Μισός αιώνας στη δημοσιογραφία είναι εμπειρία ζωής. Μια ευκαιρία να ζήσεις πρόσωπα και καταστάσεις και να τα αξιολογείς μακριά από την τύρβη αντιλήψεων εποχής και πολιτικών παθών, που κι αυτά τα έζησα και έβγαλα τα συμπεράσματά μου.
Η πικρή αλήθεια είναι ότι κι αυτούς που σήμερα – εάν και εφόσον τους θυμόμαστε – τους τιμάμε, όταν ήταν στη ζωή τους δώσαμε πολλές πικρίες. Είθε οι άξιοι συνεχιστές τους να μην τις δοκιμάσουν ποτέ.
Οι σκέψεις αυτές με πλημμύρισαν διαβάζοντας για τις εκδηλώσεις λόγω Ημέρας Περιβάλλοντος και φέρνοντας στο νου τον Γιώργο Κοκονά από το Γερακάρι.
Τον θυμάμαι πάντα με τα ρούχα παραλλαγής, έτοιμο για δενδροφύτευση. Σκοπό ζωής που δεν αφορούσε μόνο στο Ρέθυμνο. Είχε αφήσει τα χνάρια του σε όλη την Ελλάδα.
Ο Γιώργος Κοκονάς, ο Ρομπέν των Δασών όπως τον λέγαμε δήλωνε ο ίδιος «εραστής της φύσης» και το εννοούσε. Είχε αφιερώσει τη ζωή του στη δενδροφύτευση. Ο ίδιος είχε φυτεύσει δέντρα σε πολλά σημεία του νομού κυρίως στην περιοχή των Τριών Μοναστηριών, ενώ δεν έχανε ευκαιρία να γυρίζει σε όλη την Ελλάδα και να φυτεύει, χωρίς να έχει την ενίσχυση που του άξιζε.
Θυμόμαστε την έκρηξη του κάθε φορά που δεν εύρισκε ανταπόκριση ούτε στο δίκαιο αίτημά του να αναλαμβάνει η πολιτεία μετά την κάθε δενδροφύτευση το πότισμα.
Θυμόμαστε το παράπονό του όταν δεν είχε την τύχη που του άξιζε το Δασικό Πάρκο Αναψυχής που είχε δημιουργήσει στο Οροπέδιο «Γιούς Κάμπος».
Και δεν ξεχνάμε τους αγώνες του για ένα ομορφότερο περιβάλλον, ενώ πάμπολλες φορές τον λοιδορούσαν ανόητοι παράγοντες για το πάθος του αυτό.
Δυστυχώς ο Γιώργος Κοκονάς που είχε μεταβάλει και το χωριό του το Γερακάρι σε επίγειο παράδεισο, έφυγε με το παράπονο του οραματιστή που είχε απέναντι την πολιτεία αντί να την αισθάνεται δίπλα του, να διεκδικεί μαζί του την επιτυχία των υψηλών στόχων του. Εργαζόταν μόνος χωρίς καμιά υλική και ηθική συμπαράσταση.
Βλέπουμε και σήμερα αρκετές δημιουργίες του να ρημάζουν χωρίς κανένας να συγκινείται. Η αιώνια μοίρα όσων ονειρεύτηκαν το καλύτερο για τον τόπο τους.
Ο αξέχαστος Ιδομενέας
Από τους σημαντικούς αποστόλους της περιβαλλοντικής συνείδησης και ο αξέχαστος Ιδομενέας Σταυρουλάκης.
Διατηρούσε ηλεκτρολογικό κατάστημα στην οδό Γερακάρη και φωτογραφείο στην οδό Αρκαδίου.
