Σε «χρυσά χέρια» Ρεθεμνιωτών οφείλουμε τις πρώτες αποκριάτικες παρελάσεις

Ένας επιπλοποιός που έδινε ψωμί σε 130 οικογένειες κατασκεύασε το περίφημο μαντολίνο

Πολλά Καρναβάλια του Ρεθύμνου πέρασαν στην ιστορία αλλά σε κάποιους «χρυσοχέρηδες» οφείλετο η υψηλή αισθητική των αρμάτων και η κατασκευή τους. Ήταν συμπολίτες καταξιωμένοι στον επαγγελματικό τους χώρο, αλλά και προικισμένοι από τη φύση τους με το ταλέντο να «κάνουν τα χέρια τους ό,τι έβλεπαν τα μάτια τους».

Από τους πιο παλιούς αξίζει να αναφέρουμε τον Ευάγγελο Μουντριανάκη. Αυτός ήταν ένας επιτυχημένος επιπλοποιός με εξαιρετική φήμη συνεπούς και ταλαντούχου επαγγελματία. Ήταν γεννημένος στην Πηγή και αναζητώντας καλύτερη τύχη, όταν μεγάλωσε, κατέβηκε στο Ρέθυμνο με τον αδελφό του Νίκο. Τα δυο αδέλφια όπως αναφέρει και η Μαρία Τσιριμονάκη στο βιβλίο της «Εν Ρεθύμνω» καλοσυνάτοι και ανοιχτόκαρδοι όπως ήταν, απέκτησαν πολλούς φίλους και ήταν περιζήτητοι στις συντροφιές για το κέφι που ήξεραν να δημιουργούν. Λάτρεις της μουσικής δεν έχαναν ευκαιρία να κάνουν και την κανταδίτσα τους τα βράδια.

Ο Βαγγέλης, πολύ σύντομα απέκτησε ένα μεγάλο ξυλουργικό εργοστάσιο και επιπλοποιείο. Ήρθε καιρός που απασχολούσε και 130 εργάτες. Άνθρωπος της προσφοράς, δεν λειτουργούσε ανταγωνιστικά σεβόμενος τις ανάγκες κάθε ομότεχνού του που είχε κι αυτός οικογένεια να θρέψει. Για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα του κλάδου του, πρωτοστάτησε στη δημιουργία συντεχνίας αλλά και Ομοσπονδίας Επαγγελματιών της πόλης. Οι συνάδελφοί του τον τίμησαν ορίζοντά τον ισόβιο αντιπρόεδρό της.

Ο αδελφός του Νίκος κάποια στιγμή εγκαταστάθηκε στα Χανιά αλλά ο Βαγγέλης μέχρι τέλος της ζωής του (πέθανε πρόωρα στα 58 του χρόνια) συνέχισε να προσφέρει στην πόλη του και ως δημοτικός σύμβουλος από το 1934. Γλεντζές όπως προαναφέραμε από τους λίγους δέθηκε πολύ με τους άλλους που αποτελούσαν το κομιτάτο της Απόκριας. Κι ήρθε ο καιρός να συνδέσει το όνομά του με το πρώτο Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι καθώς ήταν ο κατασκευαστής εκείνου του περίφημου μαντολίνου.

Όπως αναφέρει μεταξύ άλλων ο Ιωάννης Κ. Δεττοράκις που τον ζούσε από κοντά (εφημερίς ΒΗΜΑ 25 Ιανουαρίου 1951) «Ο Ευάγγελος Μουντριανάκης συνεργαζόμενος με τον εν Χανίοις αδελφό του Νικόλαο επίσης ευχάριστον και προοδευτικόν τύπον, είχε την επιτυχή έμπνευση να κάνει ένα πελώριο μαντολίνο σκελετά ξύλινα με εφαρμογή ριγάτου υφάσματος δυο χρωμάτων με σειρά σχοινιών λεπτών τύπου μερλίνου με στριφτάλια μπροστά και στη μέση. Στη μέση των οπών ήταν τοποθετημένος σε μια ψηλή έδρα ο γνωστός ζαχαροπλάστης και γαλακτοπώλης Μανόλης Κανακάκης. Με ένα ξύλινο δείκτη κινούσε τις χορδές και σαν απήχησή τους ερχόταν το τραγούδι των καθισμένων γύρω από το κάρο που έσερνε το μαντολίνο στολισμένο με πολύ γούστο. Και το τραγούδι που κυριαρχούσε ήταν το «Εμπρός εμπρός να φύγωμε να πάμε σ’ άλλα μέρη με τον δικό μας βασιλιά κρατώντας χέρι χέρι …».

