Αισθήματα βαθειάς θλίψης συνόδευσαν το άκουσμα του θανάτου ενός Ρεθεμνιώτη ιδιαίτερα σημαντικού, που υπηρέτησε με πάθος την κρητική παράδοση. Ο Μιχάλης Επ. Πριναράκης πέρασε στην αθανασία σε ηλικία 89 χρόνων.
Ήταν πράγματι ένας ξεχωριστός άνθρωπος που τίμησε τον τόπο του και τη γενιά του. Και δικαίωσε με το βίο και τη δράση του, το γνωστό «Άμμες δε γ’ εσσόμεθα πολλώ κάρρονες».Και ποιον αλήθεια να ξεχωρίσεις από την ιστορική οικογένειά του.
Ο παππούς του Μανόλης, ο Πριναρομανώλης με το όνομα, μετείχε σε όλους τους ξεσηκωμούς της Κρήτης από το 1821, που εκδηλώθηκε η μεγάλη Ελληνική Επανάσταση, μέχρι και το μεγάλο ξεσηκωμό, του 1866. Δυο χρόνια αργότερα πέθανε.
Ο γιος του Μανόλης διακρινόταν από μια ιδιαίτερη επαναστατική και αγωνιστική διάθεση.Φόβος και τρόμος είχαν γίνει οι δυο Πριναρο-Μανώληδες για τους Τούρκους, που για να τους εκβιάσουν να παραδοθούν, συνέλαβαν τη γριά Πρινάραινα, σύζυγό του ενός και γιαγιά του άλλου και την έκλεισαν στο στρατόπεδο αιχμαλώτων στο Ρουμελί, απ’ όπου ο εγγονός της κατάφερε με κίνδυνο της ζωής του να την απελευθερώσει.
Ύστερα από πολλά ανδραγαθήματα, ο εγγονός Πριναρο-Μανώλης, αναγορεύεται αρχές του 1866 σε καπετάνιο και σε ηλικία μόλις 18 χρόνων.
Έτσι στο μεγάλο σηκωμό του 1866 μετέχουν στις προφυλακές δυο καπεταναίοι. Οι Πριναρο-μανώληδες. Ο παππούς με τους άνδρες του στου Λατζιμά, και ο εγγονός με τους δικούς του στον Πλατανέ.
Ο υποστράτηγος Επαμεινώνδας Πριναράκης, πατέρας του αναχωρητή που αποχαιρετούμε σήμερα, είχε πάντα πρωταγωνιστικό ρόλο στα πεδία των μαχών από το 1905 μέχρι το 1940.Γεννήθηκε στο Δαμαβόλου, το 1885, κλωνάρι κι αυτός της ιστορικής οικογένειας.
Ο Επαμεινώνδας ήταν ένα από τα 14 παιδιά του πρώτου γάμου του καπετάν Πριναρο-Μανόλη. Εκεί στου Δαμαβόλου έζησε τα παιδικά του χρόνια και τα πρώτα εφηβικά κι έμαθε τα λιγοστά γράμματά του, ασχολούμενος με τις αγροτοκτηνοτροφικές δραστηριότητες.
Το 1905 κατατάχτηκε ως μαθητής πεζός χωροφύλακας, εις την χωροφυλακή της Κρητικής Χωροφυλακής.
Η τουρκική σκλαβιά τον είχε σημαδέψει βαθειά όπως και κάθε σύγχρονό του νέο και το όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας ήταν το μεγαλύτερο ιδανικό. Κι ο γνησιότερος εκφραστής της ιδέας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος γι’ αυτό και ο Επαμεινώνδας έγινε από τους φανατικότερους οπαδούς του.
Για τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης κάναμε ιδιαίτερη αναφορά και για τη συμβολή της Κρητικής Χωροφυλακής. Οι δράσεις του γεμίζουν αρκετές σελίδες.
Από τη συμμετοχή του στην εκκαθάριση της Θεσσαλονίκης από τη Βουλγαρική Φρουρά, όπου τραυματίστηκε στις συμπλοκές της Αγίας Σοφίας, αλλά και στους άλλους Εθνικούς Αγώνες του 1912-1913, προάγεται «επ’ ανδραγαθία» σε υπενωμοτάρχη και του απονεμήθηκαν διάφορα μετάλλια του Ελληνοβουλγαρικού πολέμου, των Βαλκανικών πολέμων και του Α’ Παγκοσμίου.