Νεότερος ανήκε κι αυτός στην κατηγορία εκείνων που τους άρεσε η καλοπέραση, μέχρι που ένα πρόβλημα υγείας του άλλαξε τη ζωή. Η βελτίωση που είχε με την ομοιοπαθητική τον έκανε να αναθεωρήσει όλες τις απόψεις του. Από λάτρης του καλού φαγητού έγινε ένας λιτοδίαιτος άνθρωπος που τρεφόταν με βιολογικά προϊόντα, φρούτα και ξηρούς καρπούς. Έγινε ο μέγιστος πολέμιος του κυνηγιού και δεν δίσταζε να αναφέρεται όπου βρισκόταν στην ανάγκη να αλλάξει ο τρόπος ζωής μας προς την ποιοτικότερη διατροφή.
Πάσχιζε να δημιουργήσει έναν κόσμο μακριά από τοξίνες, κάπνισμα, αλκοόλ.
Για την ενασχόλησή του με την πολιτική είχε αναφέρει σχετικά ο κ. Χάρης Στρατιδάκης σε ένα συγκινητικό δημοσίευμά του δέκα χρόνια μετά το θάνατο του αξέχαστου οικολόγου συμπολίτη:
«Από την αφετηρία αυτή ορμώμενος προσέγγισε το χώρο των Οικολόγων Ελλάδας. Αργότερα δεν αρνήθηκε να κατέβει μαζί τους υποψήφιος σε βουλευτικές εκλογές και προς τιμήν της η κοινωνία του Ρεθύμνου, ιδιαίτερα της υπαίθρου, τον τίμησε με την ψήφο της. Ο ίδιος, όμως, κατάλαβε κατά την προεκλογική εκείνη εκστρατεία ότι αντιμετωπίζονταν από τους πολίτες ως ένας ακόμη πολιτικός και αυτό του αφαιρούσε την μέχρι τότε ακουστότητα που είχε στην κοινωνία, μέσω των συνδιαλέξεών του και των ραδιοφωνικών του εκπομπών. Γι’ αυτό και δεν ξανάβαλε υποψηφιότητα, χωρίς όμως ποτέ να κρύβει τη συμπάθειά του και να ενισχύει τον χώρο αυτό.
Σταδιακά η εμπειρία του τον οδήγησε σε περισσότερο εντοπισμένες λύσεις, κατά το οικολογικό «σκέψου ολικά, δράσε τοπικά». Έτσι, μαζί με τον Θωμά και την Πέτρα Pascoe, τους πρώτους βιοκαλλιεργητές στο νησί μας, ίδρυσαν τον σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος Κρήτης. Η ίδρυσή του και η εξαρχής συμμετοχή στον σύλλογο μεγάλου αριθμού πολιτών και προσωπικοτήτων, η επέκτασή του σ’ ολόκληρη την Κρήτη, η ακουστότητά του στους παρεπιδημούντες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες στην Κρήτη, η δικτύωσή του με τους Πράσινους και το αρχικό κύρος του στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενέπνευσαν αισιοδοξία στον Ιδομενέα, ο οποίος και εκλέχτηκε παμψηφεί πρόεδρός του. Τον σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος Κρήτης ακολούθησε ο Περιβαλλοντικός σύλλογος Ρεθύμνου, του οποίου υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος.
Η προσφορά του στην οικολογία υπήρξε πολυποίκιλη. Από την φαρέτρα του είχαν τοξευτεί αλλεπάλληλες φορές ο ανεπαρκής πρωτοβάθμιος βιολογικός καθαρισμός του Ρεθύμνου, το ελαττωματικό δίκτυο ύδρευσης, που απαιτούσε κάθε τόσο νέες θυσίες (φράγμα Ποταμών, λίμνη Κουρνά, γεωτρήσεις Κούμων), τα σκουπίδια και οι χωματερές Μαρουλά και Αρκαδίου, τα απόβλητα των ελαιουργείων και των τυροκομείων, η ηχορύπανση που προκαλούσε στην πόλη και ιδιαίτερα στους τροφίμους του Νοσοκομείου η Γιορτή του Κρασιού («η γιορτή των μπεκρήδων», όπως την αποκαλούσε), το ενεργειακό και η κρεοφαγία.
