Σήμερα που η επαφή με διάσημους καλλιτέχνες είναι θέμα επιλογής και οι πάμπολες ευκαιρίες για διασκέδαση δεν λείπουν, είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε την προσφορά της Περιηγητικής Λέσχης στο Ρέθυμνο.
Κι όμως το πείσμα των πρωτεργατών της κατάφερε να δημιουργήσει τους πρώτους πυρήνες μαζικής διασκέδασης και τις υποδομές για την ανάπτυξη ενός τουριστικού μέλλοντος.
Ας τα θυμηθούμε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 63 χρόνων από την πρώτη επιτυχία ενός στόχους της Λέσχης που ήταν η Γιορτή Κρασιού κι ας γυρίσουμε σε καιρούς δίσεκτους για τον τόπο.
Στη δύση της δεκαετίας του ’50 το Ρέθυμνο βρισκόταν στις χειρότερες εποχές του. Η εσωτερική μετανάστευση βρισκόταν στο φόρτε της, ενώ δεν έλειπαν και οι μετανάστες κυρίως στη Γερμανία για μια καλύτερη τύχη.
Κι όμως μια παρέα Ρεθεμνιωτών δεν έπαψε να ονειρεύεται. Ήταν τα μέλη της Περιηγητικής Λέσχης, που το είχε βάλει σκοπό να βγάλει το Ρεθυμνάκι από τη μιζέρια της απομόνωσης.
Το φιλοπρόοδο σωματείο με τους υπέροχους ανθρώπους Κώστα Μανουρά, Όλγα Δασκαλάκη, Κώστα Καννά, Γιάννη Φωτόπουλο, Θανάση Μαρκαντώνη και τόσους άλλους, είδε πόση επιτυχία σημείωνε η γιορτή κρασιού στην Αθήνα από την Περιηγητική Λέσχη και αμέσως μπήκε μπροστά το φιλόδοξο σχέδιο. Θα έκαναν Γιορτή Κρητικού Κρασιού στο Ρέθυμνο!!!
Οι πρώτοι που το άκουσαν εκτός σωματείου έκαναν τον σταυρό τους.
«Μα τι «αβδηριτισμός» μας δέρνει θα σκέφτηκαν. Ψωμί δεν έχουμε να φάμε, οι γιορτές μας έλειψαν».
Όπως γίνεται συνήθως οι εκτός χορού πολλά τραγούδια είπαν. Οι πρωτεργάτες όμως της ιδέας δεν το έβαλαν κάτω. Άλλωστε είχαν και τη γερή στήριξη του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνου, που όπως πάντα αποδεχόταν ευχαρίστως κάθε πρόταση που είχε σκοπό την προβολή του τόπου. Η συστράτευση δυνάμεων έκανε πάλι το θαύμα της.
Έμενε να αποφασίσουν που θα έκαναν τη γιορτή. Μα στοn Δημοτικό Κήπο φυσικά. Πού θα βρίσκανε καλύτερα από το δροσόλουστο περιβάλλον του;
Μια παραμυθένια διακόσμηση
Έκπληκτοι οι περαστικοί από τον Κήπο έβλεπαν για αρκετές μέρες να δημιουργούνται γωνιές που έδιναν άλλη όψη στο περιβάλλον. Μα τι αριστουργήματα τέχνης ήταν όλα αυτά;
Ένα γεφυράκι με κελαρυστά νερά, ανεμόμυλοι σε δυο τρία κεντρικά σημεία, βαρέλια που έδιναν το στίγμα της γιορτής, ένα κρητικό σπίτι και τι δεν είχε δημιουργηθεί μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα. Ετοιμάστηκε και το καλλιτεχνικό πρόγραμμα και το Σάββατο 11 Ιουλίου 1959, ο Δημοτικός Κήπος άνοιξε τις πύλες του για τη Γιορτή Κρητικού Κρασιού.
Περιηγητική Λέσχη και Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου ετοιμάζονταν να δρέψουν τον καρπό του μόχθου τους.
Το πρώτο της πρόγραμμα
Η γιορτή άνοιξε με καλλιτεχνικό πρόγραμμα από το συγκρότημα της καθηγήτριας Ρυθμικής Έφης Βαφειάδου. Παρουσιάστηκαν παραδοσιακοί και λαϊκοί χοροί και μια θαυμάσια χορογραφία με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο χορός του τρύγου».
