Πικρές αλήθειες για καταλήψεις σχολείων/πανεπιστημίων

Ακούστηκαν και γράφηκαν εκφράσεις όπως: Διάλογος με τους μαθητές, στάση μερικών γονέων, στάση των καθηγητών, μαθητικό κίνημα αυτόνομο, παιδαγωγικό έργο του σχολείου, ζημιές στα σχολεία από τις καταλήψεις, κατατρομοκράτηση των μαθητών, ταξικά συμφέροντα, παράνομη η καταδίκη των μαθητών, κοινωνικοί αγώνες, μαθητοδικεία, αποποινικοποίηση καταλήψεων και άλλες αοριστόλογες και αοριστολόγες απόψεις. Έγινε και πορεία διαμαρτυρίας.

Τώρα που καταλάγιασαν λίγο τα πράγματα, είναι καιρός να γραφούν κάποιες αλήθειες επιγραμματικά και συγκεκριμένα («τόδε τι» κατά τον Αριστοτέλη), για τις καταλήψεις των (δημόσιων) σχολείων, τα αίτια και τις συνέπειές τους καθώς και για άλλα συναφή φαινόμενα και καταστάσεις της πατρίδας μας, που όλοι μαζί την καταντήσαμε στο σημείο που βρίσκεται σήμερα.

Αλήθεια πρώτη: Οι καταλήψεις των (δημόσιων) σχολείων ξεκίνησαν κατά το 1990. Συνδέθηκαν με τη δολοφονία του καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα στην Πάτρα και από τότε, σχεδόν εθιμικά, επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο. Ποιος ακριβώς τις ξεκίνησε, δεν ξέρω, ούτε γνωρίζω το κίνητρο ή τους στόχους του. Ξέρω όμως ότι συνεχίζονται όχι από κάποια δυναμική των εφήβων – μαθητών αλλά επειδή υποκινούνται και μεθοδεύονται από κάποια κόμματα της βουλής ίσως και εξωκοινοβουλευτικά. Αυτά αξιοποιούν κάποιες ιδιότητες, χαρακτηριστικές ιδιομορφίες της εφηβικής ηλικίας (από τις οποίες δε λείπει η συνηλικιακή αλληλεγγύη – συμπαράσταση αλλά και η διάθεση για χαβαλέ). Με τα συνεχώς βελτιούμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι μαθητές του πρώτου σχολείου κατάληψης γνωστοποιούν το γεγονός, που εξαπλώνεται ταχύτατα σε όλη τη χώρα. Καταντά μάλιστα να σπεύδουν όλα σχεδόν τα σχολεία να πάρουν μέρος στον «αγώνα» για να καρπωθούν τις δάφνες της «νίκης» και να μη μείνουν «εκτός νυμφώνος», ακόμη και αν δεν έχουν αιτήματα, όχι βέβαια πως πάει καλά η εκπαίδευση στον τόπο μας. Είναι κοινό μυστικό ότι πρώτα γίνεται η κατάληψη και στη συνέχεια διατυπώνονται – εφευρίσκονται τα αιτήματα.

Όταν τα κόμματα που έγιναν υποκινητές των καταλήψεων γίνουν κυβέρνηση, δεν μπορούν να ελέγξουν τους υπόλοιπους υποκινητές και οι καταλήψεις συνεχίζονται ακάθεκτα, ασταμάτητα κάθε σχολική χρονιά κατά τον Νοέμβρη (που είναι κοντά στις διακοπές των Χριστουγέννων για να προκύψει επιμήκυνσή τους) ή και νωρίτερα, ή κοντά στο Πάσχα, όταν αυτό είναι πρώιμο. Φέτος ξεκίνησαν τον Σεπτέμβρη, πριν αρχίσουν καλά – καλά τα μαθήματα.

