Α. Χατζηδάκης: «Ένα υλικό καταγραφής και μια ευχή να συντηρηθούν και να διασωθούν»
Μια νέα έκδοση από τους πολιτικούς μηχανικούς Αριστόδημου Χατζηδάκη και Ζωής Εύδου, αφιερωμένη στις παλιές πέτρινες γέφυρες της Δυτικής Κρήτης, παρουσιάστηκε στην αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης» στο Ωδείο Ρεθύμνου την Τετάρτη το απόγευμα, με τη διοργάνωση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Δυτικής Κρήτης.
Η έκδοση αυτή με τίτλο «Ιστορικές Γέφυρες της Δυτικής Κρήτης» είναι η δεύτερη προσπάθεια καταγραφής των παλιών γεφυρών -οι οποίες γνώρισαν μεγάλη άνθηση στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας-, μετά την αρχική έκδοση του Τεχνικού Επιμελητηρίου το 2003, με την προσθήκη αυτήν τη φορά πολλών νέων στοιχείων και πληροφοριών που καλύπτουν το δυτικό τμήμα του νησιού.
Η ιστορία του τόπου υπό τις διάφορες διοικήσεις του νησιού στο παρελθόν, αλλά και οι τεχνικές γνώσεις των ανθρώπων που κατασκεύαζαν τις γέφυρες τότε, είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, όπως τόνισε σε δήλωσή του ο συγγραφέας του βιβλίου κ. Χατζηδάκης.
Καταγραφή των γεφυρών του Ρεθύμνου και των Χανίων
Σε δύο μέρη χωρίζεται το βιβλίο «Ιστορικές Γέφυρες της Δυτικής Κρήτης», με το πρώτο να αποτελεί μια καταγραφή με φωτογραφική και ιστορική τεκμηρίωση των γεφυρών που εντοπίστηκαν.
Για κάθε γέφυρα καταγράφονται οι ιστορικές πληροφορίες, όπως αναφορές σε χάρτες της Ενετοκρατίας και διηγήσεις για μάχες που διεξάγονταν στις γέφυρες αυτές λόγω της στρατηγικής τους θέσης. Μέσα από μια ενδελεχή έρευνα σε ιστορικά αρχεία και εφημερίδες της εποχής, ιδιαίτερα της περιόδου της Κρητικής Πολιτείας, ανασύρθηκαν στοιχεία για την κατασκευή τους ως δημόσια έργα, όπως περιέγραψε ο κ. Χατζηδάκης.
«Σε πάρα πολλές από τις γέφυρες η τεκμηρίωση δεν είναι μόνο φωτογραφική, αλλά και ιστορική. Εφόσον υπήρχαν διαθέσιμες ιστορικές πληροφορίες, τόσο από χάρτες που εμφανίζονται οι γέφυρες, χάρτες κυρίως της Ενετοκρατίας, διηγήσεις, ιστορικά γεγονότα, μάχες. Πάρα πολλές μάχες γίνονταν στις γέφυρες γιατί ήταν πάντα σε στρατηγικά σημεία. Οποιαδήποτε άλλη πληροφορία αξιοποιήθηκε και καταγράφηκε στο ιστορικό μέρος. Για τις περισσότερες από τις γέφυρες, τουλάχιστον της περιόδου της Κρητικής Πολιτείας, ανατρέξαμε στις τότε εφημερίδες της Κυβερνήσεως, που βεβαίως ως δημόσια έργα αναφέρονται οι προκηρύξεις, όλα τα στοιχεία κ.λπ. Για κάποιες από αυτές είχαμε την τύχη να τις μελετήσουμε και ως μηχανικοί με αναθέσεις τόσο της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης του Ρεθύμνου, όσο και των Χανίων», επεσήμανε ο κ. Χατζηδάκης.
Το ιστορικό πλαίσιο κατασκευής – Από την Ενετοκρατία στην Κρητική Πολιτεία
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αποτελεί μια ιστορική προσέγγιση των γεφυρών και της σημασίας τους υπό τις διάφορες διοικήσεις που πέρασαν από την Κρήτη. Από την Ενετοκρατία, όπου οι Ενετοί επικεντρώνονταν στα λιμάνια και θεωρούσαν τις οδικές υποδομές αδιάφορες ή και απειλητικές, ως τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπου οι προσπάθειες για ενίσχυση των υποδομών άρχισαν να αυξάνονται.
«Το δεύτερο μέρος είναι μια προσπάθεια ιστορικής προσέγγισης, δηλαδή κάτω από ποιες ιστορικές συνθήκες κατασκευάστηκαν. Οι περισσότερες από αυτές, τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια, ήταν μια πρωτοβουλία κυρίως κρατική ή της όποιας διοίκησης υπήρχε τότε. Οι πιο παλιές γέφυρες όμως είναι έργα και μοναστηριών. Έχουμε αρκετές που είναι φτιαγμένες από τα μοναστήρια για να εξυπηρετήσουν τις περιουσίες τους, αλλά και από τους άρχοντες της περιοχής. Για παράδειγμα, η γέφυρα που έχουμε, της Ενετοκρατίας στον Πλατανιά, ξέρουμε ότι ήταν πρωτοβουλία του τότε φεουδάρχη της περιοχής. Οπότε είναι ποικίλες οι ιστορικές περιπτώσεις, το ιστορικό πλαίσιο γύρω από το οποίο φτιάχτηκαν», ενώ συμπλήρωσε:
«Στην Ενετοκρατία έχουν μείνει πολύ λίγα πράγματα κι αυτό δεν είναι τυχαίο, διότι οι Ενετοί ήταν κυρίαρχοι της θάλασσας. Δεν τους ενδιέφεραν αυτές οι οδικές συγκοινωνίες και μάλιστα τις έβλεπαν με εχθρικό μάτι διότι διευκόλυναν τους εχθρούς τους να πλησιάσουν. Στην Τουρκοκρατία επίσης δεν υπήρχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κυρίως τα πρώτα χρόνια της κατάκτησης. Προς το τέλος και μετά τη συμμετοχή των Κρητών στη διοίκηση της Κρήτης, άρχισε ένα ενδιαφέρον για έργα και μνημειώδης αγορεύσεις των Κρητών βουλευτών στην τότε «βουλή» της εποχής».