Αμέσως μετά πήρε θέση στο πάλκο η ορχήστρα που με ένα ανάλογο ρεπερτόριο ξεσήκωσε το κέφι. Και μιλάμε για ένα κοινό που ποτέ δεν ήταν και τόσο ενθουσιώδες. Κι όμως εκείνη τη βραδιά όλοι «έκλεψαν και μια του χάρου».
Στη διάρκεια της βραδιάς έγινε και λαχειοφόρος αγορά με ωραία δώρα προσφορά των καταστημάτων της πόλης. Το κρασί έρρεε άφθονο προσφορά και αυτό αγροτικών φορέων και οινοποιείων του νησιού.
Για την ιστορία θα αναφέρουμε λεπτομερώς το πρόγραμμα της πρώτης μέρας για χάρη των αναγνωστών που ενδιαφέρονται για τη σύγχρονη ιστορία.
Στο πρώτο μέρος παρουσιάστηκαν κρητικοί χοροί συνοδεία λύρας. Ακολούθησαν κλασικοί χοροί με το ρομαντικό τίτλο «Υπό το σεληνόφως». Και το πρώτο μέρος έκλεισε με τον χορό του τρυγητού με μουσική από διάφορους συνθέτες. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάστηκε ένας Ρώσικος λαϊκός χορός και ακολούθησαν λαϊκοί χοροί του τρυγητού (ο αρχαίος Επιλήνιος). Να θυμίσουμε ότι επιλήνιος ήταν ο αρχαίος χορός που κυριαρχούσε στη διάρκεια του τρύγου. Ο χορός προήλθε από τη μίμηση των κινήσεων των ανθρώπων που πατούσαν με τα πόδια τα σταφύλια στη σκάφη για να βγει ο μούστος.
Και το πρόγραμμα της πρώτης βραδιάς τέλειωσε με ελληνικούς χορούς.
Η Γιορτή Κρητικού Κρασιού εκείνης της πρώτης χρονιάς είχε και δεύτερη βραδιά στη διάρκεια της οποίας το πρόγραμμα άνοιξε με ρυθμικές χορευτικές ασκήσεις, συνέχισε με πόλκα – Κινέζικο χορό, ενώ εντυπωσίασε μια θεαματική χορογραφία με τίτλο «Οι πλύστρες της Πορτογαλίας». Και το δεύτερο μέρος ξεκίνησε με χορευτικές ασκήσεις για να εντυπωσιάσει με σλάβικους χορούς (Ρώσικο και Ουγγρικό) με θαυμάσιο επίλογο ένα χορευτικό σκετς με τίτλο «Περίπατος στον Κήπο».
Η βραδιά κράτησε μέχρι αργά, καθώς το ελεύθερο πρόγραμμα του τρίτου μέρους δεν άφησε κανέναν να καθίσει για πολύ στις καρέκλες καλώντας τον να γλεντήσει με λαϊκούς και ελληνικούς χορούς.
Ενθουσιώδεις οι κριτικές
Το πρώτο αυτό διήμερο της γιορτής ενθουσίασε τους Ρεθεμνιώτες. Οι καλύτερες δημοσιογραφικές πένες έγραψαν δικαιώνοντας το μόχθο των οργανωτών.
Παρά τις επιφυλάξεις εκείνων που μόνο να κρίνουν ξέρουν, αποδείχτηκε σωτήρια για το μικρό Ρεθυμνάκι η γιορτή αυτή. Έγραφε χαρακτηριστικά ο Πολύβιος Τσάκωνας:
«Μοναδική περίπτωση. Καθολικός ο έπαινος. Ικανοποίησε και τον πιο μεμψίμοιρο. Ακούστηκαν μόνο έπαινοι χωρίς επιφυλάξεις. Αν με απασχόλησε η γιορτή είναι γιατί διαβλέπω στην καθιέρωση ετησίως της γιορτής ένα στοιχείο που θα συντελέσει στην τουριστική ανάπτυξη του Ρεθύμνου.
