Από το 1923 λειτουργούσε στην πόλη Μετεωρολογικό Σταθμό που μετέφερε από τα Ανώγεια
Είναι πολλά τα αφιερώματα που έχω κάνει στην οικογένεια Δαφέρμου και πάντα κάτι υπάρχει για να τους ξαναφέρω στην επικαιρότητα. Ήταν πραγματικά σπουδαίοι από τον αρχαιότερο μέχρι το νεότερο.
Από τις πολλές πνευματικές ευεργεσίες στον τόπο που μας κληροδότησε ο αξέχαστος χρονογράφος μιας αλησμόνητης εποχής Κώστας Μαμαλάκης, ήταν και το αφιέρωμα στον δάσκαλό του Γεώργιο Δαφέρμο. Και μας γνωρίζει μια από τις σημαντικότερες μορφές του Ρεθύμνου τον Γραμμάτων. Για τη μεγάλη αυτή προσωπικότητα κάνει αναφορά στο βιβλίο του «Ρεθεμνιώτες που πέρασαν αφήνοντας ίχνη» και ο λόγιος του Ρεθύμνου και ιστορικός συλλέκτης και ερευνητής Γιώργος Εκκεκάκης. Αναφέρεται διεξοδικά σ’ αυτόν και ο Στέργιος Μιχ. Μανουράς σε δικά του πνευματικά πονήματα.
Γεγονός είναι ότι η οικογένεια των Δαφέρμων μας έχει δώσει πολλούς και εκλεκτούς. Και είναι χρέος μας να τους παρουσιάσουμε στη σειρά αυτή. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τον Γεώργιο Δαφέρμο, τον σοφό δάσκαλο, τον άριστο μετεωρολόγο, τον ιδρυτή και του Συνδέσμου Δασκάλων και του συλλόγου Πολυτέκνων.
Γόνος πολυμελούς οικογένειας
Γεννήθηκε το 1879 στην Αξό Μυλοποτάμου και ήταν το πρώτο από τα πέντε παιδιά του Φώτη Δαφέρμου. Η ζωή του δίδαξε βιωματικά από νωρίς τα προβλήματα μιας πολύτεκνης οικογένειας αλλά και τι σημαίνει να χάνεις νωρίς τη μητέρα σου, τον επίγειο άγγελό σου.
Ζωντανό παράδειγμα της ρήσης ότι αν δεν σε κάψει η φωτιά σε κάνει πιο δυνατό, ο Γεώργιος Δαφέρμος, ωρίμασε γρηγορότερα από την ηλικία του κι έδειξε από μικρός τη ζωηρή έφεσή του στα γράμματα. Αυτή η ροπή για την εποχή του ήταν όνειρο, γιατί οι απαιτήσεις της ζωής και οι ανάγκες της επιβίωσης έκαναν τη μάθηση περιττή πολυτέλεια.
Παρακολούθησε τα μαθήματα του δημοτικού στην Αξό αλλά το 1888 σταμάτησε να πηγαίνει, γιατί οι τουρκικές αρχές έκλεισαν τα σχολεία των χωριών της Κρήτης. Κατάφερε να συνεχίσει τα μαθήματα του δημοτικού το 1892 σε διαφορετικά σχολεία.
Από το 1896 μέχρι το 1899 παρέμεινε στην Αξό και ασχολήθηκε με τη γεωργία. Τότε έλαβε μέρος ένοπλος στα γεγονότα του Ηρακλείου μετά τη σφαγή της 25ης Μαΐου 1898 από τους Τούρκους και την κατάληψη του Ηρακλείου από στρατιωτικά αποσπάσματα των Μεγάλων Δυνάμεων.
Φύση αγωνιστική ο Δαφέρμος κατάφερε με μύριες δυσκολίες να σπουδάσει και να διοριστεί το 1899 μετά από επιτυχείς εξετάσεις γραμματοδιδάσκαλος στο Αστυράκι. Και δεν έμεινε εκεί στοχεύοντας όλο και σε ψηλότερες κορφές.