Η Κρητική Πολιτεία ωστόσο ήταν μια περίοδος που έφερε πραγματική άνθηση στις υποδομές, όπως τόνισε ο κ. Χατζηδάκης. Η τοπική διοίκηση επένδυσε στη δημιουργία γεφυρών και δρόμων, και πολλοί επιφανείς Κρητικοί και μηχανικοί, όπως ο Μιχάλης Σαββάκης από το Ροδάκινο, συνέβαλαν καθοριστικά:
«Η Κρητική Πολιτεία ήταν πραγματικά μια περίοδος άνθησης και μια διοίκηση που πραγματικά νοιάστηκε να δημιουργήσει υποδομές στο νησί. Επίσης πολλοί προικισμένοι Κρητικοί υποστήριξαν τη δημιουργία των όποιων υποδομών. Η Κρήτη είχε την τύχη να έχει και έναν – δύο πολύ καλούς μηχανικούς, που κατ’ ανάγκη εκείνη την εποχή είχαν σπουδάσει σε άλλες χώρες, καθώς δεν υπήρχε η δυνατότητα να μορφωθούν εδώ. Με κυρίαρχη του δικού μας Ρεθεμνιώτη από το Ροδάκινο, του Μιχάλη Σαββάκη, ο οποίος ήταν ο «πατριάρχης» των μηχανικών και στελέχωσε και την πρώτη τεχνική υπηρεσία που δημιουργήθηκε ποτέ στην Κρήτη. Πάρα πολλά από τα έργα, όπως η αγορά των Χανίων, η γέφυρα του Σίμα κ.λπ. έχουν τη δική του σφραγίδα και με αυτήν την ευκαιρία, έχουμε καταγράψει και τις προσωπικές ιστορίες κάποιων μηχανικών που στάθηκαν προμηθείς στην προσπάθεια αυτή».
Μια προσπάθεια ταυτοποίησης της «φιγούρας» του μηχανικού
Το βιβλίο, επίσης, αναλύει τις γνώσεις των μηχανικών της εποχής. Στην εποχή της Κρητικής Πολιτείας, οι γνώσεις για κατασκευές έφταναν κυρίως από τη δυτική Ευρώπη, όπως επεσήμανε ο κ. Χατζηδάκης, καθώς οι περισσότεροι μηχανικοί είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό. Στην περίοδο αυτή η χρήση επιστημονικών μεθόδων άρχισε να ενσωματώνεται στην πρακτική των μηχανικών, αν και αυτή η διαδικασία προχώρησε αργά.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η γέφυρα στον Αλικιανό Χανίων, ένα εντυπωσιακό έργο της εποχής με άνοιγμα 10 μέτρων, που γεφυρώθηκε με πέτρα, σημείο που απαιτεί και σήμερα ιδιαίτερη τεχνογνωσία. Η γέφυρα αυτή καταστράφηκε το 2019 λόγω πλημμυρών, αλλά συνεχίζει να αποτελεί ένα τολμηρό υπόδειγμα μηχανικής δεξιοτεχνίας.
«Το τελευταίο κομμάτι του βιβλίου είναι η ιστορία των γνώσεων των μηχανικών, τι θα μπορούσαν να ξέρουν αυτοί που τις κατασκεύασαν. Βέβαια, η επιστημονική γνώση άργησε πάρα πολύ να ενσωματωθεί στην καθημερινή πρακτική των μηχανικών. Παρ’ ότι υπήρχαν γνώσεις επιστημονικές. Αυτό μέχρι να φτάσει και να γίνει πρακτική γνώση που εφάρμοζαν οι μηχανικοί θέλησε πάρα πολύ χρόνο. Μόνο τα τελευταία έργα στο τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας και των αρχών της Κρητικής Πολιτείας είναι φτιαγμένα με γνώσεις μηχανικών. Η Κρητική Πολιτεία με Γάλλους μηχανικούς που είχε ανακαλέσει παρέλαβε ορισμένους πρακτικούς κανόνες, δηλαδή οδηγίες για το πως κατασκευάζεται μια γέφυρα. Το πιο τολμηρό έργο της Κρητικής Πολιτείας δυστυχώς ήταν η γέφυρα στον Αλικιανό, η οποία το 2019 κατέρρευσε από τις πλημμύρες. Ήταν το πιο τολμηρό πέτρινο έργο που έγινε ποτέ, με ανοίγματα 10 μέτρα, που ακόμα και σήμερα με το μπετόν θέλει αρκετή προσοχή για να γεφυρωθεί. Και είχε γεφυρωθεί με απλές πέτρες. Οπότε το βιβλίο είναι και μια προσπάθεια ταυτοποίησης της φιγούρας του μηχανικού επί της οθωμανικής κυριαρχίας», περιέγραψε ο συγγραφέας.
Σε δήλωσή του επίσης ο κ. Χατζηδάκης ευχαρίστησε τόσο τους Ρεθεμνιώτες που βοήθησαν στο να καταγραφούν οι γέφυρες, καθώς και το Τεχνικό Επιμελητήριο που ενθάρρυνε και εξέδωσε το βιβλίο.