Τουρισμός δεν σημαίνει μόνο ωραία φύση, θάλασσα, βουνό, ήλιο. Χρειάζεται για την προσέλευση του ξένου και κάτι άλλο. Η ψυχαγωγία. Το μπάνιο, το ηλιόλουτρο, ο ύπνος, το διάβασμα για τους ξένους δεν γεμίζουν το 24ωρο και γρήγορα επέρχεται ο κόρος. Αντιφάρμακο η ψυχαγωγία. Καλός βέβαια ο κινηματογράφος που προσφέρεται. Αυτό όμως που θα ψυχαγωγήσει τον ξένο πραγματικά, θα είναι το ντόπιο πανηγύρι. Με χρώμα όσο το δυνατόν πιο λαϊκό…».
Όπως το συνήθιζε ο κορυφαίος της πνευματικής μας ζωής Πολύβιος Τσάκωνας δεν παρέλειψε να κάνει και τις παρατηρήσεις του για τις επόμενες διοργανώσεις:
Έπρεπε να μελετηθεί ο φωτισμός του Κήπου, η πίστα να φωτίζεται με προβολείς, ο μπουφές δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει από ένα και μόνο σημείο …Να υπάρχει επάρκεια και στα σερβίτσια.
Αυτές τις επισημάνσεις τις έλαβαν πολύ σοβαρά υπόψη τους οι διοργανωτές. Και όχι μόνο οι ελλείψεις αυτές καλύφθηκαν και ο φωτισμός προσέχθηκε ιδιαίτερα, αλλά έγινε συνήθεια κάθε χρόνο να φεύγουμε από τη γιορτή με καλαίσθητες καράφες και ποτήρια με ανάγλυφα σχήματα και εικόνες ανάλογες που ακόμα κοσμούν πολλά νοικοκυριά.
Όσο για τις ψησταριές μοιρασμένες σωστά στον Κήπο εξυπηρετούσαν τους επισκέπτες με πολύ προσεγμένο το μεζέ που ετοίμαζαν να συνοδεύσει το κρασί.
Οι πάντες στο «πόδι» για να είναι όλα άψογα
Κι όσο διαρκούσε το πρόγραμμα κανένας από την περιηγητική δεν καθόταν να πάρει μια ανάσα. Γύριζαν από τραπέζι σε τραπέζι, κάλυπταν κενά σε σερβίτσια, ακόμα και ρόλο σερβιτόρου αναλάμβαναν για τους συμπολίτες που δεν είχαν τις δυνάμεις να εξυπηρετηθούν σωστά, αλλά ήθελαν να διασκεδάσουν. Μοναδική τους έγνοια πως θα διασκεδάσει όλος ο κόσμος. Και όσο το δυνατόν ανέξοδα.
Έτσι οι διοργανώσεις σημείωναν όλο και μεγαλύτερη επιτυχία. Και ποτέ δεν θυμάμαι το Ρέθυμνο πιο λαμπερό από τις μέρες που κρατούσε η Γιορτή Κρασιού με παράλληλα και την Έκθεση Χειροτεχνίας, έργο ζωής της Ελένης Παπαδογιάννη, που ήταν κι αυτό ένα μεγάλο γεγονός για το στερημένο από ευκαιρίες Ρέθυμνο.
Μεγάλα αστέρια στο πάλκο
Από τα μεγάλα ατού της γιορτής ήταν η παρέλαση μεγάλων αστεριών του τραγουδιού. Κι άλλη αγωνία δεν είχαν οι νέοι της εποχής από το να πληροφορηθούν εγκαίρως ποια μεγάλα ονόματα του πενταγράμμου θα έρχονταν στην πόλη μας για να τραγουδήσουν στη γιορτή. Οι νεότεροι ας μη χαμογελούν διαβάζοντας τις γραμμές αυτές. Εκείνες τις εποχές, χωρίς τηλεόραση και μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν μεγάλη υπόθεση να δεις από κοντά τους τραγουδιστές της εποχής.
Πόσοι και πόσοι μεγάλοι καλλιτέχνες δεν πέρασαν από το πάλκο της Γιορτής Κρασιού. Χειροκροτήθηκαν και κάποιοι νεοσσοί του ελληνικού πενταγράμμου που αργότερα διέπρεψαν.