Από τους πιο εύστοχους ψυχογράφους του ο Κώστας Μαμαλάκης αναφέρει σχετικά για το χαρακτήρα του σπουδαίου αυτού ανθρώπου: «Ο Γεώργιος Δαφέρμος, στάθηκε ένας σωστός, πλήρης, αγαθός άνθρωπος. Ένας φωτισμένος εκπαιδευτικός, ένας φλογερός πατριώτης, με αδιάκοπες πνευματικές ανησυχίες και ποικίλα πνευματικά ενδιαφέροντα, που έφθαναν μέχρι τη «βιοσοφία» Ήταν πολυεπίπεδος, με μια πίστη αμετακίνητη στα ιδανικά του. Χάρις στο λαγαρό μυαλό του και την πολυμάθειά του καταπιάστηκε και με επιστημονικές θεωρίες, έχοντας την ικανότητα μετά, να τις κάνει «εφηρμοσμένη πράξιν».
Διευθυντής στο σχολείο Ανωγείων
Η θεσούλα στο Αστυράκι ήταν μια προσωρινή λύση για τις φιλοδοξίες του Δαφέρμου, που δεν σταμάτησε να εμπλουτίζει τις γνώσεις του με αστείρευτη δίψα για μάθηση. Σε δέκα χρόνια κατάφερε να δικαιωθούν οι κόποι του, να πάρει με άριστα πτυχίο πρωτοβάθμιου δασκάλου και να του προσφερθεί η θέση διευθυντή στο Δημοτικό Σχολείο Ανωγείων, μια εκπαιδευτική μονάδα με παράδοση.
Το 1909 παντρεύτηκε την Ελένη κόρη του Στυλιανού Κουτσουδάκη ή Μανουκαράκη από την Αργυρούπολη Ρεθύμνης. Μαζί της δημιούργησε μια πολύτεκνη οικογένεια που αποτελούσαν τρία αγόρια και πέντε κορίτσια.
Για τον φωτισμένο δάσκαλο τα παιδιά ήταν ευτυχία και ένοιωθε περιούσιος με τα οκτώ χαριτωμένα του βλαστάρια, που προσπαθούσε να τους προσφέρει το καλύτερο.
Οι επιστημονικές γνώσεις που αποκτούσε, του δημιουργούσαν και ενδιαφέροντα για έρευνα.
Το 1911 ιδρύει μετεωρολογικό σταθμό στ’ Ανώγεια και το 1923 μεταφέρει το σταθμό στο Ρέθυμνο χρηματίζοντας και παρατηρητής του. Με τις παρατηρήσεις, τις καταγραφές στοιχείων και τα επαληθευμένα συμπεράσματά του συνέβαλε στην πρόοδο της σημερινής Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (Ε.Μ.Υ.).
Το 1923, με πρωτοβουλία του, καταλήφθηκαν από την υπηρεσία της επιθεωρήσεώς του τα κτίσματα των τούρκικων σχολείων Ρεθύμνης που θα στεγάζουν έκτοτε στο Ρέθυμνο το μεγαλύτερο αριθμό των μαθητών δημοτικού.
Τα καθημερινά προβλήματα και η ανάγκη να κάνει τη ζωή των άλλων καλύτερη τον ωθεί στο συνδικαλισμό. Και ξεκίνησε από τον κλάδο του, γιατί η μοίρα των δασκάλων εκείνης της εποχής δεν ήταν και η καλύτερη. Ιδρύει το 1925 το Διδασκαλικό Σύνδεσμο Ρεθύμνης και ένα χρόνο αργότερα, το 1926 το Σύλλογο Πολυτέκνων. Ήταν και οι δύο από τους πρώτους στην Ελλάδα.
Αλλά η σημαντική του πνευματική παρακαταθήκη ήταν το περιοδικό «Προμηθεύς Πυρφόρος».