Λεπτομέρειες από την εμφάνιση του μαντολίνου μας δίνει ο Μιχαήλ Μύυρωνος Παπαδάκις στο κείμενό του για τις Απόκριες του 1915.

Ένας «χρυσοχέρης» πολιτικός

Από τους δεξιοτέχνες στις διακοσμήσεις των αιθουσών που γίνονταν χοροί του Εμπορικού Συλλόγου ήταν ο Ιωάννης Δ. Γοβατζιδάκης (Βεδέροι 1874-Ρέθυμνο 1934) πριν εγκαταλείψει το εμπόριο και ασχοληθεί με την πολιτική.

Ήταν μια από τις σημαντικότερες μορφές του Ρεθύμνου.

Καταγόταν από μεγάλη οικογένεια αγωνιστών. Από τους σημαντικότερους προγόνους του ο Εμμανουήλ Γοβατζιδάκης, που ήταν αρχηγός των κρητικών επαναστάσεων (1866-1869).

Αρχικά ασχολήθηκε με το εμπόριο. Οι συνθήκες του καιρού του όμως δεν τον άφηναν για πολύ να ασχοληθεί με τις δουλειές του και την καλοπέρασή του. Η δυστυχία που έπνιγε το Ρέθυμνο, τα πεινασμένα ξυπόλυτα παιδιά, δεν τον άφηναν να ησυχάσει. Πίστευε σε μια αλλαγή πολιτειακών καταστάσεων που θα οδηγήσουν τον τόπο στην ευημερία και στην προκοπή. Και προσπαθούσε να βρει διέξοδο της επαναστατικής του αυτής διάθεσης προς όφελος της πόλης και των κατοίκων.

Ήταν από τα πρώτα μέλη του Γυμναστικού Συλλόγου και όπως αναφέρεται στην εμπεριστατωμένη μελέτη του εκλεκτού μας λόγιου κ. Γιάννη Παπιομύτογλου, διετέλεσε και μέλος του διοικητικού συμβουλίου τη διετία 1900-1902. Αναφέρεται όμως και αργότερα ως μέλος συμβουλίου.

Το 1904 τον βλέπουμε να πρωτοστατεί σε συλλαλητήρια. Αρπάζει και κατεβάζει με θυμό τη σημαία της Κρητικής Πολιτείας και ανεβάζει την ελληνική. Ένα χρόνο μετά παίρνει μέρος στην επανάσταση του Θερίσσου. Η συμμετοχή αυτή του στοιχίζει τη σύλληψή του από τους Ρώσους και τη φυλάκισή του.

Εξελέγη για πρώτη φορά πληρεξούσιος Ρεθύμνης το 1912 επί Κρητικής Πολιτείας. Επανεξελέγη μετά τις εκλογές του 1923, στο Ρέθυμνο, τον Φεβρουάριο του 1924 με το κόμμα των Φιλελευθέρων εξελέγη το 1928 και επανεξελέγη το 1933. Πέθανε ενώ υπηρετούσε ως εν ενεργεία βουλευτής, τον Δεκέμβριο του 1934. Σύμφωνα με το Μητρώο της Βουλής απεβίωσε τον Φεβρουάριο του 1934.

Οι θητείες του στην πολιτική δείχνουν και το μεγάλο του ηθικό ανάστημα. Σου έδινε την εντύπωση ότι όλοι οι συμπολίτες του ήταν οικογένειά του. Από τη βουλευτική του αποζημίωση κρατούσε τα απαραίτητα για να ζήσει και τα υπόλοιπα τα έδινε εκεί που υπήρχε ανάγκη. Και δεν ήταν κανένας πλούσιος.