Η ατμόσφαιρα της γιορτής είχε και μια κοσμοπολίτικη νότα. Δεν είχε χαρακτηριστικά λαϊκού πανηγυριού. Κι είχες την ευκαιρία να δεις να συνδιασκεδάζει η υψηλή κοινωνία της πόλης με τον απλό λαό. Καθένας στο τραπέζι του. Αλλά στην πίστα όλοι γίνονταν ένα. Και ο χορός καλά κρατούσε προς μεγάλο θυμό του αξέχαστου επιστήμονα Διονύση Καλόφωνου που ενοχλείτο από τη φασαρία και ήταν πάντα ο παραπονούμενος στα μέσα ενημέρωσης. Έλα όμως που δεν μπορούσε να διοργανωθεί αλλού η γιορτή.
Αντί του «μάνα» «χολή»
Και τι δεν αντιμετώπισαν οι οργανωτές από τους πολέμιους του θεσμού. Κι όμως είχαν πάντα ευήκοον ους και προσπαθούσαν να γεφυρώσουν τα χάσματα. Περιορίστηκε η διάρκεια του γλεντιού, τα μέτρα περιφρούρησης έγιναν αυστηρότερα και ήταν προς τιμήν των ανθρώπων που έδιναν το είναι τους για την επιτυχία της γιορτής που σέβονταν τις αντιρρήσεις των άλλων και προσπαθούσαν να μετριάσουν τα προβλήματα. Ενώ χωρίς τη γιορτή η πόλη ήταν νεκρή το καλοκαίρι. Μόνο όταν τα πρώτα φαναράκια και οι περίτεχνοι σχηματισμοί με τις κληματαριές έκαναν την εμφάνισή τους στην είσοδο του Κήπου τότε ζωντάνευε όλη η πόλη. Κι ετοιμαζόταν να δεχθεί κόσμο και από άλλους νομούς που χρόνο με τον χρόνο η προσέλευση γινόταν μεγαλύτερη. Η Γιορτή Κρασιού είχε αποκτήσει πανελλήνιο ενδιαφέρον.
Ποτέ δεν χρειάστηκε να εισηγηθώ στους άνωθεν προϊσταμένους της ΕΡΤ για να καλύψω τη γιορτή. Την ορισμένη βραδιά της έναρξης ερχόταν ολόκληρο συνεργείο από τα Χανιά για να καλύψουμε την εκδήλωση. Με μαγνητόφωνο στην αρχή μέχρι να φθάσουμε και στην κάμερα που ήταν γεγονός για τους επισκέπτες της γιορτής και ήταν μεγάλη υπόθεση να πούνε δυο λόγια στον φακό. Άλλες εποχές άλλα ήθη.
Η σωστή οργάνωση της γιορτής από τον παρουσιαστή φαινόταν. Από την αρχή της διοργάνωσης τα μεγαλύτερα ονόματα της μουσικής πίστας παρέλασαν από τον Κήπο. Εκείνος που πάντα διακρινόταν κι είχε δημιουργήσει πολλές φιλίες μάλιστα ήταν ο Κώστας Βενετσάνος με το αστείρευτο κέφι.
Οι επόμενες διοργανώσεις γίνονταν με αποκλειστική ευθύνη της Περιηγητικής Λέσχης που με το Καρναβάλι που ακολούθησε πρόσφερε στην πόλη δυο πολύ σημαντικές εκδηλώσεις με πανελλήνια εμβέλεια.
Στη διοργάνωση του 1965 η γιορτή είχε τη στήριξη του τότε υφυπουργού Προεδρίας Κυβερνήσεως Παύλου Βαρδινογιάννη και του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού.
Έγινε και πολυήμερη. Άρχισε στις 24 Ιουλίου και κράτησε μέχρι 1 Αυγούστου. Μεγάλες βιομηχανίες όπως Μίνως, Γόρτυς, Φαιστός, πρόσφεραν με άλλους πολλούς παραγωγούς κρασί για την επιτυχία της γιορτής. Και σιγά-σιγά ο θεσμός έγινε και μια ευκαιρία να προβάλλουν οι μεγάλες βιομηχανίες οινοποιίας τα προϊόντα τους.