Το 1915 προάγεται ύστερα από εξετάσεις σε ενωμοτάρχη και τον Αύγουστο του 1916, ενώ βρισκόταν για υπηρεσία στην Αστυνομική Διεύθυνση Σερρών αιχμαλωτίζεται με το Δ’ Σώμα Στρατού από τα Γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα και οδηγείται στο στρατόπεδο αιχμαλώτων του Γκέρλιτς Γερμανίας.
Δραπετεύει όμως από το στρατόπεδο Γκέρλιτς «λόγω της απηνούς καταδιώξεως την οποίαν υφιστάμην παρά των εκεί ευρισκομένων συναδέλφων και προϊσταμένων μου, δια τα φιλελεύθερα φρονήματά μου, κατόπιν ανήκουστων βασάνων και λοιπών κακουχιών, κατόρθωσα να επανέλθω εις την προσφιλή πατρίδα την 25ην Δεκεμβρίου 1918» γράφει σε αναφορά Παραπόνων του προς το Αρχηγείο Χωροφυλακής.
Ήταν φυσικό να υφίσταται τόσες ταλαιπωρίες ένας φλογερός οπαδός του Βενιζέλου, όταν συγκρατούμενοί του ήταν Βασιλόφρονες και εμάχοντο ανελέητα τους Κρήτες Βενιζελικούς.
Κι ο Επαμεινώνδας με τη στολή της Κρητικής Χωροφυλακής φάνταζε σα μαύρο πρόβατο με τη σκούρα μπλε τσόχινη βράκα, το μεϊτανογέλεκο και τα μαύρα στιβάνια, ανάμεσα στις χακί στρατιωτικές στολές. Οι σχέσεις κατά συνέπεια και η διαβίωση μαζί τους ήταν τέτοιες, ώστε προτίμησε την απόδραση από το να παραμείνει μαζί τους. Ο απροσκύνητος χαρακτήρας του τα κατάφερε, καθώς δεν τον εγκατέλειπε το απαράμιλλο θάρρος του.
Στο χωριό του Δαμαβόλου στο μεταξύ του είχαν κάνει δυο ετήσια μνημόσυνα μια και τον θεωρούσαν σκοτωμένο.
Εκείνα τα Χριστούγεννα του 1918 έμειναν αξέχαστα στους Πρινάρηδες, που αξιώθηκαν να δούνε ζωντανό τον Επαμεινώνδα τους.
Ο Επαμεινώνδας Πριναράκης συμμετείχε και στη Μικρασιατική εκστρατεία που κράτησε περίπου τριάμισι χρόνια. Πρόσφερε κι εκεί ανεκτίμητες υπηρεσίες με το βαθμό του ενωμοτάρχου. Ύστερα από τη συμφορά και την καταστροφή των Ελλήνων του Αϊδινίου, που έγινε στις 19 Ιουνίου του 1919, και την αδικαιολόγητη εγκατάλειψη της πόλης από το σύνταγμα του συνταγματάρχη Σχοινά, όλο το βάρος της καταδίωξης των ληστοσυμμοριών έπεσε στους ώμους της Χωροφυλακής παρά τις τόσες ελλείψεις που την έφερναν συχνά σε δύσκολη θέση.
Ο Επαμεινώνδας παντρεύτηκε στο Χρωμοναστήρι Ρεθύμνου, όπου κι έζησε μέχρι το τέλος του βίου του.
Ο ηρωικός αυτός αξιωματικός πέθανε στις 14 Ιουλίου του 1942 σε ηλικία 57 ετών. Από τις κακουχίες που είχε περάσει, δυο βλήματα που ήταν σφηνωμένα στην αριστερά πλευρά του. Ίσως πάλι τον οδήγησε στο θάνατο η επιμόλυνση ενός συριγγίου που είχε στη βάση του κρανίου.
Τα σπάνια αυτά ιστορικά στοιχεία θα μπορούσαν να μείνουν εντελώς άγνωστα αν δεν έκανε την εξαιρετικής ιστορικής σημασίας καταγραφή ο Μιχάλης Πριναράκης. Ο τιμημένος νεκρός,άξιος απόγονος της γενιάς αυτής.
Ο ίδιος μας είχε πει κάποτε όταν κάναμε έρευνα για την ιστορική του οικογένεια.