Οι περίφημες κεφάλες και ο δημιουργός τους

Από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Καρναβαλιών της Περιηγητικής Λέσχης ήταν οι πελώριες κεφάλες. Πόσοι γνωρίζουν όμως ότι εκείνος που δημιούργησε τα πρώτα καλούπια ήταν ο Γιώργος Πετουσάκης. Μας είχε μιλήσει γι’ αυτόν ο κ. Βαγγέλης Στεφανάκης που όταν ήταν φοιτητής βοηθούσε στην κατασκευή των κεφαλών του Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού.

Ο Γιώργος Πετουσάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1928. Η κατοχή τους βρήκε στην πιο τρυφερή τους ηλικία. Δεν άργησαν όμως ούτε λεπτό να ενταχθούν στην Αντίσταση. Το χρέος να υπερασπιστεί κάποιος την πατρίδα του δεν είχε ηλικία, φύλο, κοινωνική τάξη.

Ο Γιώργος επέλεξε να πάρει μεγαλύτερο ρίσκο για να βοηθήσει πιο ενεργά τον αγώνα. Απευθύνθηκε στον Νίκο Τζιφάκη, που δεν μπόρεσε να του αρνηθεί κι ας τον προβλημάτιζε το νεαρό της ηλικίας του Γιώργου και οι κίνδυνοι που απειλούσαν την ομάδα ολόκληρη από μια τυχόν επιπολαιότητα, από μια αθέλητη παιδική αστοχία.

Ο νεαρός είχε κάτι στο βλέμμα του που ενέπνεε εμπιστοσύνη. Ο Τζιφάκης του έδωσε την ευκαιρία και ο Γιώργος με το θάρρος και τη γενναιότητά του δικαίωσε την εμπιστοσύνη αυτή του αρχηγού του.

Αργότερα αναγνωρίστηκε η προσφορά του με την τιμητική διάκριση που επιβράβευε την αγωνιστική του δράση. Εκεί όμως που είναι αναρίθμητα τα ευχαριστήρια και οι έπαινοι που έλαβε από σημαντικούς φορείς είναι στον τομέα που αφορά στην κοινωνική του συμμετοχή σε κάθε μεγάλη διοργάνωση.

Ο Γιώργος Πετουσάκης, άνθρωπος κοινωνικός και δραστήριος, ιδιαίτερα αγαπητός στην τοπική κοινωνία μας είχε πολλούς φίλους. Έναν όμως είχε στην καρδιά του και τον τοποθετούσε πάντα ψηλά σε κάθε του αναφορά. Ήταν ο Γρηγόρης Παπαδουράκης.

Ο λόγος όμως δεν ήταν τόσο γνωστός στους πολλούς. Γιατί και ο Γρηγόρης Παπαδουράκης ανήκε στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν έκαναν σημαία την προσφορά τους στην πατρίδα θεωρώντας πως απλά έκαναν το χρέος τους.

Ο Γιώργος με το Γρηγόρη συμπορεύτηκαν στην Αντίσταση. Αν και τόσο νέοι δεν υστερούσαν σε τόλμη και αποφασιστικότητα από τους μεγαλύτερους σε ηλικία συναγωνιστές τους. Κάποτε οι Γερμανοί που είχαν αντιληφθεί τη δράση τους κατάφεραν να συλλάβουν τον Γρηγόρη.

Από το κολαστήριο που τον έκλεισαν, η γειτόνισσα Βαγγελιώ Λαγουδάκη – Αλεβυζάκη, άκουγε τις φωνές του από τα φρικτά βασανιστήρια που τον υπέβαλαν οι Γερμανοί για να αποκαλύψει την ομάδα του. Αμέσως έσπευσε να ειδοποιήσει τους γονείς του Γιώργου που τον πήραν την ίδια στιγμή και κατέφυγαν όλοι στον Άγιο Κωνσταντίνο όπου και έμειναν μέχρι να περάσει η μπόρα.

Στο μεταξύ ο Γρηγόρης κράτησε το στόμα του κλειστό μέχρι το τέλος που κατάφερε ο Επίσκοπος Ξηρουχάκης με βαρύ αντίτιμο να τον σώσει από το εκτελεστικό απόσπασμα. Ο Γιώργος ποτέ δεν ξέχασε τη λεβέντικη στάση που έδειξε ο Γρηγόρης και η φιλία τους έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής τους.