Αν ρίξουμε μια φευγαλέα ματιά σε μερικά από τα κατά καιρούς δημοσιεύματά του, θα προσέξουμε πόσο διαφορετικά ήταν τα θέματα με τα οποία καταπιάστηκε, από το 1985 και εξής: Οι αεροψεκασμοί, τα ζώα που ήταν φυλακισμένα στον Δημοτικό Κήπο, ο ίδιος ο Δημοτικός Κήπος και η υποβάθμισή του, οι αμαρτωλές λιμνοδεξαμενές Βιζαρίου, Αρκαδίου και Γονομιού, η ανυπαρξία τότε ανακύκλωσης, το κυνήγι των «ζωοφονιάδων», όπως αποκαλούσε τους κυνηγούς και το εκτροφείο θηραμάτων που δημιούργησαν για να έχουν κάτι να μπαλωτάρουν, η επέκταση του νοσοκομείου και όχι η προσπάθεια αποκέντρωσής του στα περίχωρα της πόλης, το ενεργειακό, οι άσκοπες και συχνά εκδικητικές κοπές αιωνόβιων δέντρων (πλάτανοι ποταμού Λιγιώτη, ευκάλυπτοι 2ου Σχολείου, κουκουναριά Β’ Λυκείου, αλμυρίκια εθνικής οδού), τα φυτοφάρμακα και άλλα πολλά.
Κύκνειο άσμα του ως προέδρου του συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Κρήτης υπήρξε η προσφυγή στο Νομαρχιακό συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο Συμβούλιο της Επικρατείας για το αμαρτωλό έργο του φράγματος των Ποταμών. Οι νομαρχιακοί σύμβουλοι, χωμένοι στην αναπτυξιομανία τους ούτε που τον άκουσαν στους 14 λόγους που επικαλούνταν και τεκμηρίωνε για την αποτροπή του δραχμοβόρου (και ευρωβόρου στη συνέχεια), αδιαφανούς και ανόητου τελικά εκείνου έργου, που αφαίρεσε από το Αμάρι την καλύτερή του γεωργική γη και το μεγαλύτερό του συγκριτικό πλεονέκτημα, την αλώβητη φύση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απάντησε ότι δεν επρόκειτο να χρηματοδοτήσει το έργο, κρίνοντας εύλογες τις αντιρρήσεις του συλλόγου. Ως προς το Συμβούλιο της Επικρατείας, εκεί η μάχη χάθηκε από καθαρή έλλειψη χρημάτων: Ο σύλλογος αδυνατούσε να δικηγόρους και δικαστικά παράβολα, σε αντίθεση με τους εναγόμενους…
Ο Ιδομενέας Σταυρουλάκης έφυγε πρόωρα κτυπημένος από την επάρατη νόσο. Αρνήθηκε όμως να κάνει χημειοθεραπείες. Έφυγε νωρίς αλλά έμεινε στη συνείδησή μας φίλος ακριβός και αξέχαστος.
Άξιος διάδοχος του Ιδομενέα κυρίως στην προστασία των άγριων πτηνών και ζώων ο Γιώργος Κτιστάκης και ως προϊστάμενος πρασίνου του δήμου Ρεθύμνου, αλλά και ως απλός πολίτης είναι από τους πολύτιμους οικολόγους που συνεχίζει διακριτικά το σπουδαίο του έργο.
Κι ήρθε ο Φάλκονας
Αρχές της δεκαετίας του ’90 ένας εκπαιδευτικός ταράζει τα βαλτωμένα νερά της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης δημιουργώντας σχολή.
Ήταν ο Χάρης Στρατιδάκης, ο σημερινός ακούραστος ιστοριοδίφης, διδάκτωρ της Παιδαγωγικής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Οι μαθητές του στο 2ο δημοτικό σχολείο μιλούσαν με τρελό ενθουσιασμό για τον δάσκαλό τους που τους δίδασκε κοντά στη φύση. Οι διοργανωτές της «Παιδικής Άνοιξης» αξιοποίησαν στο έπακρο τη σημαντική αυτή παρουσία που έδωσε την ευκαιρία στον φωτισμένο εκπαιδευτικό να προσθέσει μερικές ενδιαφέρουσες εκδόσεις στον τομέα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Έχουμε στο αρχείο επίσης και μια διδασκαλία στη φύση που αποτελεί πρότυπο για σύγχρονους εκπαιδευτικούς.