Ένα ανεκτίμητης αξίας περιοδικό
Η έκδοση ξεκίνησε το 1925 και κράτησε μέχρι το 1941, όταν οι Γερμανοί έκοψαν το νήμα κάθε πολιτιστικής κίνησης με την τετράχρονη κατοχή τους.
Ήταν ένα πολιτιστικό περιοδικό από τα ελάχιστα στο είδος του. Αλλά και τι δεν περιείχε. Θέματα παιδαγωγικά, επιστημονικά, λαογραφικά, λογοτεχνικά, μετεωρολογικά. Είχε και ενότητες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες όπως τα λεξικά (φυτολογικό, ζωολογικό και διαφόρων επαγγελμάτων).
Γράφει σχετικά ο Κώστας Μαμαλάκης:
«Ως και για τον «Λούξηγκα» (Λυγξ-λυγγός= ο λόξυγκας στη γλώσσα του Αριστοτέλους) πραγματεύεται.
Αμέτρητα είναι τα λαoγραφικά παρατηρήματα και μελετήματα, που περιλαμβάνει προλήψεις, γηθειές, ίσαμε λαϊκή ιατρική που δεν είναι τελείως απορριπτέα, γιατί στηρίζεται στη μακροχρόνια παρατήρηση, ένα από τα κύρια σκέλη και της επιστήμης: πείραμα – παρατήρηση Κονολογίς ο «Προμηθεύς» μετελαμπάδεψε το φως του στην πολιτεία του Ρεθέμνου».
Ευτυχώς για το πνευματικό Ρέθυμνο, τα παιδιά του Δαφέρμου έδωσαν αργότερα συνέχεια στην έκδοση του ιστορικού αυτού περιοδικού, αλλά θα κάνουμε σχετικές αναφορές σε επόμενα αφιερώματα.
Κι ένα χαριτωμένο πείραγμα
Την εποχή που ο Γεώργιος Δαφέρμος συμμετείχε ενεργά στα κοινά ήταν σε έξαρση η κόντρα των οπαδών της καθαρεύουσας με τους δημοτικιστές. Εκείνος όμως αν και δημοτικιστής είχε αφήσει τον καθαρευουσιάνικο τίτλο στο περιοδικό του. Είχε σαν αρχή να μην φανατίζεται και έδινε βάρος στην αισθητική της γλώσσας. Το «Προμηθεύς» πίστευε ότι δεν μπορούσε να έχει μια εύηχη από αισθητικής πλευράς λέξη στη δημοτική.
Αυτό έγινε και αφορμή ανεκδότου που μας μεταφέρει με τη γλαφυρή πέννα του ο Κώστας Μαμαλάκης: «Ένας από τους χαριτωμένους τύπους του Ρεθύμνου και ο Στέλιος Δρακάκης. Χημικός είχε σπουδάσει αλλά η ιδιοσυγκρασία του τον παρέσυρε σε άλλους δρόμους, κάθε άλλο βέβαια παρά σίγουρους βιοποριστικούς. Είχε χιούμορ πηγαίο, και εξωστρεφής καθώς ήταν, είχε συχνά εκρήξεις ενθουσιασμού. Έγινε δημοσιογράφος εκδίδοντας την εφημερίδα «Αστραπή».
Από τις στήλες λοιπόν της «Αστραπής» ο Δρακάκης φοβερό πειρακτήρι, πιλάτευε τον εκδότη του «Προμηθέα» ν’ αλλάξει τον τίτλο του εκδημοτικίζοντάς τον:
– Πως μπορείς εσύ φίλτατε, υπέρμαχος της Δημοτικής, αντέχεις να έχει το περιοδικό σου, τίτλο καθαρευουσιάνικο.
