Η Κρήτη σκύβει ευλαβικά πάνω από το φέρετρο του τελευταίου εκ των σημαντικότερων Ελλήνων μουσικοσυνθετών, του μεγάλου Κρητικού Γιάννη Μαρκόπουλου. Αποχαιρετά μαζί με όλη τη χώρα τη μουσική ψυχή της Ελλάδας.
Ο Γιάννης Μαρκόπουλος, που σφράγισε με το έργο του την ελληνική μουσική για περισσότερες από έξι δεκαετίες, έφυγε από τη ζωή το περασμένο Σάββατο 10 Ιουνίου σε ηλικία 84 ετών. Τον θάνατό του, γνωστοποίησε η οικογένειά του, αναφέροντας: «Με θλίψη ανακοινώνουμε ότι σήμερα το απόγευμα απεβίωσε, μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο, ο μεγάλος εθνικός μας συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος. Η μουσική ψυχή της Ελλάδας σίγησε. Όμως, θα μένει ζωντανή στη μνήμη μας, μέσα από τα τραγούδια του, που τραγουδήθηκαν και θα τραγουδιούνται από γενιές και γενιές Ελλήνων και Ελληνίδων».
Η εξόδιος ακολουθία θα πραγματοποιηθεί στις 5 το απόγευμα της Πέμπτης στη Μητρόπολη Αθηνών και θα ταφεί στο κοιμητήριο του Παπάγου.
Τη θλίψη τους για τον θάνατο του μουσικοσυνθέτη εκφράζουν σε συλλυπητήρια μηνύματά τους, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας και οι πολιτικοί αρχηγοί. Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου αποχαιρετά τον Γιάννη Μαρκόπουλο, υπογραμμίζοντας μεταξύ άλλων ότι: «Αναζήτησε την έμπνευση στον πλούτο της μουσικής μας παράδοσης και μετουσίωσε το ήθος της σ’ ένα σύγχρονο, ενδιαφέρον, πολυδιάστατο, εντελώς προσωπικό ιδίωμα. Μελοποίησε μεγάλους Έλληνες ποιητές δίνοντας έμφαση στο πνευματικό περιεχόμενο των τραγουδιών του».
Ο πρόεδρος της Ν.Δ. Κυριάκος Μητσοτάκης, σε συλλυπητήριο μήνυμά του ανέφερε: «Τα λόγια δεν μπορούν παρά να είναι «παραπονεμένα» για την απώλεια του συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου. Ένα πλήγμα για τον πολιτισμό μας, που χάνει έναν πιστό υπηρέτη του. Αλλά και για την κοινωνία μας και την αγαπημένη του Κρήτη, που χάνει μία ευγενική μορφή της. Επί δεκαετίες, ο Γιάννης Μαρκόπουλος συνόδευσε τη νεοελληνική ζωή με τις μελωδίες του. Μελοποιώντας αξεπέραστα ποιήματα. Συνθέτοντας πρωτοποριακά έργα για το θέατρο και τον κινηματογράφο. Και ενώνοντας τους συμφωνικούς με τους παραδοσιακούς ήχους, σε ένα κίνημα που ο ίδιος όρισε ως «επιστροφή στις ρίζες για τον σχεδιασμό του μέλλοντος».
Ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας, υπογραμμίζει στο συλλυπητήριο μήνυμά του ότι: «Δεν ήταν μόνο ένας μεγάλος συνθέτης. Ήταν ένας άνθρωπος της μουσικής μπροστά από την εποχή του. Όταν η ιδιοφυΐα του συνδύαζε τη συμφωνική ορχήστρα με τη λύρα, το σαντούρι και άλλα παραδοσιακά όργανα, αυτά ήταν πρωτόγνωρα, άγνωστα τοπία για τον κόσμο της διεθνούς μουσικής σκηνής».
Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ, Νίκος Ανδρουλάκης, σε συλλυπητήρια δήλωσή του αναφέρει: «Οι ρίζες μας και οι αγώνες του λαού μας ήταν πηγή έμπνευσης του κορυφαίου δημιουργού. Ξεκίνησε από την Ιεράπετρα της Κρήτης όπου έκανε τα πρώτα του βήματα και κατέκτησε όλη την Ελλάδα και τον κόσμο, με τη συμφωνική μουσική του, αλλά και μελοποιώντας τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές. Η πίστη του στη Δημοκρατία και την Ελευθερία χαρακτήριζε το έργο του και τη δράση του. Οι Έλληνες τον αποχαιρετούν με ευγνωμοσύνη».
Ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, σημειώνει: «Ο Γιάννης Μαρκόπουλος ήταν ένας άνθρωπος ευαίσθητος στα μηνύματα του καιρού μας, βαθύς γνώστης της λαϊκής μουσικής μας παράδοσης, αλλά και της ποίησης, της μοντέρνας και της παλιότερης, όπως η σολωμική. Όλα αυτά τα στοιχεία συμμάχησαν με το ταλέντο του για να μας δώσει αυτό το εντελώς ξεχωριστό έργο, που όταν το ακούς το αναγνωρίζεις αμέσως. Είχε μια μοναδική τέχνη να αναγεννά, να αναμορφώνει, να ανακατατάσσει τα γνώριμα ηχοχρώματα της μουσικής μας παράδοσης έτσι που να μιλούν για το σήμερα, αλλά και για το αύριο».
