Η ιστορία του πανέμορφου Τόλια που ερωτεύθηκε μια ευνοούμενη του Χίτλερ
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2024, που για πρώτη φορά δίχασαν το κοινό με την έναρξή τους, δεν ξέρουμε με πόσα γεγονότα θα συνδεθεί για τους ιστορικούς του μέλλοντος.
Για το Ρέθυμνο πάντως οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1936 έχουν κάτι ενδιαφέρον να ανακαλέσουν στη μνήμη, καθώς συνδέονται με την ιστορία ενός πανέμορφου νέου που «έκαψε» πολλές καρδιές όταν ζούσε στην πόλη των Γραμμάτων και Τεχνών.
Κι επειδή η ιστορία του μοιάζει με παραμύθι ας αρχίσουμε κι εμείς με ένα.
Μια φορά κι ένα καιρό στο Ρέθυμνο της μεγάλης φτώχειας βρέθηκε κι ένας ακόμα Ρώσος αξιωματικός, επιστήθιος φίλος του Ιωσήφ Κοβάλσκυ, με την ελπίδα να ζήσει καλύτερες μέρες. Ήταν στα 1921.
Ο Ντομπριάνσκυ, έτσι λεγόταν ο γενναίος εκείνος είχε μεγάλο ταλέντο στα εικαστικά.
Δυστυχώς γι’ αυτόν όμως δεν είχε την καλή τύχη του Κοβάλσκυ που ο έρωτάς του με την καλλονή Μελπομένη Μουσούρου, από τις επιφανέστερες οικογένειες του Ρεθύμνου είχε αίσιο τέλος. Και ζήσανε ευτυχισμένοι και χωρίς οικονομικό πρόβλημα μέχρι τα βαθειά τους γεράματα.
Για τον φίλο τους Ντομπριάνσκι όμως η ζωή στάθηκε σκληρή. Ευτυχώς που είχε το θείο χάρισμα που προαναφέραμε και του έδινε ψωμί. Ο χρωστήρας του δημιουργούσε έργα τέχνης. Ζωγράφιζε λοιπόν για να ζήσει.
Αυτή την οικογένεια περιγράφει αριστοτεχνικά και λεπτομερέστατα η δέσποινα του Ρεθύμνου Μαρία Τσιριμονάκη στο πολύτιμο για την ιστορία του τόπου βιβλίο της «Εν Ρεθύμνω».
Αναφέρει λοιπόν ότι η τοπική κοινωνία είχε αγκαλιάσει με αγάπη την οικογένεια των Ρώσων προσφύγων, που φιλοξενούσε ο Κοβάλσκυ. Κι ένας τρόπος διακριτικής βοήθειας, ήταν να εμπιστεύονται οι καλές οικογένειες τις κόρες τους στον πατέρα Ντομπριάνσκυ για μαθήματα ζωγραφικής. Έστω κι αν η Μικρασιατική καταστροφή και το κύμα προσφύγων είχε κάνει τη ζωή πιο δύσκολη και τα μαθήματα αυτά ήταν πολυτέλεια. Εκείνος τυπικός, ευγενέστατος, φρόντιζε να μη δίνει δικαιώματα που θα τον εξέθεταν στα μάτια των ευεργετών του και ήταν πρότυπο ηθικής και υποδειγματικής ζωής.
Άλλωστε όλος του ο κόσμος ήταν η γυναίκα του που λάτρευε και ο γιος του.
Καλλονή η κυρία Ντομπριάνσκυ είχε κληροδοτήσει την ομορφιά και στον μικρό Ανατόλ.
Ένας μικρός Απόλλωνας
Όσο μεγάλωνε ο νεαρός Τόλικ ή Τόλια, όπως χαϊδευτικά τον αποκαλούσαν οι φίλοι της οικογένειας, τόσο εντυπωσίαζε με την ομορφιά του κι ας ήταν κάπως «ζωηρός». Ήταν πολύ ψηλός, ξανθός με γαλανά μάτια. Είχε το σμιλεμένο αθλητικό κορμό ενός Ερμή και την αρμονία των χαρακτηριστικών ενός Απόλλωνα.