Ήταν αρκετά τα πρόσωπα που δεν ήξεραν διακοπές, δεν είχαν μέρα ξεκούρασης μέχρι να τελειώσει η διοργάνωση. Και το ευχάριστο είναι ότι υπήρξαν και συνεχιστές μέχρι να πέσει οριστικά αυλαία στη διοργάνωση τα τελευταία χρόνια.
Το Κρητικό Σπίτι είχε πρώτα τη φροντίδα της Μαρίας Παπαϊωάννου, για να πάρει τη σκυτάλη η Σοφία Ηλιάκη και άλλες κυρίες με πίστη και αφοσίωση στην παράδοση.
Ο Κώστας Μανουράς ήταν η πρώτη φλόγα δημιουργίας στην περίφημη διοργάνωση για να συνεχίσει ο Κώστας Καννάς που έγινε η «ψυχή» του θεσμού από όποιο τομέα είχε κληθεί να υπηρετήσει την Περιηγητική Λέσχη.
Όσο θυμάμαι τη Γιορτή Κρασιού ο Κώστας Καννάς θα μου έδινε στοιχεία, θα μου διόρθωνε παραλείψεις, θα κανόνιζε συνεντεύξεις με τους καλλιτέχνες, θα είχα και απολογιστικά στοιχεία στο τέλος της γιορτής.
Ο Αγγελογιαννάκης θα πήγαινε πάνω κάτω για να μην υπάρχει πρόβλημα, ο Θανάσης Μαρκαντώνης το ίδιο, η Σοφία Φωτοπούλου και πόσοι άλλοι.
Οι δεξιοτέχνες φυσικά της καλαίσθητης διακόσμησης ήταν το περίφημο δίδυμο Πετουσάκης Αποστόλου, που και στον Κήπο έκαναν σπουδαία δουλειά. Πραγματικά καλλιτέχνες περιωπής άξιοι κάθε επαίνου. Τα έργα τους είχαν διαχρονική αξία και τι περίεργο, ποτέ δεν θεωρήθηκαν ξεπερασμένα. Και σε μια εποχή που η αισθητική δεν ήταν και στα καλύτερά της, ο διάκοσμος του Δημοτικού Κήπου ξεπερνούσε σε τελειότητα κατασκευών στη Γιορτή του Κρασιού ακόμα και τα περίπτερα στο Δαφνί. Αυτό τουλάχιστον κατέθεταν όσοι είχαν άποψη. Και έδιναν φτερά για τη συνέχεια.
Θα ξεπεράσω την ανάγκη να καταθέσω και άλλες μνήμες που δεν μας τιμούν σαν πόλη κι έγιναν αφορμή να πικραθεί τόσο ο Κώστας Κανάς.
Ο χρόνος δικαίωσε τον σπουδαίο αυτό άνθρωπο που το τουριστικό Ρέθυμνο του οφείλει τόσα πολλά. Πόσο σωστά λειτουργούσε ο θεσμός αποδεικνύεται και από τον παρακάτω απολογισμό που δημοσιεύτηκε στην «Κρητική Επιθεώρηση» το 1962.
Το τμήμα Ρεθύμνης της ΕΠΛ θεωρεί υποχρέωσίν του να ανακοινώσει τα ακόλουθα εν σχέσει με τα αποτελέσματα της Γιορτής Κρητικού Κρασιού 1962.
Α’ Οικονομικός Απολογισμός Γιορτής
Έσοδα
Είσοδος: δρχ. 61.890.
Ποσοστά μπουφέ: δρχ. 14.787,3.
κυλικείου 600: 15.387,3.
Εκπωλήσεως ποτηρίων, καραφών κ.λ.π.: 27,414.
Διάφορα (λαχνός, βαρελάκια): 25.820.
Σύνολον: 130.511,3.
Έξοδα
Φόρος επί της εισόδου: 29.965,5.
Αξία καραφών, ποτηρίων κ.λ.π.: 16.480,5.
Καλλιτεχνικόν πρόγραμμα: 22.450.
Οίνοι (αξία, μεταφοραί κ.λ.π.): 4.500.
Ενοίκιον καθισμάτων μεταφοραί εργατικά: 12.089.
