Του ΝΙΚΟΥ ΦΛΕΜΕΤΑΚΗ
Τρεις λέξεις ισοσύλλαβες, τρεις λέξεις ιδίας γραφής και ιδίου γένους, αλλά με ξεχωριστό τονισμό, προπαροξύτονη, παροξύτονη, οξύτονη! Τρεις λέξεις με ξεχωριστή ιστορία, τρεις λέξεις με διαφορετική σημασία και οι δύο εξ αυτών των Ελληνικών περιοχών, ευρίσκονται στο νησί μας.
Η Αγιά Ρουμέλη Σφακίων και (όχι Αγία γιατί Αγία Ρουμένη δεν ευρίσκεται στο Χριστιανικό Αγιολόγιο) και η Ρουμελή ή το Ρουμελί, που είναι χωριό του όρμου του δήμου Μυλοπόταμου, πλησίον του Πανόρμου.
Η κάθε μία από τις τρεις αυτές γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας μας, είναι ιδιαίτερης αξίας και ομορφιάς από άποψη ιστορικής και γεωγραφικής θέσης.
Η προπαροξύτονη λέξη, η Ρούμελη, είναι η ονομασία της Στερεάς Ελλάδος, με ό,τι αυτή περικλείει ή όπως και διαφορετικά αναγράφεται ως Κεντρική Ελλάδα, λόγω της θέσης της, στον χάρτη της χώρας.
Η ετυμολογία της λέξης «Ρούμελη» προέρχεται από παραφθορά της σύνθετης τουρκικής λέξης «Ρουμ- ιλή», που σημαίνει «χώρα των Ρουμς, δηλ. χώρα των Ρωμαίων ή Ρωμιών)» καλούμενη και Ρωμανία, σύμφωνα με τις γραφές διαφόρων ειδικών. Όπως επίσης Ρωμιοί ή Ρωμηοί (με η), ονομάζονταν οι ελληνόφωνοι Χριστιανοί, που ζούσαν επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κατοικούσαν στον χώρο, που σήμερα αποτελεί το ελληνικό κράτος, της Κύπρου, την Ανατολική Θράκη, την Κωνσταντινούπολη και σε πάρα πολλές άλλες περιοχές της Οθωμανικής κυριαρχίας, αλλά και σε άλλα σημεία των Βαλκανίων, Της Ευρασίας, όπως της Αρμενίας κ.λπ.
Οι ελληνορθόδοξοι αυτοί Χριστιανοί της Μικρασίας την τελευταία περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας αυτοπροσδιορίζονταν ως «Ρωμιοί». Ονομασία, η οποία δήλωνε την βυζαντινο-ρωμαϊκή καταγωγή και την ελληνορθόδοξη ταυτότητά τους, βασικότερο συστατικό της οποίας ήταν η χριστιανική πίστη, ενώ χρησιμοποιούσαν την ονομασία «Έλληνες» για τους υπηκόους του ελληνικού κράτους.
Και σήμερα η όλη γεωγραφική περιοχή της Ρούμελης, φορτωμένη με χιλιάδες ιστορικές μνήμες και αναμνήσεις, από την Οθωμανική Κυριαρχία, γνωρίζει αρκετά καλά τη σημαντική συμβολή της, στην ανάσταση του γένους.
Ακόμη όχι μόνον οι ιστορικές μνήμες, οι χαραγμένες βαθιά στη μνήμη του Ρουμελιώτη και της Ρουμελιώτισσας, αλλά και του κάθε Έλληνα Ρωμιού και της κάθε Ελληνίδας Ρωμηάς, μικρού/ής ή μεγάλου/ης, που αγωνιά να μάθει όλη την αλήθεια για τις επιπτώσεις, τις οποίες είχαν τα κατορθώματα αυτά στην τελική έκβαση του αγώνα υπέρ της Ελευθερίας της Πατρίδας μας. Για την τελική νίκη, με τις πάμπολλες ηρωικές θυσίες του Αθ. Διάκου, του Ανδρούτσου, του Δυοβουνιώτη, του Πανουριά και τόσων άλλων ηρώων γνωστών και αγνώστων!
Η δεύτερη παροξύτονη λέξη «Αγιά Ρουμέλη», όπως στους περισσότερους Κρητικούς και όχι μόνον, είναι γνωστή. Είναι ένα γραφικό παραθαλάσσιο χωριό στις νότιες ακτές του νομού Χανίων. Ανήκει στην επαρχία Σφακίων και βρίσκεται κοντά στην έξοδο του φαραγγιού της Σαμαριάς. Είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Σφακίων στην Περιφερειακή Ενότητα Χανίων.