Σημειώνω και υπογραμμίζω ότι καταλήψεις σχολείων γίνονται μόνο στα δημόσια σχολεία της Ελλάδας. Σπανιότατα γίνονται σε άλλες χώρες. Στα ιδιωτικά σχολεία είναι αδιανόητο να γίνει κατάληψη. Το ίδιο και στα ιδιωτικά κολέγια, στα οποία λειτουργούν παραρτήματα πανεπιστημίων του εξωτερικού. Αντίθετα, στα ελληνικά (δημόσια) πανεπιστήμια όχι μόνο γίνονται καταλήψεις, κλοπές, διαρρήξεις, εμπρησμοί αλλά και μακροχρόνιες κατοικήσεις σε πανεπιστημιακά κτήρια του Πολυτεχνείου της Αθήνας και του πανεπιστημίου της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης κάποιων «αγωνιστών» που έχουν δικούς τους «νόμους». Και αυτό το αποδέχεται το ελληνικό κράτος και οι Έλληνες πολίτες, εν ονόματι, λέει, του πανεπιστημιακού ασύλου που μετέτρεψε πολλά πανεπιστήμια σε κρυψώνες – κυψέλες αναρχικών και φυτώρια ανομίας.

Εδώ επαληθεύεται η λαϊκή ρήση: «Μπείτε σκύλοι αλέστε κι αλεστικά μη δώστε» στα δημόσια σχολεία και στα δημόσια πανεπιστήμια. Ανάλογο φαινόμενο δεν παρατηρείται σε καμία άλλη χώρα σε ολόκληρο τον πλανήτη γη. Είναι άραγε ανόητοι οι φοιτητές των άλλων χωρών και δεν σπεύδουν να υιοθετήσουν την ελληνική πατέντα του ασύλου της παρανομίας στα Πανεπιστήμια;

Αλήθεια δεύτερη: Οι έφηβοι – μαθητές και νέοι – φοιτητές έχουν από τη φύση τους την τάση να επιδιώκουν το τέλειο. Δεν δέχονται συμβιβασμούς και δεν υποκύπτουν σε συμβατικότητες. Είναι, παράλληλα δίκαιοι και αυστηροί καμιά φορά, όταν δεν πραγματοποιείται αυτό που θα ήθελαν ιδανικά να γίνει. Αλλά ακόμη και στους συνήλικούς τους είναι αυστηροί, όταν εκείνοι είναι υπερβολικά παράλογοι (μπαχαλάκηδες).

Αλήθεια τρίτη: Η κατάληψη ενός σχολείου είναι πράξη παράνομη. Η χρήση των αλυσίδων και του λουκέτου είναι πράξεις βαθύτατα αντιδημοκρατικές και ιδιαίτερα αντιπαιδαγωγικές. Είναι πράξη παράνομη η κατάληψη, επειδή κάθε σχολείο χτίζεται για να γίνει ναός της αγωγής, της γνώσης και της παιδείας. Είναι αντίθετο προς τον προορισμό και τη φύση του σχολείου η μετατροπή του σε φυλακή από οποιονδήποτε, ακόμη και από μαθητές. Για τους μαθητές υπάρχει κάθε σχολείο αλλά δεν είναι ιδιοκτησία τους. Ανήκει σε αυτούς και στις επόμενες γενιές των μαθητών, ακόμη και των αγέννητων.

Αν δεν θέλομε να διαμορφώσομε μπαχαλάκηδες τους αυριανούς νέους, ας αφήσομε οι έξω από τη σχολική κοινότητα τους μαθητές ανενόχλητους. Θα έλεγα ότι από το 1990, με τη σειρά τόσων καταλήψεων, έχομε ανεχθεί να εκκολαφθούν άφθονοι αναρχοαυτόνομοι και νομίζουν – πιστεύουν ότι οι καταλήψεις είναι φυσιολογική ενέργεια, νομοτελειακή εξέλιξη, «μαθητικό κίνημα» για να πάει ο τόπος μας μπροστά. Ίσως, ίσως κάποιοι νομίζουν και υποστηρίζουν πως λόγω αυτών των καταλήψεων πηγαίνει πολύ καλά η εκπαίδευση στην Ελλάδα σήμερα.

Αλήθεια τέταρτη: Με τόσων χρόνων «αγώνα» των μαθητών, θα έπρεπε η εκπαίδευσή μας να είναι η καλύτερη του κόσμου. Είναι τέτοια η εκπαίδευσή μας ή είναι στην κατάταξη πρώτη από το τέλος; Όχι πως φταίνε οι μικροί μαθητές. Η κοινωνία της ανοχής που διαμορφώσαμε φταίει για όλα τα δεινά που μας περιβάλλουν και συμπαρασύρομε τη νέα γενιά, αντί να μας οδηγεί εκείνη με τον δυναμισμό της.