Ήταν όμως δύσκολη η ζωή και από αξιοπρέπεια ο πατέρας Ντομπριάνσκυ δεν μπορούσε να μείνει για πολύ ακόμα φιλοξενούμενος και να γίνει κάποια στιγμή βάρος με τους δικούς του, λόγω της μεγάλης τους ανέχειας.
Αρχικά η οικογένεια μετοίκησε στον Πύργο της Ηλείας, αφήνοντας κι εκεί ο πατέρας πολλά έργα ζωγραφικής, όπως και στο Ρέθυμνο. Αργότερα έφυγαν από την Πελοπόννησο, ήρθαν στην Αθήνα και βολεύτηκαν κάπως σε ένα σπίτι στο Παλαιό Φάληρο.
Ο Τόλια στο μεταξύ είχε μεγαλώσει κι «έκαιγε» καρδιές πραγματικά. Είχε όμως από τον πατέρα του κληρονομήσει την έμφυτη ευγένεια και γνωρίζοντας καλά τη θέση του απέφευγε να δίνει αφορμές που θα έβαζαν σε περιπέτεια και την οικογένειά του.
Έρωτας με την πρώτη ματιά
Το 1936, ενώ το Βερολίνο ετοιμάζεται για τους Ολυμπιακούς αγώνες, ο γνωστός πρύτανης της χιτλερικής προπαγάνδας, ο Γκαίμπελς ήρθε στην Ολυμπία να παραλάβει την Ολυμπιακή φλόγα.
Μαζί με τον Γκαίμπελς ήταν και μια ιδιαίτερα ταλαντούχα και μοιραία γυναίκα, η Leni Riffensthal σκηνοθέτιδα των αγώνων, πρωταγωνίστρια του Εθνικού Θεάτρου της Γερμανίας και δεύτερη ευνοούμενη του Χίτλερ (μετά την Εύα Μπράουν).
Είχε γεννηθεί το 1902 στο Βερολίνο. Οι πρώτες ταινίες που πήρε μέρος, ήταν του βωβού κινηματογράφου και ειδικεύτηκε σε ένα είδος, που είναι γνωστό ως «ταινίες βουνού» για το οποίο, έκανε αναρρίχηση σε πραγματικά βουνά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ξεκίνησε να σκηνοθετεί δικές της ταινίες, ξανά με λήψεις σε υψηλά βουνά και γρήγορα απέκτησε φήμη ως εξαιρετική σκηνοθέτης.
Στα έργα της περιλαμβάνεται «Ο Θρίαμβος της Θέλησης» και η ποιο διάσημη δουλειά της, ένα ντοκιμαντέρ για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου, με τίτλο «Ολυμπία».
Ήταν η εξαίρεση που μιλούσε απευθείας στο Χίτλερ, διαχειριζόταν τεράστιους προϋπολογισμούς και δούλευε με δικά της χρονοδιαγράμματα.
Όταν η φράου Riffensthal συγκέντρωσε τους λαμπαδηφόρους να τους σκηνοθετήσει για το δρώμενο, ήταν φυσικό να προσέξει αμέσως τον Τόλια που ξεχώριζε.
Πως κατάφερε τώρα ο νεαρός Ρώσος να βρεθεί ανάμεσα στους λαμπαδηφόρους, δεν χρειάζεται φαντασία για να το υποθέσουμε, αφού διέθετε τέτοιο παράστημα.
Ο πρώτος λαμπαδηδρόμος, ο διπλωμάτης Κωνσταντίνος Κανδύλης δεν εμφανίστηκε στην ταινία κι ας έγραψε ιστορία!
Αναφέρει σχετικό ρεπορτάζ αθηναϊκής εφημερίδας:
«Αλλ’ ας ίδωμεν πως ηγάπησε παραφόρως και πως εντός δευτερολέπτων της ώρας έκαμε εντελώς δικόν της τον ωραίον της Ολυμπίας λαμπαδηδρόμον.
Την ημέραν της τελετής της Ολυμπίας, η Γερμανίας ηθοποιός εγκαταλείψασα κάθε ενασχόλησιν και λησμονήσασα την υψηλήν (!) αποστολήν του καθεστώτος της, ρίχτηκε να φάη με τα μάτια -όπως λέμε στην Ελλάδα- τους ευσταλείς λαμπαδηδρόμους μας. Παιδιά όλα γερά, με σφιχτά κορμιά και με μπράτσα που μπορούν να σφίξουν όχι μία Γερμανίδα πουλημένη, αλλά ολόκληρον την Γερμανίαν.