– Και πώς να τον αλλάξω μπρε Στυλιανέ; Δεν βρίσκω τη λέξη «Πυρφόρος» «αδόκιμο» για να την μεταγλωττίσω στη Δημοτική, είπε του Δρακάκη, σε μια συνάντηση στα γραφεία της «Κρητικής Επιθεώρησης».
– Το μόνο εύκολο Γιώργη μου απαντά ο Δρακάκης. Βρήκα τη λέξη «Προμηθέας ο Καραφωθιάς»! και τράβηξε ένα βροντερό γέλιο που τράνταξε τα τζάμια της εφημερίδας.
Ενοχλήθηκε ο Δαφέρμος και του είπε σοβαρά:
– Δεν βλάπτει νομίζω να έχουμε υπ’ όψη και τη ρήση του Κοραή: «Μήτε τύραννοι των χυδαίων γίγνεσθαι, μήτε δούλοι της χυδαιότητας αυτών».
Με χαρά, αναζητώντας φωτογραφία, είδαμε στο διαδίκτυο ότι ολόκληρο το πολυσέλιδο αφιέρωμα του Κώστα Μαμαλάκη, για τον δάσκαλό του, που περιέχεται στο περιοδικό «Προμηθεύς ο Πυρφόρος» (έτος 8ο, Ιανουάριος – Μάρτιος 1987 – τεύχος 37) δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2014 στην εφημερίδα «Ρέθυμνο» με την επιμέλεια του συνταξιούχου βιβλιοθηκονόμου κ. Γιάννη Δογάνη.
Ανεκτίμητη περιουσία
Ο Γεώργιος Δαφέρμος πέθανε το 1959, σε ηλικία 80 χρόνων, έχοντας βέβαια εξαντλήσει όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας στην εκπαίδευση, διατελώντας και Επιθεωρητής.
Περιουσία δεν απέκτησε, αλλά με το περιοδικό του και τα παιδιά του που πρόσφεραν με τη σειρά τους στην πόλη τους και στα Γράμματα, η κληρονομιά που μας άφησε είναι ανεκτίμητη.
Ένας ακόμα σημαντικός Δαφέρμος ήταν ο Ελευθέριος. Γιος του Γεωργίου Δαφέρμου, δασκάλου και επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων και τη Ελένης το γένος Στυλιανού Κουτσουδάκη από την Αργυρούπολη.
Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο, 21 Νοεμβρίου 1917. Μετά το Γυμνάσιο φοίτησε στο διδασκαλείο Ηρακλείου. Έκανε τη στρατιωτική του θητεία στη Δράμα και λίγο μετά την απόλυσή του, επιστρατεύθηκε ως έφεδρος και πήρε μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Μετά από λίγους μήνες όμως αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το μετερίζι του, γιατί έπαθε κρυοπαγήματα. Η θέση του στα μετόπισθεν τον είχε αρρωστήσει χειρότερα. Έτσι μη αντέχοντας την απραξία και την ασφάλειά του όταν όλοι πολεμούσαν, επιστρέφει στο στρατό και μάλιστα πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης.
Ανώτερες σπουδές
Με τη λήξη των περιπετειών του έθνους αποφασίζει να βελτιώσει τις γνώσεις του.
Έτσι τη διετία 1950-1952 τον βλέπουμε να παρακολουθεί στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μαθήματα της μετεκπαίδευσης δασκάλων.
Παράλληλα είχε οργανική θέση σε διάφορα απόκεντρα σχολεία του Ρεθύμνου.
Όταν ανέλαβε ξανά τα καθήκοντα του δασκάλου, μετά από δυο μεταθέσεις διορίστηκε με το βαθμό του διευθυντή, πρώτα σε δημοτικό σχολείο του Ηρακλείου και μετά σε σχολείο των Αθηνών.
