Η ετήσια γενική συνέλευση της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της περασμένης Τετάρτης (10/6/2022) στον κήπο του Ιστορικού μουσείου Κρήτης. Τις εργασίες της συνέλευσης συντόνισε η γενική γραμματέας της Εταιρίας κυρία Λένα Τζεδάκη-Αποστολάκη. Την έκθεση της εξελεγκτικής επιτροπής παρουσίασε η ομότιμη καθηγήτρια του πανεπιστημίου Κρήτης κυρία Σουζάνα Παπαδοπούλου. Στη συνέχεια, ο πρόεδρος της Εταιρίας, καθηγητής Αλέξης Καλοκαιρινός, εξέθεσε αναλυτικά το έργο της Ε.Κ.Ι.Μ. στο τελευταίο δωδεκάμηνο, καθώς και τους στόχους και τις προοπτικές της Εταιρίας για το επόμενο χρονικό διάστημα.
Κεντρική θέση στην ανασκόπηση είχε η δραστηριότητα της Ε.Κ.Ι.Μ. για το επετειακό έτος 2021, που είχε ως πυρήνα την καινοτόμα υπαίθρια υβριδική περιοδική έκθεση «1821 – Η Κρήτη στην Ελληνική Επανάσταση», η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των δράσεων της εθνικής Επιτροπής Ελλάδα 2021, με χορηγία της εταιρείας Πλαστικά Κρήτης Α.Ε. και την υποστήριξη των Ιδρυμάτων Α. & Μ. Καλοκαιρινού, της Περιφέρειας Κρήτης και των δήμων Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνου, Αγίου Νικολάου. Η υπαίθρια Έκθεση, ήταν η απάντηση της Ε.Κ.Ι.Μ. στους περιορισμούς που έθεσε σε όλους μας η πανδημία. Παρουσιάστηκε στις μεγάλες πόλεις της Κρήτης, ενταγμένη μέσα στο αστικό περιβάλλον, χωρίς επιτήρηση, με ελεύθερη επίσκεψη και ελεύθερο ωράριο, δηλαδή δωρεάν και σε καθημερινή εικοσιτετράωρη βάση, συνδυάζοντας την ένυλη με την ψηφιακή πληροφορία, και αποβλέποντας να προσελκύσει ένα νέο κοινό στη γνωριμία με την Ιστορία. Παρουσιάστηκε στον πρώτο σταθμό της, την Πλατεία Ελευθερίας, και, στη συνέχεια, με την υποστήριξη και τον συντονισμό της Περιφέρειας Κρήτης, η Έκθεση ταξίδεψε όλο το καλοκαίρι στα Χανιά, στο Ρέθυμνο, στον Άγιο Νικόλαο, και επέστρεψε το φθινόπωρο του 2021 στο Ηράκλειο.
Στην ίδια εκδοχή για εσωτερικούς χώρους, η έκθεση παρουσιάστηκε επίσης στην Πόμπια του Ηρακλείου (Δεκέμβριος 2021), στη Σητεία (Απρίλιος 2022), στο Τάρμπον Σπρίγκς της Φλόριντα (Η.Π.Α., Φεβρουάριος 2022), στο Σύδνεϋ και τη Μελβούρνη της Αυστραλίας (Μάιος 2022).
Ολοκληρώθηκε, τέλος, η ανάπτυξη ψηφιακής πληροφορίας στον ειδικό ιστοχώρο της Ε.Κ.Ι.Μ. www.crete1821.gr και διοργανώθηκε, επίσης διαδικτυακά, μια διήμερη επιστημονική συνάντηση με θέμα «Ένα νησί στην εποχή των επαναστάσεων: Κρήτη, 1821-1830».
Με τον ίδιο τρόπο διοργανώθηκε και η επιστημονική συνάντηση για τα ογδόντα χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης, με θέμα «Γεγονότα και διαχείριση μνήμης: Κρήτη 1941/2021».
Τον Μάιο του 2021, παρουσιάστηκε δημόσια και τέθηκε σε πιλοτική λειτουργία η εφαρμογή για έξυπνες συσκευές που προέκυψε από το έργο «CuRe-Cultures and Remembrances. Virtual time travels to the encounters of people from the 13th to 20th centuries. The Cretan experience», καρπός της συνεργασίας της Ε.Κ.Ι.Μ. με τα Ινστιτούτα Πληροφορικής και Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ.), τα πανεπιστήμια του Αμβούργου και του Μονάχου και την εταιρεία Noveltech ΙΚΕ. Αντικείμενο του έργου ήταν η μελέτη και η ανάδειξη τόπων πολιτισμικής μνήμης από τρεις περιόδους της νεότερης Κρητικής ιστορίας, τη Βενετοκρατία (13ος-17ος αι.), την Οθωμανική περίοδο (17ος-19ος αι.) και την Κατοχή (1941-1944/1945) και η διαμόρφωση σύγχρονων εργαλείων γνώσης και πληροφόρησης για Έλληνες και ξένους επισκέπτες της Κρήτης.