«Η υστερική και έκφυλος καλλιτέχνις από τα 28 παιδιά, τα οποία είχον επιλεγή υπό της οργανωτικής επιτροπής εις Πύργον όπως τρέξουν, επρόσεξεν περισσότερον τον νεαρόν Τόλικ Ντομπριάνσκι».
Αμέσως τρέχει εις τον επόπτην της λαμπαδηδρομίας.
– Από πού είναι αυτό το παιδί;
– Από τον Πύργον. Απήντησε ξερά ο επόπτης.
Η Λένη δεν έμεινε καθόλου ευχαριστημένη από την απάντησιν του επόπτου και απευθύνει, καταφανώς νευριασμένη, δεύτερον ερώτημα:
– Πώς τον λένε; Πού θα τρέξει; Σε ποιο χιλιόμετρο;
Ο επόπτης έδινεν όσας πληροφορίας μπορούσε εις την Γερμανίδα, αλλ’ αυτή όμως ήθελε πολλά. Σε μια στιγμή λέγει εις τον επόπτη:
– Ξέρετε, τον αγαπώ τρελά!
– Ξεφόρτωνέ με, ήτανε η απάντησις που έλαβε.
Αφού αναστάτωσεν όλα τα μέλη της διοργανωτικής επιτροπής, έμαθεν επιτέλους ότι ο Τολίκ θα έτρεχεν εις το 27ον χιλιόμετρον. Δεν τα κατάφερε όμως να επικοινωνήση μαζί του και περίμενε την ώρα που το αυτοκίνητον θα επέστρεφε με τους αθλητάς. Δια να μη χάση μάλιστα την ευκαιρία αυτήν, πήρε μαζί της ένα ελληνομαθή Γερμανόν, ο οποίος θα ανελάμβανε να διερμηνεύση προς αυτόν τη φλόγα που έκαιε την καρδιά της αλλόφρονος πλέον Γερμανίας.
Επί τέλους εφάνη το λεωφορείον με τους αθλητάς, από το οποίον επρόβαλε και η γλυκειά μορφή του Τόλικ. Η Γερμανίς και ο διερμηνεύς του πάθους της σπεύδουν προς τον Τολίκ.
– Θα έλθης μαζί μας, λέγει ο ελληνομαθής Γερμανός.
– Είναι αδύνατον, απαντά ο Τόλικ.
– Τίποτα, θα έρθης μαζί μας. Είνε η επιθυμία της κυρίας Ρίφενσταλ.
– Μα είμαι γυμνός! Καθώς βλέπετε.
– Τόσο το καλύτερο!…
Εν τω μεταξύ η Γερμανίς παρηκολούθει με αγωνίαν τας αντιρρήσεις του Ντομπριάνσκυ, τας οποίας αντελαμβάνετο εκ των μορφασμών του προσώπου του.
Μετά πολλάς υποσχέσεις πείθεται ο νεαρός Τόλικ, να ακολουθήση έτσι όπως ήτο… γυμνός την ερωτοπαθή Λένη, με την προϋπόθεσιν ότι θα προσετίθετο και αυτός εις την χιτλερικήν κινηματογραφικήν αποστολήν επ’ αμοιβή. Μόλις είπε το «ναι» απήχθη εν ριπή οφθαλμού υπό της Γερμανίδος και επιβάντες αυτοκινήτου ήλθον από προχθές ενταύθα αντί να συνοδεύσουν τους λαμπαδηδρόμους.
Εδώ εγκατεστάθησαν εις το ξενοδοχείον της «Μεγάλης Βρεττανίας» και εις το υπ’ αριθ. 433 δωμάτιον. Επειδή ο απαχθείς έφερε μόνον την αθλητικήν του περισκελίδα του επρομήθευσαν ένα πανταλόνι….».
Η επιλογή αυτή φάνηκε σαν ένα τεράστιο χαμόγελο τύχης για τους γονείς του Τόλια, που δεν έφεραν καμιά αντίρρηση στην αναχώρηση του γιου τους. Δεν είχαν κι άλλη επιλογή, καθώς η ανέχεια τους είχε πια γονατίσει.