Καμία εξαίρεση για τον ίδιο
Αυτό που αξίζει να τονιστεί είναι ότι παρά το γεγονός ότι ο πατέρας του διατηρούσε και ευρύ κύκλο γνωριμιών και είχε φθάσει στην υψηλότερη βαθμίδα της εκπαίδευσης, δεν το εκμεταλλεύτηκαν τα παιδιά του για να αποφύγουν τις ταλαιπωρίες των μεταθέσεων, που εκείνη την εποχή ήταν ένας Γολγοθάς.
Ο Ελευθέριος Δαφέρμος με τη δική του αξία συνέχισε την πορεία του στην εκπαίδευση και με διαταγές του υπουργείου Παιδείας τοποθετήθηκε πέντε φορές σαν αναπληρωτής επιθεωρητής σε εκπαιδευτικές περιφέρειες της Κρήτης.Τελικά υπέβαλε την παραίτησή του από την υπηρεσία το 1971.
Σημαντική δράση
Όπως όλοι οι Δαφέρμοι δεν μπορούσε να περιοριστεί στα επαγγελματικά και μόνο καθήκοντα και να περνά τον καιρό του στο καφενείο.
Ανέπτυξε αξιόλογη κοινωνική δράση και συνδικαλιστική.
Διετέλεσε πρόεδρος του διδασκαλικού Συλλόγου Ρεθύμνης, γενικός γραμματέας της «Χριστιανικής Ενώσεως Ρεθύμνου», πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων του 12ου σχολείου Ηλιούπολης Αττικής, πρόεδρος σχολικής εφορείας στο Α’ Γυμνάσιο Αρρένων της ίδιας περιοχής, τακτικό μέλος του Α’ Ανωτάτου Υπηρεσιακού Συμβουλίου Δημοτικής Εκπαίδευσης Αττικής, πρόεδρος του Συλλόγου Αξικών Αττικής « Ο Ετέαρχος» κ.λπ.
Έντονη ήταν και η κοινωνική του δράση αλλά και η συμμετοχή του στα κοινά.
Μια χαρακτηριστική του παρέμβαση σε ιστορικό θέμα της πόλης αναφέρει ο εκλεκτός εκπαιδευτικός και συγγραφέας Νίκος Δερεδάκης (Άγονη Γραμμή): «Το τέταρτο του 20ου αιώνα, λόγω των διανοίξεων των δρόμων της πόλης, αρκετά καταλύματα των stradioti γκρεμίστηκαν, με αποτέλεσμα εκείνη την περίοδο να διασώζονται και να κατοικούνται 19 από τα 28 αρχικά κτίσματα. Μάλιστα, ο δάσκαλος και εκδότης του περιοδικού «Προμηθεύς ο Πυρφόρος», Λευτέρης Δαφέρμος, με επιστολή του στον αείμνηστο Ανδρέα Νενεδάκη, με ημερομηνία 6 Ιουνίου 1986, αναφέρει τους ιδιοκτήτες των 19 καταλυμάτων, «θόλατα» όπως τα λέει, αφού και ο ίδιος έμενε σε ένα απ’ αυτά.
Τα θολωτά κτίσματα τη δεκαετία του 1930
Αναφέρει, λοιπόν, για τα «θόλατα»: «Τα θολωτά αυτά σπίτια πρέπει να είχαν είσοδο από την πλευρά της Αρβανιτιάς (σήμερα πλατεία Ιερολοχιτών), ενώ από την άλλη, την ανατολική, ήταν κτισμένο τείχος πάχους πάνω από 2 μέτρων. Αυτό το τείχος γκρεμίστηκε αργότερα (1925;) και ανοίχτηκαν πόρτες και παράθυρα από τη σημερινή οδό Εθνάρχου Μακαρίου…».
Μεγάλη συγγραφική δράση
Μεγάλη ήταν και η συγγραφική του δράση. Έγραψε πολλές εργασίες κοινωνικού, παιδαγωγικού, διδακτορικού περιεχομένου, που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες. Είχε εκδώσει και δύο βιβλία. Το θεατράκι μας (τεύχος 1ο ) «Το σπήλαιο του Μελιδονίου» 1952 και β) το θεατράκι μας ,τεύχος 2ο «Δέκα σκέτς κατάλληλα δια σχολικάς εορτάς».