Το αρχαίο τοπονύμιον η Αγιά Ρουμέλη είναι κτισμένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης Τάρρα, της ακμαίας πόλης, η οποία υπήρξε στη θέση της σημερινής Αγίας Ρουμέλης και ήταν θρησκευτικό κέντρο των Δωριέων, όπως αποκαλύφθηκε από ανασκαφές, που διενεργήθηκαν το έτος 1959 από την αείζωον Αμερικανίδα σπουδαία αρχαιολόγο Γκλάντις Ουάινμπεργκ (Gladys Davidson Weinberg)…
Όσον αφορά το όνομα του ιστορικού, γενναίου και υπέροχου αυτού πανάρχαιου τόπου της Κρητικής γης, υπάρχουν διάφορες γνώμες κι γραφές.
– Στο βιβλίο, έκδοσης του συλλόγου Πολιτιστικής Αναπτύξεως Ηρακλείου: «Η περιγραφή της νήσου Κρήτης, ένας γύρος της Κρήτης στα 1415», ο Ιταλός συγγραφέας Cristoforo Buondelmonti, αναφέρει: «Προχωρώντας δεξιά μπαίνομε χαρούμενοι στο έρημο λιμάνι της παλιάς πόλης Φοινίκης, που σήμερα λέγεται Αγιά Ρουμέλη Creta sacra portum munc Sanctus Romelus dicium. Δηλαδή το ιερό λιμάνι του Αγίου Ρωμύλου, εξ ου και το όνομα της πόλης Αγιά Ρουμέλη».
Να σημειωθεί ότι ο Άγιος Ρωμύλος υπήρξε Χριστιανός μάρτυρας και η μνήμη του τιμάται την 18ην Σεπτεμβρίου, αλλά ο οποίος καμία σχέση δεν είχε με την περιοχή αυτή ,καθότι γεννήθηκε και έδρασε στο Βιδίνιο της Βουλγαρίας, το οποίο σήμερα, είναι πρώτο μεγάλο λιμάνι του ποταμού Δούναβη στο βουλγαρικό έδαφος.
Ακόμη για την ονομασία του τοπωνύμιου, ο Ιδ. Παπαγρηγοράκης (1888/1967), ένας από τους σύγχρονους ιστορικούς διανοουμένους του νησιού μας, στο, υπό του ιδίου, εκδιδόμενο Παγκρήτιο ιστορικό, λαογραφικό και λογοτεχνικό περιοδικό «Κρητική Εστία», ετυμολογεί το όνομα ότι: Προέρχεται από τις Αραβικές λέξεις: «aya»=Nερό και «rumeli»=Ελληνικό. Άρα Αγιά Ρουμέλη σημαίνει «Ελληνικό νερό». Είναι δηλαδή αραβική ονομασία λαμβάνοντας υπ΄ όψιν ότι οι Άραβες (Σαρακηνοί) είχαν καταλάβει την Κρήτη, όπως πληροφορούμαστε από το βιβλίο: «Η Κρήτη υπό Αιγυπτιακή εξουσία», έκδοσης του συλλόγου πολιτιστικής Αναπτύξεως Ηρακλείου.
Άλλη διαφορετική άποψη, περί της ονομασίας του τοπονυμίου, είναι του Γερμανού κλασσικού, φιλόλογου και γλωσσολόγου, Μιχαήλ Δέφνερ (1848-1934), ο οποίος, μετά την περιήγησή του στην Κρήτη και ειδικά στην Δυτική Κρήτη, εξέδωσε το βιβλίο: «Οδοιπορικαί Εντυπώσεις από τη Δυτικήν Κρήτην το 1918». Στο βιβλίο αυτό αναφέρεται: «Εδώ υπήρχε, πολλούς αιώνες πριν, ναός αφιερωμένος στη θεά των Ρωμαίων, Ρουμιλία ή Ρουμίνα και σύμφωνα με τον Πλούταρχο, η θεά Ρουμιλία προστάτευε τα ποίμνια και στην τόσο ορεινή περιοχή της Αγίας Ρουμέλης θα υπήρχαν πολλά κοπάδια ζώων». Επίσης αναγράφεται ότι: «Είναι πιθανόν μετά την διάδοση του Χριστιανισμού στην Κρήτη, ο ρωμαϊκός αυτός ναός να μετατράπηκε σε χριστιανικό, όπου με κάποια μικρή αλλοίωση της λέξης Ρουμιλία να μεταβλήθηκε και προήλθε το όνομα Αγία Ρουμέλη».