Η σιωπή του σπαραγμού
Στην αρχή όλα ήταν καλά για όλους τους πρωταγωνιστές της σημερινής μικρής ιστορίας μας. Έστελνε το μοναχοπαίδι τον πρώτο χρόνο μηνύματα προόδου και βοηθήματα οικονομικά στους γονείς. Αργότερα ήρθε ο πόλεμος και η σιωπή του σπαραγμού. Ακολούθησαν τα μαύρα χρόνια της κατοχής.
Από ένα σημείο και μετά όμως χάθηκαν τα ίχνη του Τόλια και πολλές εκδοχές άρχισαν να συνοδεύουν την εξαφάνισή του. Χάθηκε σε βομβαρδισμό; Απομονώθηκε επειδή είχε χρεωθεί τη «ρετσινιά» του Γ’ Ράιχ; Έπαθε βλάβη των φωνητικών χορδών και δεν κατάφερε να παίξει στον ομιλούντα κινηματογράφο;
Που να κρυβόταν η αλήθεια;
Ο πατέρας του, σε πλήρη απελπισία για τον χαμό του παιδιού του εύρισκε καταφύγιο στην Αθήνα, στο γραφείο του αξέχαστου συμπολίτη λογοτέχνη Κώστα Μαμαλάκη, ο οποίος τον εκτιμούσε και τον βοηθούσε όπως έκανε πάντα με κάθε αναξιοπαθούντα. Είχε μάλιστα τόσο συγκινηθεί από το γεγονός που έκανε κι ένα συγκινητικό αφιέρωμα για την οικογένεια και τη θλιβερή της κατάληξη στη σειρά των δημοσιευμάτων του «Ανάλεκτα».
Και σ’ αυτό γράφει μεταξύ άλλων:
«Τα γκράψει ο μοναχογιός μου έτσι δεν είναι;»
«Περνούσε ο Ντομπριάσκυ από το γραφείο μου στην τράπεζα κάθε Σάββατο. Κάτι μου είχε ζωγραφίσει και μου το έδινε. Δεν τον αφήσαμε ποτέ αβοήθητο οι υπάλληλοι του τμήματος. Μοιραζόμαστε τα σκίτσα που έφερνε.
Κάθε φορά φεύγοντας, αφού με ευχαριστούσε μου έκανε στερεότυπα την ερώτηση με ραγισμένη φωνή:
«Τα γκράψει ο μοναχογιός μου, έτσι δεν είναι;».
«Θα γράψει ασφαλώς του απαντούσα. Πόλεμος είναι, αποκλείστηκε. Και τον Ερυθρό Σταυρό (πρόσθετα εγώ για εγκαρδίωση -γιατί και μέσω αυτού δεν έπαιρνε είδηση) δεν τον αφήνουν να ψάχνει στην Γερμανία».
Η απάντηση είχε έρθει και μεσολαβούσαμε να του το κρύψουν. Είχε σκοτωθεί σε βομβαρδισμό το μονάκριβο αγόρι του.
Πέρασε ένας χρόνος κι ένα πρωί ήρθε σέρνοντας τα πόδια, ερείπιο ανθρώπινο.
– Αρρώστησε βαριά η γυναίκα μου, μας λέει.
– Μη φοβάσαι, τον καθησυχάζουμε. Ο Θεός είναι μεγάλος. Θα στείλουμε καλό γιατρό και φάρμακα. Τα σβησμένα μάτια του ζωήρεψαν.
– Και τα την κάνει ο γιατρός καλά έ;
– Βεβαίως.
– Και τα γκράψει και το αγκόρι μου, έτσι ντεν είναι; Και έκλαιγε με λυγμούς.
– Θα γράψει οπωσδήποτε κ. Ντομπριάνσυ. Καλά είναι. Δεν μπορεί να μην είναι. Έχει γερή προστασία. Η φράου θα τον έχει μαζί της στο ασφαλέστερο καταφύγιο του Βερολίνου. Θα έχουν και του πουλιού το γάλα. Ο Χίτλερ στη μέση βλέπεις!