Επανέκδοση του «Πυρφόρου»
Είχε όμως μεγάλο στόχο την επανέκδοση του περιοδικού «Προμηθέας Πυρφόρος» που είχε ιδρύσει ο πατέρας του Γεώργιος και η έκδοση είχε διακοπεί με την εισβολή των Γερμανών. Και δεν άργησε να πραγματοποιήσει αυτό το όνειρο ζωής.
Ο Ελευθέριος, συνταξιούχος πλέον, κι έχοντας περισσότερο ελεύθερο χρόνο κατάφερε να πετύχει το στόχο του και το 1977 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του μεταπολεμικού «Προμηθέα». Μέχρι το 1980 έβγαινε με 16 σελίδες ανά δίμηνο. Μετά το 1980 έβγαινε με περισσότερες σελίδες συνήθως 64. Από το 1982 έβγαινε πλέον ανά τρίμηνο, αλλά με περισσότερες πάλι σελίδες. Μέχρι και 124.
Ήταν ένα μεγάλο γεγονός για τα Κρητικά Γράμματα.
Βράβευση πριν από το τέλος
Δυστυχώς όμως δεν τον στήριξε ο πνευματικός κόσμος, αλλά και κανένας κρατικός φορέας όπως θα του άξιζε. Ούτε και η βράβευση από την Ακαδημία Αθηνών, η ανώτατη διάκριση μιας τέτοιας προσπάθειας έφερε αποτέλεσμα.
Το 40ο τεύχος ήταν και το τελευταίο του μεταπολεμικού «Προμηθέα».
Αν τώρα υπολογίσουμε ότι οι σελίδες του Πυρφόρου επί Γεωργίου Δαφέρμου έφτασαν τις 2.500 κι επί Ελευθερίου τις 2.800, έχουμε ένα πνευματικό κληροδότημα 5.300 σελίδων γεμάτων με ιστορικά και λαογραφικά θέματα της Κρήτης, κυρίως από τον νομό Ρεθύμνου.
Αυτή η επισήμανση δεν μπορεί να μην αξιολογηθεί κατάλληλα, επειδή τα κείμενα που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό τόσο του προπολεμικού όσο και του μεταπολεμικού Προμηθέα, έχουν την αυθεντικότητα των διηγήσεων από τους παππούδες και τις γιαγιάδες, επομένως είναι αποθησαύρισμα σπουδαίο του λαϊκού μας πολιτισμού.
Υπάρχουν κείμενα μνημειώδους αξίας όπως: «Τα τούρκικα προσκυνήματα στο Ρέθυμνο», «Το αλετριγουδιό πριν το Ελαιουργείο», «Βιβλιογραφικά στον Κρητικό τύπο», «Οι Κρητικές σφραγίδες του 1821», «Η συμμετοχή των Κρητικών στο Μακεδονικό Αγώνα 1904-1908», «Οι Χανιώτικες εφημερίδες μετά το 1950».
Ακόμα σπάνιες μαρτυρίες ερευνητών και πτυχιακές φοιτητών που αποτελούν παράδεισο κάθε ιστορικού ερευνητή.
Τα κείμενα υπογράφουν μεγάλες μορφές των τοπικών γραμμάτων όπως ο Στέργιος Μανουράς, ο Μιχαήλ Μύρωνος Παπαδάκης, ο Ανδρέας Σταυρουλάκης, ο Σπύρος Μαρνιέρος, αλλά και σημαντικοί ερευνητές και λόγιοι από άλλους νομούς.
Σπάνιες μαρτυρίες
Μέσα από τα κείμενα αυτά βιώνουμε καλύτερα τις συνθήκες ζωής και εκπαίδευσης άλλων μακρινών εποχών.