Αλήθεια πέμπτη: Αξίζει να προσέξουμε ότι καμιά χώρα του κόσμου δεν υιοθετεί το μοντέλο – θεσμό καταλήψεων των σχολείων για να βελτιώσει την εκπαίδευση και να σφυρηλατήσει την αγωνιστικότητα των εφήβων. Από την υπάρχουσα νομοθεσία (αν δεν την άλλαξαν, όπως άλλαξαν οπισθοδρομώντας μύρια όσα τα τελευταία χρόνια), ο μόνος που έχει δικαίωμα να καταγγείλει το γεγονός της παράνομης ενέργειας που λέγεται κατάληψη, (= εγκατάλειψη, διάλυση) είναι ο διευθυντής του σχολείου. Οι αιτιάσεις ότι «δεν έκαμαν ζημιές οι μαθητές» είναι αποπροσανατολιστικές και προφάσεις εν αμαρτίαις, εκτός αν θεωρούμε ότι οι αλυσίδες και τα λουκέτα είναι δείγμα ορθής διαπαιδαγώγησης προς διαμόρφωση δημοκρατικών πολιτών του 21^ου αιώνα.

Αλήθεια έκτη: Υπάρχει λύση: Ναι. Να σοβαρευτούμε όλοι, μικροί και μεγάλοι. Η κρίση που περνά η Ελλάδα δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά πρώτιστα κοινωνική – πολιτισμική – κρίση αξιών. Και την αξία σχολείο – μόρφωση την κάμαμε κουρελόχαρτο και πατσαβούρα. Εκτιμώ ότι μετά από λίγα χρόνια οι απόγονοί μας θα μιλούν με όχι κολακευτικά λόγια για την ανοχή μας και τη γενικότερη στάση μας απέναντι σε φαινόμενα όπως η κατάληψη των (δημόσιων) σχολείων, η τραμπουκική οικειοποίηση δημόσιων χώρων πανεπιστημίων και η μετατροπή τους σε χώρους διακίνησης, χρήσης και εμπορίας ναρκωτικών (όπως τη Σόλωνος 57 στην Αθήνα, ΕΚΠΑ, αλλά και αλλού σε άλλα πανεπιστήμια).

Είναι πολύ χρήσιμο να αλλάξομε συνήθειες και απόψεις σχετικά με την εκπαίδευση και να πιστέψομε ότι είναι επιτακτικό να μάθομε τα δουλεύομε όλοι από μικρή ηλικία, για το καλό του τόπου. Και όσο νωρίτερα μάθομε αυτό από το σπίτι και από το σχολείο, τόσο το καλύτερο για την κοινωνία και την πατρίδα μας.

Αναμένω την ημέρα, εκτιμώ ότι δεν θα αργήσει, που όταν μπει λουκέτο σε ένα μόνο σχολείο, θα σπεύσουν ο διευθυντής, ο σύλλογος των καθηγητών και ο σύλλογος των γονέων να βρουν επί τόπου λύση (και με διάλογο και με νουθεσίες και με την απαραίτητη αυστηρότητα).

Ας θυμούμαστε ότι η ατιμωρησία οδηγεί στην ακολασία και η ακολασία στη ζουγκλοποίηση κάθε ανθρώπινης κοινωνίας.

Αλήθεια έβδομη: Ο σοφός Πλάτων μας δίδαξε τον 5^ο αιώνα π.Χ. «παιδείαν λέγω την εκ παίδων αγωγήν, ώστε πολίτην γενέσθαι τέλεον, άρχειν τε και άρχεσθαι επιστάμενον μετά Δίκης» (Λέγω ότι εκπαίδευση είναι η καθοδήγηση του παιδιού για να γίνει πολίτης τέλειος, που να γνωρίζει καλά να κυβερνά και να κυβερνάται με δικαιοσύνη».