Προϊστάμενος στην Πρόνοια

Τα χρόνια περνούσαν και αποχαιρετώντας την εφηβεία ο Γιώργος Πετουσάκης επιδίωξε την επαγγελματική του αποκατάσταση. Κατέληξε στο τμήμα Πρόνοιας, όπου και κατάφερε να προσφέρει σπουδαίο κοινωνικό έργο ως προϊστάμενος.

Είχε καθιερώσει σε όλες τις μεγάλες γιορτές, διάφορες εκδηλώσεις με απώτερο σκοπό να μοιράσει δώρα και να δώσει χαρά κυρίως στα παιδιά.

Οι καιροί ήταν δύσκολοι. Ο Γιώργος  συναντούσε καθημερινά την ανθρώπινη δυστυχία χωρίς να μπορεί σαν κράτος να προσφέρει το παραμικρό.Κι επειδή ως λειτουργός, σ’ ένα ανύπαρκτο κράτος προνοίας παρακολουθούσε αμήχανος κάθε περιστατικό, αφού δεν του διέθετε η υπηρεσία τη δυνατότητα να προσφέρει άμεση βοήθεια αναγκάστηκε να λειτουργήσει ως άνθρωπος με ιδέες και όραμα.

Κατάφερε να έρθει σε επαφή με οργανώσεις της ομογένειας και να αναπτύξει επαφές. Μέσα από αλληλογραφία προσπαθούσε να δώσει την εικόνα της απόλυτης ένδειας που ταλαιπωρούσε τους Ρεθεμνιώτες. Τι να προλάβει το Φιλόπτωχο και οι έρανοι των Γυναικείων Σωματείων;

Οι εκκλήσεις του ευαίσθητου Ρεθεμνιώτη έπιασαν τόπο. Ήταν και μια εποχή που οι απόδημοι ήταν περισσότερο ευαισθητοποιημένοι έχοντας περάσει οι περισσότεροι από αυτούς τα δεινά του πολέμου. Ας μην ξεχνάμε πόσο άργησε η αποκατάσταση των ορφανών του Κέντρους που στοιβαγμένα στη σχολή Ασωμάτων έτρωγαν όσπρια με τα ζωύφια να σχηματίζουν ένα δάκτυλο στρώμα από πάνω.

Κατάφερε λοιπόν να εξασφαλίσει στα παιδιά διάφορα επιδόματα από τους ομογενείς, δίνοντας βέβαια προτεραιότητα στις πιο δύσκολες περιπτώσεις.Μεσολάβησε επίσης με μεγάλη αίσθηση ευθύνης για την διευκόλυνση υιοθεσιών χαρίζοντας ευτυχία σε πολλά άτεκνα ζευγάρια, εξασφαλίζοντας ένα λαμπρό μέλλον για δεκάδες Ρεθεμνιωτόπουλα και προσφέροντας ανακούφιση σε πολύτεκνες οικογένειες που δεν ήταν σε θέση να προσφέρουν υποφερτές συνθήκες διαβίωσης στα παιδιά τους.

Αχώριστο δίδυμο με τον Τάκη Αποστόλου

Άνθρωπος δημιουργικός ο Γιώργος Πετουσάκης ήταν και μεγάλος πολέμιος της μιζέριας. Με τα πιο άχαρα υλικά μπορούσε να διακοσμήσει περίτεχνα ένα χώρο δημιουργώντας έργα τέχνης. Έτσι όταν η Περιηγητική Λέσχη αποφάσισε να αναβιώσει το Καρναβάλι, ο Πετουσάκης έδωσε πρώτος το παρόν με τον φίλο του και επίσης εξαιρετικά δεξιοτέχνη και ταλαντούχο Τάκη Αποστόλου. Οι δυο τους με το χάρισμα  να διευθύνουν παραγωγικά τις ομάδες, μοίρασαν τους εθελοντές ανάλογα με τις ικανότητες που διέβλεπαν κι έτσι έγιναν τα εντυπωσιακά άρματα και οι περίφημες κεφαλές. Έργο καθόλου εύκολο σε μια εποχή χωρίς τις σημερινές διευκολύνσεις που παρέχει η τεχνολογία, με πρωτόλεια μέσα αλλά με τόση διάθεση να κάνουν το καλύτερο για τον τόπο τους.