Για παράδειγμα μέσα από τις αναμνήσεις του Γεωργίου Δαφέρμου, βλέπουμε την αντιμετώπιση των δασκάλων σε εποχές που το τελευταίο πράγμα που απασχολούσε τους βασανισμένους, από τις συνθήκες,, ανθρώπους ήταν να μάθουν γράμματα.
Αναφέρει σε κάποιο σημείο, στις προσωπικές του αναμνήσεις ο μεγάλος αυτός δάσκαλος και λαογράφος:
«Η Κρητική Πολιτεία καλεί τους γραμματισμένους της Κρήτης να τους διορίσει δασκάλους στα Δημοτικά Σχολεία, που ιδρύθηκαν παντού και στα μικρότερα χωριά.
Τότε υπέστην εξετάσεις εις Γαράζο μετ’ άλλων, υπό του μακαρίτου επιθεωρητού τότε Γεωργίου Στεφανάκη, διωρίσθην δε κατά Νοέμβριον 1899 εις Αστυράκι Μυλοποτάμου.
Η παρουσία μου στο χωριό, προτού να με γνωρίσουν εις την συμπεριφοράν, όπως εφόρουν Κρητικό βρακάκι, ζώνη κόκκινη κι ένα αμπαδογέλεκο, έδιδα σ’ αυτούς διάφορα αισθήματα.
Όταν πρώτον τους επεσκέφθην δια να τους αναγγείλω ότι ιδρύθη Σχολείον στο χωριό των και διωρίσθην διδάσκαλος, παρεκάλεσα τον ιερέα και τον πρόεδρον της Κοινότητος να εύρουν το οίκημα και ανάλογα θρανία και θα επιστρέψω. Τινές είπον: « Καλό παιδί φαίνεται και με καλό παρουσιαστικό» Άλλοι είπον « Θαρρώ ήτο βοσκός και ήλθε να μας μάθει γράμματα» Και άλλος πιο ανάποδος ειπεν: «Θαρρώ πω τον είδα το καλοκαίρι ,νύχτα φεγγάρι στα Ξεροκάμπια κι ελάλιε ένα μαδέρι κλεψίμια πρόβατα».
Δεν επέρασε όμως πολύς καιρός που συνανεστράφην τους αγαθούς και φιλόξενους τούτους Κρητικούς, απέκτησα την εμπιστοσύνη αυτών και έκτοτε εζήτουν να με περιποιηθούν με τραπέζι κάθε Κυριακή μετά την εκκλησίαν. Μα εκείνον που τους προσύλκησεν ήτο η Γυμναστική των παιδιών εις την πλατείαν του χωριού (το Λιβάδι) ώστε εμαζεύοντο όλοι και όλες να βλέπουν.
Οι νέοι του χωριού με παρεκάλεσαν να τους κάνω γυμναστικήν. Τους έδωσα κοντούς κι αρχίσαμε. Έκανα των και αθλητικά αγωνίσματα και παίγνια (δρόμος, βόλι, σκλαβάκια). Σαν τελειώναμε καθίζαμε στο μοναδικό μαγαζί του χωριού, φέρναμε τον καλοσέβαστον και καλόρεξον με τη λύρα, το Μελαμπιώτη κι άρχιζεν χορός. Ήρχοντο και κορίτσια και γυναίκες με τους άνδρες και τα παιδιά και δόστου και να φέρνουν κρασί και μεζέδες από τα σπίτια».
Μια μεγάλη πνευματική κληρονομιά
Ο Ελευθέριος Δαφέρμος έφυγε το 1992, αφήνοντας σημαντικό έργο που έχει δυστυχώς ξεχαστεί. Μένει ο «Προμηθέας Πυρφόρος» στα ράφια της Δημόσιας Βιβλιοθήκης σαν αιώνιο μνημόσυνο του ιδίου και του επίσης σπουδαίου πατέρα του, για να τιμά τα κρητικά Γράμματα.