Επίσης, η Ε.Κ.Ι.Μ, ως εταίρος του προγράμματος «Free your mind: Youth Activism in Southern Europe in Times of Dictatorship», σε συνεργασία με το πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Λισαβώνας, το πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης και το Κέντρο Ερευνών και Μελετών του πανεπιστημίου Κρήτης διοργάνωσε σε συνεργασία με το ΚΕΜΕ στις 16 Μαΐου 2022 στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης την υβριδική εκδήλωση «Νεανικός ακτιβισμός ενάντια σε δικτατορικά καθεστώτα» η οποία περιλάμβανε μουσειοπαιδαγωγική δράση για μαθητές και εκπαιδευτικούς του σχολείου Ευρωπαϊκής Παιδείας Ηρακλείου και φοιτητές του πανεπιστημίου Κρήτης, ομιλίες των εταίρων του έργου και ερευνητών και προβολή ντοκιμαντέρ με ζωντανό σχολιασμό από πρόσωπα που έζησαν τα γεγονότα της δικτατορίας στην Ελλάδα.
Ανάμεσα στις δωρεές που έλαβε η Ε.Κ.Ι.Μ. κατά το τελευταίο δωδεκάμηνο, ο κ. Καλοκαιρινός επεσήμανε τα αρχεία του αρχιτέκτονα – εθνολόγου Maurice Born (από την κυρία Franҫoise Born) και του ποιητή Χριστόφορου Λιοντάκη (από την κυρία Δέσποινα Λιοντάκη με τη φροντίδα του Αντώνη Καρτσάκη και του Δημήτρη Περοδασκαλάκη).
Ειδική αναφορά έκανε, επίσης, ο πρόεδρος της Ε.Κ.Ι.Μ. στην αναδιάρθρωση του τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, τα οποία επανεκκίνησαν πλέον με τη φυσική παρουσία των μαθητών και, σύμφωνα με την πάγια πολιτική της Ε.Κ.Ι.Μ. για τη συμβολή της στη δημόσια παιδεία, προσφέρονται απολύτως δωρεάν σε όλα τα παιδιά των σχολικών τάξεων: Εννέα νέα εκπαιδευτικά προγράμματα, εκπαιδευτικά πακέτα για όλες τις σχολικές βαθμίδες τυπικής και ειδικής εκπαίδευσης, καθώς και ψηφιακά εκπαιδευτικά προγράμματα.
Ο κύριος Καλοκαιρινός αναφέρθηκε, επίσης, ιδιαίτερα στην προσπάθεια της Εταιρίας η δραστηριότητά της να έχει κοινωνικό πρόσημο με έμφαση στις ευπαθείς ομάδες. Στην στόχευση αυτή εντάσσονται οι δράσεις «Πρωτοχρονιές του κόσμου», το πρόγραμμα «Μνήμες της πόλης» (Μάιος 2022) για την τρίτη ηλικία καθώς και το πιλοτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά με διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού και τίτλο «Ψηλαφίζω το Παρελθόν» σε συνεργασία με το 2ο Ειδικό Νηπιαγωγείο Ηρακλείου. Η συνεργασία αυτή αποτέλεσε την απαρχή για μια από τις πιο φορτισμένες συγκινησιακά δράσεις μας, που κατέληξε στην έκδοση του παιδικού παραμυθιού «Το Σαρανταβότανο». Το βιβλίο είναι καρπός της συνεργασίας του Ιστορικού μουσείου Κρήτης με το 2ο Ειδικό νηπιαγωγείο Ηρακλείου, το 53ο δημοτικό σχολείο Ηρακλείου και το Ειδικό εργαστήριο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Αγίου Νικολάου.