Οι Ρεθεμνιώτες που μας μίλησαν για τη διοργάνωση του Καρναβαλιού από την Περιηγητική Λέσχη μας επαναλάμβαναν πόσο επηρέαζε τους νεότερους το πάθος των Πετουσάκη – Αποστόλου που δεν τους έβλεπες να κάθονται έστω μια στιγμή να πάρουν μια ανάσα. Τους θυμούνται διαρκώς «κρεμασμένους» να φτιάχνουν τις εντυπωσιακές γιρλάντες με απίστευτα πρόχειρα υλικά που τελικά ξεπερνούσαν και τα ακριβότερα σε καλαισθησία, ή να είναι σκυμμένοι στα συνεργεία και να δουλεύουν ακατάπαυστα για την ετοιμασία των αρμάτων.

Έτσι έγιναν οι εντυπωσιακές καρναβαλικές παρελάσεις που έφερναν χιλιάδες κόσμου στο Ρέθυμνο κι έβαλαν τις βάσεις για την καθιέρωση του Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού.

Η συμμετοχή των δυο αυτών ταλαντούχων Ρεθεμνιωτών Πετουσάκη – Αποστόλου συνεχίστηκε. Όποτε ζητήθηκε η συνδρομή τους ήταν παρόντες. Ο Πετουσάκης ιδιαίτερα συμμετείχε στα περισσότερα σωματεία. Με τον Χριστόφορο Σταυρουλάκη, τον Κώστα Ξεξάκη και τον Χρίστο Μακρή ίδρυσαν την Ιστορική Λαογραφική Εταιρία.

Εκτός από την Περιηγητική Λέσχη, τον Σύνδεσμο για τη Διάδοση Καλών Τεχνών, όπου ήταν πολύτιμο στέλεχος και πρωτεργάτης στα εικαστικά της Ερασιτεχνικής Σκηνής, εκτός από τις υπηρεσίες που πρόσφερε όποτε του ζητήθηκε στο Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου, ήταν μέλος και του Ατρόμητου, με σπουδαία συμβολή στην επιτυχία των Αρκαδίων.Στον εορτασμό μάλιστα της εκατονταετηρίδας ήταν από τα βασικά μέλη της οργανωτικής επιτροπής.

Κι ήρθε η χούντα

Κι ήρθε η χούντα. Ο Πετουσάκης αρχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ανδρείκελων της εξουσίας, επειδή πολλές φορές τηρούσε τον νόμο της ανθρωπιάς. Κι ερμήνευε εγκυκλίους με το αλφαβητάρι της συνείδησης.

Όταν ήρθε η εγκύκλιος που υποχρέωνε κάθε κατάστημα να διαθέτει και χώρους υγιεινής, ελάχιστοι μαγαζάτορες μπορούσαν να ανταποκριθούν. Ιδιαίτερα στην παλιά πόλη που η φτωχολογιά στέναζε ήταν εντελώς απαγορευτική η εφαρμογή της εγκυκλίου. Αυτό όμως είχε άμεσο αντίκτυπο στην αξιολόγηση του Πετουσάκη, που ήταν υπόλογος στην υπηρεσία του, αφού δεν πίεζε για την εφαρμογή του μέτρου.

Σε μια σύσκεψη που έγινε υπό τον νομάρχη και όλες τις τοπικές αρχές δεν δίστασε όταν του επέρριψαν ευθύνες για την πλημμελή εφαρμογή της διάταξης να υψώσει τον τόνο της φωνής του και να προειδοποιήσει ότι η αδιαφορία του κράτους στις ανάγκες των πολιτών και η βίαιη επιβολή του μέτρου, εκθέτει το καθεστώς και οι συνέπειες θα φανούν στην πορεία.