Ηλεκτρική εγκατάστασις (υλικά): 5.733.
Περίπτερα νέα, υλικά διάφορα: 15.945,5.
Βαρελάκι (λαχνός): 5.674.
Διάφορα (εν οις και καταλογισθείσα εισφορά)
Υπο ΙΚΑ δρχ. 300: 9.900.
Αξία καθισμάτων νέων: 13.300.
Σύνολον: 139.051,5.
ήτοι έλειμμα: 8.540.
Παρατηρήσεις
1) Εις τα ως άνω έξοδα δεν συμπεριλαμβάνονται οι ακόλουθοι προσφοραί:
α. Της ΔΕΗ μεταφορά – εγακτάστασις ηλ. προβολέων, αξία ηλεκτρικού ρεύματος.
β. Οίνων πλέον των 2.500 χλγρ. (ΕΓΣ Ρεθύμνης, Συνεργαζομένων Οινοποιητικών Ενώσεων Χανίων, ΕΠΣ Πεζών, Οιν. Σ. Αρχανών, Οινοποιίας Μηλιαράκη και Φαιστού, πολλών ιδιωτών εκ της πόλεως).
γ. Η εθελοντική δωρεάν προσωπική εργασία πέραν του διμήνου μελών και φίλων του τμήματος δια την διοργάνωσιν της γιορτής. Η αφιλοκερδής πρόθυμος συνεχής προβολή της γιορτής υπό του εγχώριου τύπου.
2) Τα ως άνω έξοδα δέον να αυξηθούν κατά δρχ. 6.000 (επίπτωσις εξ ετησίου ενοικίου αποθήκης προς διαφύλαξιν υλικών γιορτής).
3) Εκ των εξόδων τούτων περίπου δρχ. 20.000 αφορούν αξίαν υλικών, καθισμάτων και περιπτέρων δυναμένων να χρησιμοποιηθούν και μελλοντικώς προστεθέντων εις το υλικόν της Λέσχης.
Β. Οικονομικό όφελος Πόλεως
Τα οικονομικά οφέλη της πόλεως εκ της τετραημέρου Γιορτής Κρητικού Κρασιού 1962 υπολογίζονται περίπου εις δρχ. 30.000 ως ακολούθως:
Έσοδα Γιορτής διατεθέντα κατά το πλείστον εις αγοράν πόλεως Ρεθύμνης δρχ. 130500.
Έσοδα μπουφέ – κυλικείου γιορτής (αφαιρουμέων των ποσοστών ΕΠΛ) δρχ. 47.200+3.400: 50.600.
Έσοδα Ξενοδοχείων ύπνου (καθ’ υπολογισμόν): 12.000.
Έσοδα μέσων κινήσεως (διακίνησις 3.000 ατόμων και πλέον κατά το ½ δια μέσων νομού): 40.000.
Έσοδα Κέντρων πόλεως: 63.000.
Τα οικονομικά οφέλη της πόλεως θα ήσαν πολύ μεγαλύτερα εάν αύτη διέθεταν ανεπτυγμένον Τουριστικήν οργάνωσιν ίδια εις Ξενοδοχεία Ύπνου και μέσα διανυκτερεύσεως. Η έλλειψις κλινών προς στέγασιν ξένων εις την πόλιν υπεχρέωσαν πολλάς εκδρομάς προς την πόλιν (Ιεράπετρας, Αθηνών κλ.π.) και να αποστείλει δύο εκδρομείς και εις το Σπήλι προς διανυκτέρευσιν.
Γ. Πλεονεκτήματα δια την Πόλιν
Η μνήμη μας θα τιμά για πάντα εκείνους τους πρωτεργάτες της πολιτιστικής μας άνθισης που κατάφεραν και με τη Γιορτή Κρασιού να δώσουν ζωή στο Ρέθυμνο που ήταν τότε μια πραγματικά παντέρμη πολιτεία. Σε πείσμα των καιρών και των καταστάσεων. Χωρίς καμιά βοήθεια. Με τη δύναμη της ψυχής τους και μόνο και την πίστη τους στο μέλλον του τόπου τους.
Πηγές
Αφιερώματα στον τοπικό τύπο
Συνεντεύξεις Κώστα Καννά στην Εύα Λαδιά