Σε ό,τι αφορά την εκδοτική δραστηριότητα της Ε.Κ.Ι.Μ., ο πρόεδρος της Εταιρίας αναφέρθηκε ακόμα στα εξής:
– 1821- Η Κρήτη στην Ελληνική Επανάσταση. Διαρκές αποτέλεσμα της έκθεσης, η ομότιτλη έκδοση, σε μορφή δίγλωσσου υβριδικού βιβλίου 72 σελίδων, που κυκλοφόρησε στα μέσα Δεκεμβρίου. Το τυπωμένο βιβλίο συναρθρώνεται με το άυλο, καθώς στις πλούσια εικονογραφημένες σελίδες του διατηρούνται πλήρη τα κείμενα της Έκθεσης και τα QR codes για την άντληση πρόσθετης πληροφορίας. Το βιβλίο σχεδιάστηκε ώστε να είναι κατάλληλο για χρήση (και) στην εκπαίδευση και διανεμήθηκε δωρεάν σε όλα τα γυμνάσια και τα λύκεια της Κρήτης.
– Η Γλυπτική στη Βενετική Κρήτη (1211-1669). Η δίτομη έκδοση, καρπός συνεργασίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων της Κρήτης και την Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, αποτελεί την πρώτη συστηματική μελέτη των έργων γλυπτικής της βενετικής περιόδου που σώζονται στην Κρήτη. Το βιβλίο επιμελήθηκαν η Όλγα Γκράτζιου, ομότιμη καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και η Μαρία Βακονδίου, διδάκτωρ Αρχαιολογίας του πανεπιστημίου Κρήτης. Έργο αναφοράς εφεξής για κάθε μελετητή της Κρήτης στην περίοδο της Βενετοκρατίας και εκδοτικό επίτευγμα των πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης.
– To Κρητικό Ημερολόγιο του υπολοχαγού του Βασιλικού Αυστραλιανού Μηχανικού Len Frazer, σε επιμέλεια Κλαίρης Μιτσοτάκη, 13ος τόμος της σειράς Μαρτυρίες (2021). Η εκδοτική σειρά Μαρτυρίες της Ε.Κ.Ι.Μ. συνιστά μια σημαντική πηγή τεκμηρίωσης για την νεότερη ιστορία της Κρήτης, από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Περιλαμβάνει προσωπικές αφηγήσεις – ημερολόγια, απομνημονεύματα, συνεντεύξεις – Ελλήνων και ξένων που έζησαν και έδρασαν στο νησί σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους. Ο 13ος τόμος της σειράς αφηγείται την αγωνιώδη προσπάθεια του Αυστραλού αξιωματικού να αποφύγει την αιχμαλωσία περιπλανώμενος στην κρητική ενδοχώρα μετά τη λήξη της Μάχης της Κρήτης.
–Κρητικά Χρονικά, τ. ΜΑ’ (υπεύθυνη έκδοσης Λένα Τζεδάκη-Αποστολάκη). Ο τεσσαρακοστός πρώτος τόμος του επιστημονικού περιοδικού που δημιούργησε ο Ανδρέας Α. Καλοκαιρινός, αφιερωμένος στην επέτειο των ογδόντα χρόνων από τη Μάχη της Κρήτης. Πεπραγμένα Διαδικτυακής Επιστημονικής Συνάντησης «Γεγονότα και διαχείριση της μνήμης: Κρήτη 1941/2021» (Ε.Κ.Ι.Μ., 17-18 Ιουνίου 2021), Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών.
Επίσης, όπως ανέφερε ο κύριος Καλοκαιρινός, η Ε.Κ.Ι.Μ., τον Μάιο του 2022 με τη μεσολάβηση της Περιφέρειας Κρήτης, δώρισε 1090 βιβλία στα 218 γυμνάσια και λύκεια όλης της Κρήτης.
Σε ό,τι αφορά τις περιοδικές εκθέσεις Σύγχρονης Τέχνης από τη συλλογή Ζαχαρία Πορταλάκη στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, ο πρόεδρος της Ε.Κ.Ι.Μ. υπενθύμισε ότι την έκθεση έργων του Αλέξη Ακριθάκη («Εν Κινήσει», 16/3/2019 – 19/9/2021) διαδέχθηκε η έκθεση έργων του Σωτήρη Σόρογκα («Στον Χρόνο και στη Σιωπή», από τον Οκτώβριο του 2021). Ή έκθεση έχει αναδρομικό χαρακτήρα, με αντιπροσωπευτικά έργα πέντε δεκαετιών που ξεκινούν από τις απαρχές των πρώιμων αναζητήσεων του Σόρογκα και φτάνουν στις πιο πρόσφατες δημιουργίες του, συνοδεύεται από δίγλωσσο κατάλογο και πλαισιώνεται από εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Η έκθεση παρατείνεται ως τον Φεβρουάριο του 2023 και η (καθυστερημένη λόγω των συνθηκών της πανδημίας) επίσημη παρουσίασή της θα γίνει τον Σεπτέμβριο του 2022 με τη συμμετοχή του ζωγράφου.