Μπορεί ο νομάρχης να έκανε πως δεν άκουσε, γιατί εκτιμούσε βαθύτατα τον Πετουσάκη και ήξερε το έργο που επιτελεί και στην υπηρεσία του. Όλοι τον είχαν πρότυπο άλλωστε, αφού στην υπηρεσία του που είχε μόνον όνομα έδινε και τη χάρη με την ανθρωπιά και την ευαισθησία του.

Αλλά ο αστυνομικός διευθυντής δεν μπορούσε να δεχθεί τόσο ρωμαλέα αντιμετώπιση σε εποχή που τα κεφάλια έπρεπε να είναι σκυμμένα. Λίγο μετά ήρθε δυσμενής μετάθεση του Πετουσάκη για το Κιλκίς με υπογραφή του Στυλιανού Παττακού.

Κεραυνός εν αιθρία στη ζωή ενός ανθρώπου που ανάπνεε για τον τόπο του και την προκοπή του.

Εκείνος χωρίς να παρακαλέσει, με αξιοπρέπεια πήρε την άξια σύντροφό του Ολυμπία το γένος Βασάλου και τον μοναχογιό του και καμάρι του τον Κώστα κι ακολούθησε τη μοίρα του. Από το Κιλκίς μετά από ενάμιση χρόνο περίπου ήρθε νέα μετάθεση για Λάρισα, όπου έμεινε περίπου πέντε χρόνια.

Όταν γύρισε ήταν ήδη ράκος από την ταλαιπωρία του αυτή αλλά πάντα αξιοπρεπής και απροσκύνητος.

Πέθανε το 1982 από τα προβλήματα της υγεία του που είχε αρκετά κλονιστεί, αλλά γεμάτος από τον ήλιο της αγάπης των συμπολιτών του, πλήρης από τη στοργή του παιδιού του και με ήσυχη τη συνείδηση πως στον κόσμο αυτό που βρέθηκε δεν σπατάλησε ούτε λεπτό προς όφελος δικό του. Τίμησε τον άνθρωπο και τον δημιουργό. Σκόρπισε ομορφιά με το ταλέντο και τα άξια χέρια του. Κι έτσι τον τιμούμε και θα τον τιμούμε πάντα με ευγνωμοσύνη.

Κι ένας συνθέτης με «χρυσά χέρια»

Από τη χορεία των δεξιοτεχνών που μας έδιναν έργα τέχνης με τα πιο απλά μέσα ήταν ο Μπάμπης Πραματευτάκης ο μεγάλος μας συνθέτης. Τα πιο διάσημα από τα πρώτα άρματα της Περιηγητικής όπως η «Γόνδολα» και η «Χελώνα» ήταν δικές του ιδέες και ο ίδιος είχε επιστατήσει στην κατασκευή τους.

Επίσης όπως μας είχε πει η αείμνηστη δέσποινα του Ρεθύμνου Ιωάννα Βαλαρή, ο Μπάμπης Πραματευτάκης ήταν μαζί με τον Τάκη Αποστόλου και τον Γιώργο Πετουσάκη οι έχοντες τον σχεδιασμό κάθε διακόσμησης που καλούντο μετά οι πρόθυμοι εθελοντές να βοηθήσουν στην κατασκευή τους. Κανένας χορός δεν δινόταν σε «γυμνή» αίθουσα. Μέρες πριν δούλευαν αυτά τα «χρυσά χέρια» για τις περίτεχνες γιρλάντες και όλα όσα σήμερα βρίσκουμε σε εποχικά καταστήματα με κάποια ευρώ.

Εκείνες τις εποχές όλα τα έκαναν στο χέρι οι καρναβαλιστές και πολλές φορές το έβαζαν και βαθειά στην τσέπη για να αγοράσουν τις πρώτες ύλες.

Πολλοί είναι οι νέοι ταλαντούχοι κατασκευαστές αρμάτων που αναδεικνύουν τα σύγχρονα καρναβάλια. Καλό είναι να θυμόμαστε και τους πρωτεργάτες σε εποχές που κυριαρχούσε η ελπίδα και το όραμα καθώς το Ρέθυμνο δεν είχε να περιμένει τίποτα και από πουθενά.