«Οι Πρινάρηδες είμαστε μια χωροφυλακίστικη οικογένεια. Ο παππούς μου Καπετάν Πριναρο-Μανώλης αναγορεύτηκε καπετάνιος το Γενάρη του 1866 σε ηλικία 18 ετών λόγω ανδραγαθημάτων, ως πρωτοπαλήκαρο του οπλαρχηγού παππού του Πριναρο-Μανώλη. Στον ξεσηκωμό του Νοέμβρη του 1866, μετείχανε και οι δυο ως καπεταναίοι με χωριστές ομάδες Μυλοποταμιτών, στις προφυλακές που είχαν αναπτυχθεί στον κάμπο, ο εγγονός στον Πλατανιά κι ο παππούς στο Λατζιμά. Το ολοκαύτωμα της Ι. Μ. Αρκαδίου είχε σα συνέπεια να πιέζεται διαρκώς η τουρκική Διοίκηση να κάνει παραχωρήσεις προς το χριστιανικό πληθυσμό του νησιού. Ο γέρο Καπετάνιος Πρινάρης πέθανε το 1868. Ο νεότερος, ο παππούς μου δηλαδή με τα 20 παιδιά, κατετάγη με τα προνόμια που έδωσε στους χριστιανούς η σύμβαση της Χαλέπας (15.10.1878), στη χωροφυλακή της τουρκοκρατούμενης Κρήτης, που ήτανε επανδρωμένη σχεδόν στο σύνολό της από τουρκαλβανούς. Ένας από τούτους τους συναδέλφους του τόνε πρόσβαλε κάποια μέρα, κι’ εκείνος τον άφησε χάμω ημιθανή από το ξύλο, οπότε τον έδιωξαν από το Σώμα «ως αντιπειθαρχικό και ατίθασο…». Επί Κρητικής Πολιτείας αργότερα, συνταξιοδοτήθηκε ως οπλαρχηγός.
Ο πατέρας μου κατετάγη στην Χωροφυλακή της Κρητικής Πολιτείας το 1905 και εξελίχθηκε με δύο προαγωγές «επί διακεκριμένη πράξει» (επ’ ανδραγαθία) και οι υπόλοιπες με εξετάσεις. Με την κυβερνητική μεταβολή που έγινε όταν έχασε ο Ελ. Βενιζέλος τις εκλογές και η φιλοβασιλική κυβέρνηση επανέφερε το βασιλιά Κωνσταντίνο και επακολούθησε η Μικρασιατική Καταστροφή, η κυβέρνηση αυτή αποστέρησε τον Επαμεινώνδα Πριναράκη από δύο προαγωγές που εδικαιούτο. Μία κατόπιν εξετάσεων, που αφού προήγαγαν τους δικούς τους, εκήρυξαν λήξασα την ισχύ του πίνακα ως προς τους υπολοίπους που επρόσκειντο εις τον Βενιζέλο αξιωματικούς και μία που έδωσαν σε όλους τους υπαξιωματικούς και αξιωματικούς του στρατεύματος, προφανώς ως ανταμοιβή, διότι είχαν προσφερθεί σε εθελουσία αιχμαλωσία οδηγηθέντες στο Γκέρλιτς και την οποία ενδεχομένως δεν έδωσαν στον Επαμεινώνδα Πριναράκη, διότι εδραπέτευσε από το στρατόπεδο αιχμαλωτών, αλλά και διότι εγνώριζαν τα φιλελεύθερα φρονήματά του. Όταν αργότερα η Μεταξική Δικτατορία έδιωξε από το Σώμα της Χωροφυλακής, κυρίως τους κρητικούς 216 φιλελεύθερους αξιωματικούς, ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και ο πατέρας μου, που έφερε το βαθμό του μοιράρχου.