Από την τρέχουσα δραστηριότητα της Ε.Κ.Ι.Μ., σε πλήρη εξέλιξη βρίσκεται το Ερευνητικό πρόγραμμα «Πρόσφυγες και Προσφυγικοί πληθυσμοί στην Κρήτη από το Μεσοπόλεμο ως σήμερα» με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης και τη συμμετοχή οκτώ νέων ερευνητών. Η έρευνα αφορά τόσο στην αναζήτηση και διερεύνηση αρχειακού υλικού όσο και στη συλλογή προφορικών μαρτυριών. Το υλικό και τα στοιχεία που θα συγκεντρωθούν από την ερευνητική αυτή εργασία θα αποτελέσουν τον πυρήνα ενός αποθετηρίου ιστορικής πληροφορίας με πολλαπλή χρησιμότητα τόσο σε επίπεδο επιστημονικής όσο και δημόσιας ιστορίας. Για την προβολή των πληροφοριών και των πορισμάτων που θα προκύψουν από το ερευνητικό πρόγραμμα στο ευρύ κοινό, η Ε.Κ.Ι.Μ. σχεδιάζει έναν δεύτερο κύκλο δράσεων, στις οποίες περιλαμβάνονται η διοργάνωση επιστημονικού συνεδρίου, η ανάπτυξη σχετικής ψηφιακής εφαρμογής καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες.
Μέσα στο τρέχον έτος 2022 προγραμματίζεται επίσης να ολοκληρωθεί το σημαντικό έργο συνολικής αναβάθμισης των υποδομών του Αγροτικού Μουσείου Μενελάου Παρλαμά. Στο πλαίσιο του έργου, το Αγροτικό Μουσείο αποκτά χώρο περιοδικών εκθέσεων, αποθηκευτικούς χώρους και υπαίθριο χώρο καφέ με στέγαστρο και πρόσβαση για Α.Μ.Ε.Α., αναδιαμορφώνονται οι χώροι ταμείου και πωλητηρίου, εγκαθίσταται ασύρματο δίκτυο και νέο σύστημα ασφαλείας, προστίθεται αναβατόριο Α.Μ.Ε.Α. Το μουσείο αποκτά επίσης νέο οπτικοακουστικό εξοπλισμό για τους εκθεσιακούς χώρους και τις εκδηλώσεις του και νέες ψηφιακές εφαρμογές και ακουστική ξενάγηση σε τέσσερις γλώσσες. Τέλος, ενισχύεται η προβολή του μουσείου με νέα εξωτερική σήμανση και την εκτύπωση νέων φυλλαδίων.
Αναφορά έγινε επίσης στον σχεδιασμό του επόμενου επανεκθετικού κύκλου του Ι.Μ.Κ. και στις προοπτικές εκσυγχρονισμού των υποδομών του.
Άμεση προτεραιότητα για την Ε.Κ.Ι.Μ. στο επόμενο χρονικό διάστημα έχει η πραγματοποίηση του ΙΓ’ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου η οργάνωση του οποίου μπαίνει πλέον στη τελική ευθεία (5-9 Οκτωβρίου 2022, στο Άγιο Νικόλαο, με τη συνεργασία του δήμου Αγίου Νικολάου). Το συνέδριο θα είναι «υβριδικό», θα διεξαχθεί παράλληλα και στο σύνολό του τόσο με φυσική παρουσία όσο και στο διαδίκτυο. (Το συνέδριο θα μεταδοθεί για πρώτη φορά στο σύνολό του μέσω live streaming και η πρόσβαση θα είναι ελεύθερη για το κοινό και με φυσική παρουσία και διαδικτυακά).
Τέλος, στο πλαίσιο της υποστήριξης των νέων επιστημόνων που επιδιώκει η Εταιρία, ο πρόεδρός της ανακοίνωσε ότι εγκαινιάζεται ο θεσμός των μεταδιδακτορικών ερευνητών της Ε.Κ.Ι.Μ. Μέσα από τον νέο θεσμό θα υποστηριχθούν επιστήμονες που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στην έρευνα της κρητικής ιστορίας.
Συνολικά, παρά τη συνεχιζόμενη (και μεταλλασσόμενη) δυσμενή οικονομική συγκυρία, η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών πέτυχε να μεγεθύνει το κοινωνικό έργο του πολιτισμού που συνιστά την αποστολή της και συνεχίζει στην ίδια πορεία, με τους ίδιους γνώμονες: την παραγωγή επιστημονικής γνώσης και τη διάχυσή της στην κοινωνία με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή δημόσια ωφέλεια.