Ο Χάρης Στρατιδάκης ανέβασε περισσότερο τον πήχη με το Περιβαλλοντικό Κέντρο «Φάλκονα», που έκανε γνωστή την Καρωτή πανελλαδικά με τα προγράμματά του.
Αυτό κράτησε όσο το επέτρεπαν οι υποχρεώσεις του κ. Στρατιδάκη να εποπτεύει το «Φάλκονα». Όταν υποχρεώθηκε να ασχοληθεί με τις ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις, έγινε και το Κέντρο αυτό μια όμορφη ανάμνηση στο πολιτιστικό μας γίγνεσθαι.
Γενικά η άνθιση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο διήρκεσε όσο εκείνος διετέλεσε υπεύθυνος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης νομού Ρεθύμνης.
Ισχύει και στην περίπτωση αυτή η διαπίστωση ότι με την απομάκρυνση κάθε οραματιστή από τον στόχο του, παύει αυτός να υφίσταται.
Ευτυχώς για μας η αέναη δράση του κ. Στρατιδάκη μας επιτρέπει ακόμα να γνωρίζουμε την ιστορία του τόπου μας σε βάθος και να καλλιεργούμε την οικολογική μας συνείδηση.
Μια υπέροχη γυναίκα
Να αναφερόμαστε στο περιβάλλον χωρίς μια αναφορά σε μια σπάνια γυναίκα έναν πραγματικό άγγελο καλοσύνης την Έλλη Βότζη θα ήταν ιεροσυλία.
Αύγουστος του 1972 και μόλις αφιχθείσα, ξεκινώ να γνωρίζω πρόσωπα και φορείς. Στο κομμωτήριο της Στέλλας, στην οδό Γερακάρη, περιμένοντας ένα απόγευμα τη σειρά μου, παρακολουθούσα μια ωραιότατη κυρία, με δυναμικό παρουσιαστικό που εξηγούσε στην κομμώτρια γιατί δεν της άρεσε κάτι και ήθελε να το αλλάξει.
– Δεν πειράζει μη μου εξηγείτε κατάλαβα να της λέει η κομμώτρια.
– Όχι. Δεν θέλω να νομίσεις ότι υποτιμώ την τεχνική σου. Εσύ ξέρεις καλύτερα. Εμένα απλά μου αρέσει αυτό.
Και με μια κοφτή κίνηση μετατόπισε μια τούφα και της έδειξε αυτό που ήθελε πάνω στα μαλλιά της.
Εμένα τώρα τι με εντυπωσίασε; Δεν μπορώ να πω. Ο δυναμισμός ίσως, ο τρόπος που επέβαλε την άποψή της χωρίς να προσβάλλει, κάτι το ιδιαίτερο που σε κατακτούσε.
Έτσι γνώρισα την Έλλη Βότζη.
Είχαμε δεθεί με την Έλλη κι ας είχαμε διαφορά ηλικίας. Μιλούσαμε για τα πάντα εκτός όμως από τον εαυτό της. Ακόμα και μια φωτογραφία της δεν αξιώθηκα ποτέ να έχω. Κι ότι έμαθα από γύρω-γύρω μπορώ σήμερα να καταθέσω απόλυτα διασταυρωμένο από έγκριτες πηγές.
Η Έλλη Βότζη γεννήθηκε στο Ρέθυμνο. Ήταν από πολύ φτωχή αλλά και περήφανη οικογένεια. Προχωρούσε στο σχολείο, επιμελής πάντα, ενώ διακρινόταν για το ήθος και την ευγένειά της. Κάποιος άρχοντας και στην καρδιά συμπολίτης, από τους πλέον σεβαστούς, πρόσεξε την έφεση της Έλλης στα γράμματα και δεσμεύτηκε στην οικογένειά της να σπουδάσει το κορίτσι τους.