Τρία χρόνια μετά το θάνατό του, 27 Σεπτεμβρίου του 1945, εκδίδεται Β.Δ. το οποίο αναφερόταν αποκλειστικά και «μόνο στην αποκατάσταση του μοιράρχου Πριναράκη Επαμεινώνδα», που τον αποκαθιστά στο βαθμό του αντισυνταγματάρχου και το υπογράφει εν ονόματι του Βασιλέως∶
Εάν δεν του είχαν αποστερήσει τις πάρα πάνω δύο προαγωγές ο Επαμεινώνδας Πριναράκης θα είχε αποκατασταθεί με το βαθμό του ταξιάρχου. Είναι επομένως ο Επαμεινώνδας Πριναράκης απόστρατος αντισυνταγματάρχης της Ελληνικής. Είπα από την αρχή πως είμαστε χωροφυλακίστικη οικογένεια και κάπου μπλέχτηκαν οι βαθμοί. Ο μεγαλύτερος αδελφός μου τρίτος κατά σειράν στους προαναφερθέντες Μανώληδες, Εμμανουήλ Επαμ. Πριναράκης, αυτός ήταν ο απόστρατος υποστράτηγος της Ελληνικής Χωροφυλακής».
Μια ζωή γεμάτη αγώνα
Ο Μιχάλης Πριναράκης γεννήθηκε στην Ιεράπετρα, αλλά έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στο χωριό της μάνας του, Χρωμοναστήρι του Ρεθύμνου. Έβγαλε το γυμνάσιο στο Ρέθυμνο. Ανήκε στην γενιά των μαθητών που σπούδασαν με μεγάλες θυσίες.
Πηγαινοερχόταν πεζός στο χωριό προκειμένου να μη χάσει μέρα από το σχολείο.
Και προλάβαινε να πηγαίνει την άλλη μέρα διαβασμένος και διψασμένος πάντα για γνώση.
Αυτές οι διαδρομές που έκανε καθημερινά, από το μονοπάτι που τον οδηγούσε στο Ρέθυμνο από την παπούρα του Τσουρλάκη, έγινε αφορμή να παρατηρήσει κάτι περίεργο. Ήταν τα στάχυα που η ανάπτυξή τους σε σύγκριση με άλλη παραπέρα περιοχή ήταν περίεργα υψηλή.
Και όπως διαπίστωσε αργότερα ήταν το σημείο που είχαν ταφεί οι 17 νεαροί χωροφύλακες που είχαν υπερασπιστεί με τη ζωή τους το Ρέθυμνο κατά τη μάχη της Κρήτης.
Μια άλλη όμως δυσάρεστη εμπειρία σημάδεψε τη ζωή του και ανέπτυξε το αγωνιστικό του φρόνημα.
Ήταν τότε που οι κατακτητές βλέποντας τη σωματική του διάπλαση αν και παιδί ακόμα τον έβαζαν σε αγγαρεία.
Ο Μιχάλης Πριναράκης πάλεψε για να κυνηγήσει τα όνειρά του. Και ποτέ δεν έπαψε να αναφέρεται στον Γιώργο Βογιατζάκη που του άνοιξε δρόμους για τη μετέπειτα εξέλιξή του.Αναφερόταν σ’ αυτόν με ιδιαίτερο σεβασμό και τιμούσε πάντα τη μνήμη του ευεργέτη του.
Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, κατάφερε να σπουδάσει οικονομικές επιστήμες στην Αθήνα και Ιδιωτική Ασφάλιση στην Αγγλία. Θεωρείται ο πιο δόκιμος Έλληνας, ασφαλιστικός συγγραφέας, με ένα πλουσιότατο συγγραφικό και διδακτικό έργο.
Διετέλεσε γενικός διευθυντής στον Φοίνικα, διευθύνων σύμβουλος – γενικός διευθυντής στην Ιονική Ασφαλιστική Ζωής, εντεταλμένος σύμβουλος στην Ελληνική Αντασφάλεια και σύμβουλος στη Δημοτική Ασφαλιστική Επιχείρηση.Ήταν καθηγητής στο Ελληνικό Ινστιτούτο Ασφαλιστικών Σπουδών (Ε.Ι.Α.Σ.).
Ασχολήθηκε πάνω από σαράντα χρόνια με το Κρητικό πολιτιστικό Κίνημα και είχε προεδρεύσει σε πολλά Κρητικά Σωματεία, μεταξύ των οποίων και την Παγκρήτιο Ένωση. Διετέλεσε πρόεδρος της Πολιτιστικής Κρήτης και της τοπικής επιτροπής του Κληροδοτήματος της Παγκρητικής Αμερικής, που χρηματοδοτεί τα επιστημονικά προγράμματα του πανεπιστημίου και του πολυτεχνείου της Κρήτης. Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με την Κρητική πολιτιστική και πνευματική παράδοση και με την Κρητική Λαϊκή Γνώση.
