σκέφτηκα πόσο αχάριστοι είμαστε οι άνθρωποι, να επιζητούμε παραδείσους, τη στιγμή που μπορούμε εδώ κάτω να τους ζήσουμε….
Τέλος πάντων, η μουσική και το ωραίο ντεκόρ της φύσης με παρέσυρε και ένιωσα ευτυχής. Στο δεύτερο μέρος του προγράμματος πέταξα σε χρόνια και καιρούς άλλους».
(Ρεθεμνιώτικα Νέα 28-08-2002)
Αυτά για την ιστορία που γράφεται αλλά δυστυχώς κάτι καλό από αυτή δεν επαναλαμβάνεται.