Η νεαρή κοπέλα πετάει στα σύννεφα. Ήθελε πολύ να σπουδάσει. Εκεί στην Αθήνα φροντίζει να μη χάνει χρόνο από τις σπουδές. Οι καιροί είναι δύσκολοι.
Η Κατίνα Σηφακάκη, σε ανύποπτο χρόνο, μας είπε πως τη θυμόταν σε μια αποστολή στη διάρκεια της Αντίστασης. Μάταια περίμενα να διασταυρώσω την πληροφορία αυτή και από άλλες πηγές. Όσο για την Έλλη, δεν μιλούσε για την ίδια όταν έπρεπε. Θα μου έλεγε για την όποια της ηρωική πράξη;
Μια μέρα όμως όταν την είχα πιέσει αρκετά μου είπε με θυμό:
«Δεν υπήρξε φοιτητής να μη βοηθά την πατρίδα του …Γιατί να πάρουμε όλοι περγαμηνές; Για ένα στοιχειώδες καθήκον;».
Μια υποδειγματική επιστήμων
Κατεβαίνει στο Ρέθυμνο με την ειδικότητα της Μικροβιολόγου και θέτει σε εφαρμογή όσες σύγχρονες μεθόδους είχε διδαχθεί, ανοικτή πάντα σε κάθε καινοτόμο δράση. Καθιερώνει την υποχρεωτική εξέταση για ομάδα αίματος, γίνεται απόστολος για την ανάγκη δημιουργίας σταθμού αιμοδοσίας, προσπαθεί με την στενή συνεργασία των διοικητών Συντάγματος και σχολής Χωροφυλακής να έχει μια σταθερή ποσότητα αίματος για τις ανάγκες του Νοσοκομείου. Αυτός ο Σταθμός Αιμοδοσίας γίνεται σκοπός ζωής. Και τον οργανώνει με τον καλύτερο τρόπο.
Το πράσινο μετά ήταν η μεγάλη της αδυναμία. Εκεί πια μου έκανε σεμινάριο για να ξεκινήσω σταυροφορία μέσα από τις στήλες της εφημερίδας.
Ο αξέχαστος συμπολίτης. Λεωνίδας Καούνης μου έλεγε χθες το πρωί, ότι το δέντρο που βρίσκεται στην πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων και δίνει σκιά στο κιόσκι του δήμου, ήταν δώρο στην πόλη, από τον σύλλογο Φίλων του Πρασίνου και το είχε φέρει η Έλλη από το εξωτερικό με δικές της δαπάνες.
Μόλις έβλεπε μια γωνιά ανθισμένη η αξέχαστη φίλη έκανε σαν παιδί. Ονειρευόταν μικρές αλτάνες εκεί στα στενά της πόλης, στις πλατείες.
Όταν ο Γιάννης Χαλκιαδάκης την κάλεσε να γίνει μέλος στην επιτροπή κρίσης για το ωραιότερο μπαλκόνι η Έλλη Βότζη ενθουσιάστηκε.
«Να μια ωραία αφορμή να γίνουν τα μπαλκόνια ομορφότερα και η πόλη πιο ανθρώπινη» μου είπε με ενθουσιασμό.
Λάτρευε τη φύση και πολλές φορές με το αυτοκίνητο, καθώς οδηγούσε περίφημα, έκανε τις εξορμήσεις της.
Το ιατρείο της στην οδό Γερακάρη ήταν κέντρο διερχομένων. Η Έλλη είχε ταυτίσει την επιστήμη της με το όνομά της και ο κόσμος συνέρεε, γιατί έδινε και μια εικόνα σιγουριάς στον ασθενή ή μια ανάσα ελπίδας αν κάτι χρειαζόταν περαιτέρω έρευνα. Όσο για τους αναξιοπαθούντες έφευγαν με το αποτέλεσμα της εξέτασης, γεμάτοι ευγνωμοσύνη για τη γενναιοδωρία της Έλλης.