Το ίδιο περίπου λέει και ο Ρήγας Φεραίος (τηρουμένων των αναλογιών, των συνθηκών της εποχής του στην Ευρώπη και στα Βαλκάνια και του επηρεασμού του από το τρίπτυχο της Γαλλικής Επανάστασης: ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα): «ο νόμος νά ’ναι πρώτος και μόνος οδηγός», λέει ο Ρήγας. Και νομίζω ότι θα ήταν ανοησία να θεωρήσει κάποιος τον εαυτό του μεγαλύτερο πατριώτη από τον πρωτομάρτυρα της ελληνικής ελευθερίας και εθνομάρτυρα Ρήγα. Σήμερα καταντά να έχομε γραμμένους τους νόμους κάτω από τα παπούτσια μας – άρχοντες και αρχόμενοι – και να διαπαιδαγωγούμε τους νέους φοιτητές και έφηβους μαθητές να κάνουν καταλήψεις… ως εργαλείο για να πάει μπροστά η πατρίδα μας. Γι’ αυτή τη στάση – ανοχή μας «οι αγέννητοι θα μας δικάσουν κι οι νεκροί», όπως λέει ο Κωστής Παλαμάς.

Αλήθεια όγδοη: Γράφτηκε σε τοπικές αλλά και Αθηναϊκές εφημερίδες ότι κάποιοι γονείς ανέχονται ή και καμαρώνουν, αν τα παιδιά τους κάμουν κατάληψη στο σχολείο τους. Επειδή κάπως με γνωρίζει τώρα και 50 χρόνια η κοινωνία της πόλης και του νομού, επιθυμώ να διαβεβαιώσω υπεύθυνα ότι μια τέτοια άποψη – στάση μερικών γονέων έχει με βεβαιότητα ολέθρια αποτελέσματα κυρίως στα ίδια τα παιδιά τους. Είναι καθοδήγηση προς την ανομία. Και η ανομία δημιουργεί την κοινωνία ζούγκλας, αφού «γιατί η αναρχία ομοιάζει στη σκλαβιά»» (Ρήγας Φεραίος).

Πότε και πώς θα μάθουν τα παιδιά να αγωνίζονται; Η απάντηση είναι ότι χρειάζεται να μάθει η νέα γενιά να αγωνίζεται. Αλίμονο, αν οι νέοι δεν διεκδικούν αγωνιστικά το καλύτερο. Είναι σαν να γερνούν πριν από την ώρα τους. Υπάρχουν χίλιοι τρόποι για αγώνα. Η παράνομη κατάληψη του σχολείου δεν είναι τρόπος αγώνα. Είναι γεγονός με βία, παρανομία, τραμπουκισμούς, διάλυση του παιδαγωγικού κλίματος, χωρίς το οποίο δεν μπορεί να προχωρήσει το έργο του σχολείου. Αν κάποιοι γονείς θέλουν να κάμουν καταλήψεις για να γίνουν «αγωνιστές» τα παιδιά τους, θα ήταν και έντιμο και ηθικό να κάμουν κατάληψη στο δικό τους σπίτι, επειδή το σχολείο είναι όλων των παιδιών και όχι του δικού τους μόνο παιδιού και της παρέας του. Είναι δημόσιο – κοινό αγαθό για τους σημερινούς και τους μελλοντικούς μαθητές και για την τοπική κοινωνία, όπως συμβαίνει και στη δική μας Χώρα σε μερικά σχολεία, με φωτισμένους εκπαιδευτικούς και δραστήριους γονείς και τοπικούς άρχοντες.

Σημειώνω ότι για μη νόμιμες πράξεις των ανήλικων (μαθητών) υπεύθυνοι είναι οι γονείς και σε άλλες κοινωνίες που σέβονται τον εαυτό τους, διώκονται οι γονείς των ανήλικων μαθητών δικαστικά και πληρώνουν τις ζημιές που τυχόν έκαμαν οι ανήλικοι, λίγες ή περισσότερες. Αυτή είναι σκληρή αλλά αποτελεσματικά δοκιμασμένη μέθοδος. Είναι ζήτημα δικαιοσύνης και αυτοσεβασμού.