Έφυγε παρηγορημένος, σχεδόν ευτυχής. Την επομένη διαβάζοντας την εφημερίδα, είδα μια μικρή συνηθισμένη ειδησούλα με ψιλά γράμματα:
«Χθες κατερχόμενος τρικλίζων την οδόν Πανεπιστημίου και εις το ύψος του «Πικαντύλι» ο Ρώσος πρόσφυξ Ντομπριάνσκυ, κατέπεσε νεκρός. Το πτώμα του μετεφέρθη στο νεκροτομείον».
Αισθάνθηκα τα μάτια μου υγρά. Η εφημερίδα έτρεμε στα χέρια μου».
Και άλλες εκδοχές
Για τον θάνατο του Τόλικ πέρα από την εκδοχή που αναφέρει ο Κώστας Μαμαλάκης υπάρχουν άλλες πέντε, τις οποίες καταθέτει λεπτομερώς η Μαρία Τσιριμονάκη στο βιβλίο της «Εν Ρεθύμνω». Η έρευνά της μάλιστα φθάνει στο σημείο να έχει ζητήσει στοιχεία από την ίδια την Riffensthal, που κατάφερε να εντοπίσει, η οποία της απάντησε πρόθυμα. Έχει ενδιαφέρον να αναζητήσετε το βιβλίο που αναφέρεται και σε άλλες οικογένειες του Ρεθύμνου.
Όσο για την κυρία Ντομπριάνσκυ την τραγική μητέρα η Μαρία Τσιριμονάκη μας πληροφορεί ότι γριούλα πια, μα με τα ίχνη της παλιάς της ομορφιάς εξακολουθούσε να ζει -το 1952 ήταν η τελευταία μαρτυρία- και να ελπίζει…
Διατήρησε τη φιλία της με τη Μελπομένη Κοβάλσκυ και την επισκεπτόταν στο ξενοδοχείο «Πάνθεον» των Αθηνών κάθε φορά που η φίλη της ερχόταν από το Ρέθυμνο στην πρωτεύουσα.
Μέχρι που πήγε κι εκείνη να συναντήσει τους αγαπημένους της στον χώρο της αιώνιας γαλήνης…
Το τέλος της Λένι
Όσο για τη Λένι παρά το γεγονός ότι, πριν το πόλεμο ήταν μια σκηνοθέτης με ακριβές ταινίες, μετά τον πόλεμο αποβλήθηκε από την βιομηχανία του κινηματογράφου και ποτέ δεν έκανε ταινία μεγάλου μήκους ξανά, αν και το 1954 κυκλοφόρησε το Tiefland, μια ταινία που γύρισε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Φυλακίστηκε για τέσσερα χρόνια στις φυλακές των συμμάχων, αλλά ένα Γερμανικό Δικαστήριο την απάλλαξε από τις κατηγορίες των Εγκλημάτων Πολέμου το 1952. Στην ηλικία των 70 ετών ξεκίνησε τις καταδύσεις, τα επόμενα 18 χρόνια έκανε υποβρύχια ντοκιμαντέρ, στη συνέχεια 90 ετών εντάχθηκε στην Greenpeace. Απεβίωσε το 2003 πλήρεις ημερών, στην ηλικία των 101 ετών.
Έμεινε όμως το όνομά της να συνδέεται με έναν «Άδωνη» που «έκαψε» καρδιές και στο Ρέθυμνο με την ολύμπια ομορφιά του.
Πηγές:
Κουκούνας Δημοσθένης: Λένι Ρίφενσταλ, η ηγερία του Χίτλερ και ο έρωτάς της στην Ελλάδα του 1936, περιοδικό «Λαβύρινθος», τεύχος 5, Νοέμβριος 2003.
Παπαθεοδώρου Γιάννης: Λένι Ρίφενσταλ, η ζωή της και η Ελλάδα, περιοδικό «Τότε», τεύχος 41, Νοέμβριος 2007.
Leni Riefenstahl: Olympia, εκδόσεις Tachen.
Εύας Λαδιά: Ο έφηβος που έκαιγε καρδιές προπολεμικά στο Ρέθυμνο.
Μαρίας Τσιριμονάκη: Εν Ρεθύμνω.
retrosport.wordpress.com Από αυτό και οι φωτογραφίες του κειμένου.