Ίσως να υπάρχουν και άλλες εκδοχές για την ονομασία της Αγιάς Ρουμέλης, η οποία σήμερο είναι μια φιλήσυχη κοινότητα, κρυμμένη μεταξύ των μαγευτικών και απόκρημνων Χανιώτικων Ορέων και της ατέλειωτης απολαυστικής Νότιας Κρητικής παραλίας με βότσαλα που ξαπλώνεις δίχως δισταγμό και η οποία βρέχεται από τα κρυστάλλινα καταγάλανα νερά του Νότιου Κρητικού πελάγους. Είναι το μαγευτικό υπέροχο τέλος ενός από τα πιο απολαυστικά φαράγγια του Ελλαδικού περιπατητικού χώρου αλλά και το δεύτερο σε μήκος,του Ευρωπαϊκού χώρου, μετά το φαράγγι της Γαλλίας. Το φαράγγι της Σαμαριάς χωρίζει τις χανιώτικες μαδάρες των Λευκών Ορέων σε δύο μαγευτικά τοπία. Στη μέση περίπου του φαραγγιού υπάρχει το εγκαταλελειμμένο πλέον χωριό Σαμαριά, από το οποίο πήρε και το όνομά του το φαράγγι. Το χωριό πήρε το όνομά του από γραμματική συναίρεση του ονόματος Οσία Μαρία (ΣΙΑ=ΣΑ και Μαρία=Σαμαριά) της οποίας υπάρχει εκεί βυζαντινή – πολύτρουλη εκκλησία της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας.
Η τρίτη οξύτονη εδαφική περιοχή είναι η Ρουμελή ή το Ρουμελί. Το Ρουμελί (επίσημο όνομα η Ρουμελή, είναι χωριό και έδρα ομώνυμης Κοινότητος του δήμου Μυλοποτάμου στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Βρίσκεται σε υψόμετρο 60 μ. προς τη νοτική πλευρά του υπεροχου όρμου του Πανόρμου και σε απόσταση από το Ρέθυμνο 23 χλμ. Όσον αφορά την ονομασία του χωριού: Ρουμελί ή η Ρουμελή, υπάρχουν δύο εκδοχές για τις δύο ονομασίες του χωριού .
Όσον αφορά το ουδέτερο του ονόματος του χωριού «Το Ρουμελί» ίσως να προέρχεται από το πολύ μέλι, που εξαγόταν (έρρεε) (Ρους+μέλι) κάποια εποχή επειδή στην όλη περιοχή υπήρχαν πολλά μελίσσια. Η ονομασία πιθανόν να προήλθεν εκ παραφθοράς των λέξεων «Ρούς και Μέλι» και έγινε Ρου-μελί.
Η δεύτερη εκδοχή του ονόματος: Η Ρουμελή προέρχεται, όπως εικάζεται, από την επιστροφή χωρικών οικογενειών, οι οποίες την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετώκησαν στη Ρούμελη, αλλά λόγω κακών συνθηκών διαβίωσης επέστρεψαν στο χωριό και οι Τουρκοκρητικοί τους φώναζαν με το τούρκικο όνομα «Rumeli» δηλαδή Ρωμιοί και έμεινε, μετά την τούρκική απελευθέρωση, η Ρουμελή.
Γενικά τρεις ελληνικές υπέροχες περιοχές, τρεις εποχές, τρεις ελληνικές ιστορικές ομορφιές, τρεις περιοχές με τελείως διαφορετική ιστορική διαδρομή, τρεις καταπληκτικές διαδρομές, που αξίζουν πραγματικά να γίνουν γνωστές σε όλες και όλους. Σε εκείνες κι εκείνους που νοιάζονται για την πατρίδα και την ιστορία της, για την ομορφιά και την απόλαυση της φύσης, για την γνώση της ιστορικής αναδρομής, για την,εν γένει ζωή των κατοίκων, για την επίσκεψη θρησκευτικών, ιστορικών και ιερών χώρων, όπου πρόγονοί τους έζησαν, δουλεψαν,πολέμησαν, θυσιάστηκαν, φονεύτηκαν για τη σημερινή μας ελεύθερη ζωή. Αξίζει λοιπόν είτε η επίσκεψη, είτε η ανάγνωση κειμένων περί των Ελλαδικών περιοχών Ρούμελη, Ρουμέλη, Ρουμελή.
Ιούλιος 2023