Δικό του δημιούργημα ο Μύλος του Πρινάρη που αποτελεί από τα βασικά αξιοθέατα του Χρωμοναστηρίου.
Από σεβασμό στην πατρογονική παράδοση πήρε το παλιό ελαιοτριβείο και το μετέβαλε σε πολιτιστικό κέντρο, που γνωρίζει μεγάλη επισκεψιμότητα χάρις στη αυθεντικότητα των εκθεμάτων. Εκεί σε κάθε γωνιά βλέπεις να αναβιώνει η Κρητική Παράδοση. Και παρά τις τόσες ασχολίες του ο Μιχάλης Πριναράκης ήθελε πάντα να παρακολουθεί από κοντά τη λειτουργία του μουσείου.
Αν και τόσες ασχολίες ανάλωναν το χρόνο του πάντα εύρισκε καιρό για τους φίλους του, ιδιαίτερα για τους παλιούς συμμαθητές του. Πόσες και πόσες συναθροίσεις δεν είχε οργανώσει με τη βοήθεια του επίσης αξέχαστου συμμαθητή του Θεμιστοκλή Ρεράκη.
Και ενώ είχε καταξιωθεί στον χώρο της συγγραφής, η αγάπη του για την παράδοση τον ώθησε να διακριθεί και στον τρόπο της γνήσιας ντοπιολαλιάς με τις περίφημες «Πριναρότσιτες» του, ανέκδοτα στην κρητική διάλεκτο που προκαλούσαν αβίαστο γέλιο και τα απολαμβάναμε σε CDs που κυκλοφορούσαν με μεγάλη επιτυχία. Και γι’ αυτό τον φιλοξενούσαν τακτικά στις εκπομπές τους επιφανείς παραγωγοί ραδιοφώνου και τηλεόρασης.
Ήταν η ψυχή κάθε παρέας
Εκτός των άλλων διέθετε και μια χαρισματική φωνή που έκανε κάθε απαγγελία του μνημειώδη. Χαιρόσουν να τον ακούς. Έδινε άλλη υπόσταση στο κείμενο που διάβαζε.
Ακόμα και σε επαγγελματίες ηθοποιούς πλάι ο Μιχάλης Πριναράκης «έκλεβε» την παράσταση.
Η αγάπη για το χωριό του δεν σταμάτησε να εκφράζεται μόνο με έργα, όπως ο Μύλος και η πολιτιστική εταιρεία που δημιούργησε.
Αμέτρητες προσωπικότητες διεθνούς εμβέλειας απολάμβαναν στο αρχοντικό του φιλοξενία που τιμούσε τις κρητικές παραδόσεις. Και από τις εντυπώσεις αυτές των καλεσμένων ακουγόταν το Ρέθυμνο και εκτός των ορίων της χώρας. Έβλεπε το αποτέλεσμα ο Μιχάλης και χαιρόταν σαν μικρό παιδί.
Δεν έπαψε να νοιάζεται για το χωριό του ακόμα και όταν έχοντας γίνει από τα επίλεκτα μέλη της Κρητικής Παροικίας των Αθηνών τον κατέκλυζαν υποχρεώσεις. Όλα όμως τα προλάβαινε και πάντα πετυχαίνοντας τη διάκριση με ό,τι κι αν ασχολείτο.
Και η συμβολή του στην Παγκρήτιο Ένωση που διετέλεσε πρόεδρος ήταν σημαντική αν κρίνουμε από τον απολογισμό του έργου του.
Αρκετά προβλήματα υγείας τον ταλαιπωρούσαν τα τελευταία χρόνια, αλλά τα αντιμετώπιζε με θάρρος και χωρίς ποτέ να εγκαταλείψει τις συνήθειές του, όπως ήταν το καθιερωμένο προσκύνημα στο Αρκάδι την ημέρα της επετείου.
Ο Μιχάλης Πριναράκης εκτός των σπουδαίων εκδόσεών του στον τομέα της επιστήμης του, που παραμένουν μοναδικές στο είδος τους, άφησε και μια ακόμα εξαιρετική έκδοση με τα ήθη και έθιμα της Κρήτης που είχαν κυκλοφορήσει με τεράστια επιτυχία από τον οίκο Σμυρνιωτάκη.
Ας είναι ελαφρό το χώμα που θα τον σκεπάσει και η μνήμη του αιωνία.