Αλήθεια ένατη: Γράφτηκε, επίσης, στον τοπικό και στον Αθηναϊκό τύπο ότι κάποιοι καθηγητές «βολεύονται» με τις καταλήψεις, αν δεν καθοδηγούν κιόλας οι ίδιοι τους μαθητές. Υπογραμμίζω ότι αν κάποιος καθηγητής δεν αφήνει έξω από την τάξη την κομματική ταυτότητά του, αλλά παρακινούμενος από ιδεολογικούς ή άλλους λόγους διολισθαίνει σε τέτοιες ενέργειες, ή κάνει κομματική προπαγάνδα μέσα στην τάξη, είναι βέβαιο ότι αγνοεί την απλή αρίθμηση (πρόσθεση). Σε τάξη 30 μαθητών υπάρχουν καταβολές και επηρεασμοί από 30 οικογένειες, που ανήκουν σε κάποιο κόμμα, αφού τα κόμματα είναι το αλάτι της Δημοκρατίας. Αν ένας καθηγητής προπαγανδίζει το δικό του κόμμα, στρέφει εναντίον του τη συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών της τάξης, εκτός του ότι είναι επίορκος. Τους μαθητές τότε τους στρέφει στα άκρα, όρα Κασιδιάρης (ή αναρχιακοί – μπαχαλάκηδες), και ο ίδιος ευτελίζεται στα μάτια των μαθητών, αφού αχρηστεύεται η απαραίτητη παιδαγωγική σχέση, χωρίς την οποία δεν γίνεται αγωγή και εκπαίδευση.

Αλήθεια δέκατη: Σε καμιά από τις χιλιάδες των καταλήψεων σχολείων από το 1990 δεν προηγήθηκε ο διάλογος. Οι διευθυντές, οι καθηγητές, οι γονείς και η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών μαθαίνουν την κατάληψη από τις αλυσίδες και τα λουκέτα στις εξώθυρες των σχολείων. Πρώτα γίνεται η κατάληψη και έπειτα διατυπώνονται τα αιτήματα.

Στο κάθε σχολείο που λειτουργεί κανονικά γίνεται διάλογος και στην τάξη με το επίσημο πρόγραμμα και στο διάλειμμα με το ανεπίσημο αναλυτικό πρόγραμμα και στις μαθητικές κοινότητες. Άλλωστε ο διάλογος είναι το μεγαλύτερο δώρο που χάρισε το ελληνικό πνεύμα στην ανθρωπότητα. Είναι η βάση της Δημοκρατίας, του τελειότερου μέχρι σήμερα γνωστού συστήματος διακυβέρνησης.

Και μετά την επανέναρξη των μαθημάτων, ύστερα από κατάληψη, γίνεται διάλογος αλλά κατόπιν εορτής, αφού το κακό έχει γίνει.

Είναι αδύνατο να εξηγήσω για να το νιώσει όποιος δεν δίδαξε σε τάξη μαθητών – νέων, πόσο ιδιόμορφο, ιδιαίτερο, ξεχωριστό, μυσταγωγικό, λεπτεπίλεπτα εύθραυστο είναι το έργο του εκπαιδευτικού (μέσα και έξω από την τάξη). Επίσης, πόσο διαλύεται η σχέση δασκάλου – μαθητή με τις καταλήψεις και πόσος καιρός περνά μετά από κάθε κατάληψη για να αποκατασταθεί το παιδαγωγικό κλίμα, χωρίς το οποίο είναι μάταιη κάθε προσπάθεια διδασκαλίας, μετάδοσης γνώσης και μάθησης. Η εκπαίδευση είναι κυρίως ζήτημα ανθρώπινης επαφής, επικοινωνίας, ανθρώπινων σχέσεων, σεβασμού της προσωπικότητας καθενός μαθητή, αλληλοσεβασμού και αλληλοεκτίμησης.

Αλήθεια ενδέκατη: Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στον κόσμο στην οποία δεν γίνεται αξιολόγηση των εκπαιδευτικών από το 1983. Από τους 180.000 περίπου υπηρετούντες εκπαιδευτικούς, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας δημόσιας εκπαίδευσης ούτε ένας έχει υποστεί αξιολόγηση για το έργο του. Αυτό δεν συμβαίνει σε καμιά άλλη χώρα του κόσμου, επαναλαμβάνω. Για αυτό όλοι έχομε ευθύνες. Αν δεν υπήρχαν οι σχολικοί σύμβουλοι, που όπου υπάρχουν, κάνουν ό,τι μπορούν μέσα σε κλίμα ιδιόμορφο, όλη η δημόσια εκπαίδευση θα ήταν στον αυτόματο πιλότο. Αν κάποια πράγματα γίνονται, αυτά οφείλονται στη φιλοτιμία μεγάλου αριθμού εκπαιδευτικών που είναι αφοσιωμένοι στο έργο, στη φιλοτιμία και την τήρηση του όρκου τους. Υπάρχουν βέβαια, και κάποιοι που νομίζουν ότι το σχολείο είναι ιδιοκτησία τους και μπορούν να το χρησιμοποιούν κατά το δοκούν.