Ένας πλούσιος κόσμος
Σου έδινε την εντύπωση μιας ανεξάρτητης ανέμελης γυναίκας, όπως την έβλεπες, πάντα κομψή, χωρίς να είναι επιτηδευμένη στο ντύσιμό της, πάντα φροντισμένη, με την έμφυτη αρχοντιά της να κυριαρχεί και να γοητεύει.
Ποιος να φανταζόταν ότι πίσω από την ανέμελη αυτή εμφάνιση κρυβόταν ένας άγγελος καλοσύνης.
Η Έλλη Βότζη ποτέ δεν ήθελε να ξέρει κανένας τι έκανε για τον συνάνθρωπο και γινόταν θηρίο όταν αναφερόσουν στη φιλανθρωπική της δράση. Αναρωτιέμαι τι έμενε για τον εαυτό της όταν μετρούσα παιδιά που σπούδαζε, οικογένειες που ανακούφιζε, υποχρεώσεις που αναλάμβανε όπως τα τροφεία παιδιών που φιλοξενούσε η Παιδική Εστία, αρρώστους που βοηθούσε…
Ήταν ένας άγγελος προσφοράς. Κι επάξια της είχε γράψει κάποτε ο Κωστής Καλλέργης:
«Πάντα την πίστη στο Θεό
έχει για οδηγό τζη
γι’ αυτό και ευεργέτησε
πολλούς η Έλλη Βότζη».
Η ευαίσθητη ψυχή της τρεφόταν με κάθε τι πνευματικό. Από τα «Μουσικά Νιάτα» που δεν έχανε καμιά συναυλία, μέχρι διαλέξεις, θεατρικές παραστάσεις, φρόντιζε να είναι παρούσα.
Λάτρευε τον πολιτισμό. Από την πρώτη στιγμή συμπαραστάθηκε ηθικά στην προσπάθεια του Μπάμπη Πραματευτάκη για τη δημιουργία Συμφωνικής Ορχήστρας. Παρούσα σε κάθε συναυλία με φίλες της και από τους πρώτους που δικτυώθηκε στον σύλλογο Φίλων της Συμφωνικής Ορχήστρας.
Η σχέση της με την πολιτική ήταν συγκεκριμένη και ποτέ δεν άλλαξε. Η ίδια όμως ποτέ δεν μπήκε στη διαδικασία του πολιτικού προσηλυτισμού. Θαύμαζε προσωπικά επιφανή πολιτικό άνδρα, είχε οικογενειακή σχέση με αυτόν, στήριξε αργότερα και συγγενικά του πρόσωπα, αλλά ποτέ δεν κατάλαβα δυσαρέσκεια, όταν φίλοι της ήταν πολιτικά αντίθετοι με τις επιλογές της.
Σεβόταν, τιμούσε, έκανε την κλασική της παιδεία, γιατί είχε και αξιόλογη μόρφωση, τρόπο ζωής.
Ο χρόνος που βάραινε στους ώμους της, τα τελευταία χρόνια, δεν την επηρέασε ποτέ για να παραιτηθεί από τη ζωή. Είχε το πρόγραμμά της, τον κύκλο των φίλων της, παρακολουθούσε την πολιτική και πολιτιστική ζωή. Κοντά πάντα στο Θεό κι ένα πρότυπο Χριστιανικής αντίληψης και στο θέμα της ελεημοσύνης.
Είναι σαν να τη βλέπω να με μαλώνει. Μεγάλο το κείμενο να μου λέει και τι τα ήθελες όλα αυτά… Τα συνηθισμένα της.
Πώς να κλείσεις όμως σε λίγες γραμμές μια τόσο φωτεινή προσωπικότητα που ο Κωστής Καλλέργης σκιαγράφησε με τόση επιτυχία στον χθεσινό του αποχαιρετισμό.
«Ένας Αιώνας προσφοράς
ήσουν σ’ αυτήν την Πόλη.
Γι’ αυτό στην απουσία σου
Έλλη θρηνούμε όλοι».
Και μας καλύπτει όλους θαρρώ ο Κωστής με το μεστό του αυτό δίστιχο. Όπως πάντα άλλωστε.