Αλήθεια δωδέκατη: Η παραπάνω τοποθέτησή μου είναι καρπός εμπειρίας 35 ετών στην εκπαίδευση, από μέσα, (από χαμηλά και από ψηλά) αλλά και ως άποψη – πεποίθηση πολίτη που πιστεύει ακράδαντα ότι κλειδί για την αλλαγή πορείας της χώρας μας είναι η σημασία που θα δώσομε στην εκπαίδευση της νεολαίας σε συνάρτηση με το πολιτιστικό κεφάλαιο του τόπου μας, που είναι τεράστιο και πολύ λίγο αξιοποιημένο.

Για να φανεί ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν, όταν όλοι κάμομε το χρέος μας, χρήσιμο είναι το παράδειγμα του 1^ου γυμνασίου Ρεθύμνου. Ελάχιστες καταλήψεις έγιναν σ’ αυτό το σχολείο, όταν ζούσε και υπηρετούσε εκεί ως επιστάτης, ο κυρ Αντώνης, ένας απλός, έντιμος άνθρωπος. Έμενε μέσα στον χώρο του σχολείου και με τις γνώσεις του ξυλουργού που είχε, δημιούργησε γραφεία, προθήκες εργαστηρίων και ήταν ο συντηρητής του κτηρίου. Ήταν και ο φύλακας του 1^ου γυμνασίου. Είχε αποτρέψει πολλές, πάρα πολλές καταλήψεις του σχολείου, επειδή είχε τον τρόπο του και οι μαθητές (με τους οποίους, αν και θα μπορούσαν να ήταν εγγόνια του, έπαιζε μπάλα τις κενές ώρες) τον σέβονταν και τον τιμούσαν. Αλλά και για τους πολύ «αγωνιστές» είχε τον τρόπο του. Πριν από λίγα χρόνια έφυγε από τη ζωή, αφού εκτέλεσε το χρέος του ως υπάλληλος του δημοσίου.

Στο Παρίσι η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ πρύτανης των πανεπιστημίων της Σορβόνης διηγείται ότι με ένα τηλεφώνημά της, μεταμεσονύχτιες ώρες, έστειλε τους καταληψίες στη Δικαιοσύνη.

Το να κρυβόμαστε πίσω εμείς από το δάκτυλό μας είναι παρακινδυνευμένος κρυψώνας, που με βεβαιότητα οδηγεί στην (αυτο)γελοιοποίηση.

Οι καταλήψεις, αυτή είναι η πεποίθησή μου, επιδεινώνουν την ήδη δεινή κατάσταση της εκπαίδευσης και της κοινωνίας μας. Και μας κάνουν δακτυλοδεικτούμενους στους άλλους λαούς, ιδιαίτερα σ’ αυτούς που έχουν καλή ιδέα και συμπάθεια – αγάπη προς την Ελλάδα και τους Έλληνες. Αν παίρνουν φώτα από τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδα, από εμάς τους σύγχρονους Έλληνες παίρνουν παραδείγματα προς αποφυγήν (μη τήρηση των νόμων, καταλήψεις σχολείων και πανεπιστημίων).

Όσο για τους Έλληνες της διασποράς, που αγαπούν την Ελλάδα καλύτερα ίσως από εμάς τους ντόπιους, μαθαίνω ότι είναι σε αμηχανία και δεν μπορούν να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα, επειδή στις χώρες που ζουν οι πολίτες και οι μαθητές – φοιτητές σέβονται τους νόμους, ιδιαίτερα όσους σχετίζονται με τη διαπαιδαγώγηση των νέων.

Οι καταλήψεις σχολείων και πανεπιστημίων έχουν καταντήσει «έθιμο» ιδιαίτερα επιζήμιο για τη νεολαία, την εκπαίδευσή της, αλλά και όλη την ελληνική κοινωνία.