Ο περιφερειάρχης Κρήτης, Σταύρος Αρναουτάκης, σε συλλυπητήριο μήνυμά του γράφει: «Η Ελλάδα αποχαιρετά σήμερα ένα μεγάλο δημιουργό. Η Κρήτη αποχαιρετά ένα δικό της άνθρωπο που υπηρέτησε πιστά τον πολιτισμό και την ιστορία της, αναδεικνύοντας τα ριζίτικα τραγούδια με τη φωνή του Αρχαγγέλου της Κρήτης, Νίκου Ξυλούρη.
Ως Περιφέρεια Κρήτης αποχαιρετούμε τον δικό μας Γιάννη. Ένα σπουδαίο συντοπίτη μας. Τον ευχαριστούμε και τον τιμούμε για τη μεγάλη του προσφορά στην Ελλάδα, στην Κρήτη, στις τέχνες και τον πολιτισμό. Με τα τραγούδια του σημάδεψε μια ολόκληρη γενιά και αφήνει μοναδικό μουσικό και καλλιτεχνικό έργο ως διακριτή παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές».
Από την Ιεράπετρα στην Αθήνα κι ύστερα στο Λονδίνο
Ο Γιάννης Μαρκόπουλος γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 18 Μαρτίου 1939. Πατέρας του ήταν ο Γεώργιος Μαρκόπουλος και μητέρα του η Ειρήνη Αεράκη. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Ιεράπετρα, και έκανε τα πρώτα του μουσικά μαθήματα στη θεωρία και στο βιολί σε ωδείο της περιοχής. Οι πρώτες του επιδράσεις προέρχονταν από την τοπική μουσική με τους γρήγορους χορούς και τα επαναλαμβανόμενα μικρά μοτίβα τους, από την κλασική μουσική, καθώς και από τη μουσική της ευρύτερης ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα της κοντινής Αιγύπτου.
Το 1956 σε ηλικία 17 ετών, συνέχισε τις μουσικές σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών, με τον συνθέτη Γεώργιο Σκλάβο και τον καθηγητή του βιολιού Joseph Bustidui. Την ίδια περίοδο εισήχθη στο Πάντειο πανεπιστήμιο για κοινωνικές και φιλοσοφικές σπουδές ενώ παράλληλα συνέθεσε μουσική για το θέατρο, τον κινηματογράφο και τον χορό.
Εγκατέλειψε τις σπουδές του ύστερα από τρία χρόνια για να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στη μουσική. Αρκετά νωρίς, το 1962 ηχογράφησε σε δίσκο το πρώτο ολοκληρωμένο έργο του, το χορόδραμα «Θησέας», σε ποίηση του Δημήτρη Χριστοδούλου.
Το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς του στη δεκαετία του ’60 αφορούσε μουσικές για το θέατρο και τον κινηματογράφο. Το 1963 βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης για τη μουσική της ταινίας του Νίκου Κούνδουρου «Μικρές Αφροδίτες».
Με την επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα,το 1967, ο Γιάννης Μαρκόπουλος έφυγε για το Λονδίνο, όπου εμπλούτισε τις μουσικές του γνώσεις κοντά στην αγγλίδα συνθέτρια Ελίζαμπεθ Λάτιενς. Παράλληλα, συνέχισε να συνθέτει. Ένα από τα πρώτα του έργα ήταν η κοσμική καντάτα «Ήλιος ο Πρώτος» σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, που κυκλοφόρησε σε δίσκο μετά την επάνοδό του στην Ελλάδα, το 1969, με ερμηνεύτρια τη Μαρία Δημητριάδη.
Την ίδια περίοδο γνωρίζεται με τους συνθέτες Ιάννη Ξενάκη και Γιάννη Χρήστου.
Στο Λονδίνο συνθέτει ακόμα τους Χρησμούς, για συμφωνική ορχήστρα, και τους πρώτους Πυρρίχιους χορούς Α, Β, Γ, (από τους 24 που ολοκλήρωσε το 2001), οι οποίοι παίζονται, το 1968, από την ορχήστρα Concertante του Λονδίνου στο Queen Elizabeth Hall. Τότε γράφει και τη μουσική για την Τρικυμία του Σαίξπηρ, που ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, σε σκηνοθεσία David Jones με τον Sir John Clemens.
Στο Λονδίνο θα ολοκληρώσει τη μουσική τελετή «Ιδού ο Νυμφίος», έργο που κρατά ανέκδοτο, εκτός από ένα μέρος του, το περίφημο «Ζαβαρακατρανέμια», ένα από τα πιο γνωστά κομμάτια του, το οποίο τραγούδησε μαζί με τον Τζον Λένον σε μία συναυλία διαμαρτυρίας. Το κομμάτι αυτό συμπεριλήφθηκε αργότερα στον δίσκο του «Ανεξάρτητα».
Η «επιστροφή στις ρίζες»
Το 1969, ο Γιάννης Μαρκόπουλος επιστρέφει στην Αθήνα και συνεργάζεται με ποιητές, νέους τραγουδιστές και μουσικούς.
Στην αρχή της δεκαετίας του 1970 παρουσιάζει μουσικά έργα που θεωρούνται τομή στην ελληνική μουσική. Λίγο αργότερα ιδρύει την ορχήστρα Παλίντονος αρμονία, που αποτελείται από όργανα συμφωνικά και ελληνικά. Παρουσιάζει τα έργα του στο στούντιο Λήδρα και αργότερα στη μπουάτ «Κύτταρο», με νέους τραγουδιστές και μουσικούς.
Το 1970 κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Χρονικό», σε ποίηση Κ. Χ. Μύρη (Κώστα Γεωργουσόπουλου), με ερμηνευτές τον Νίκο Ξυλούρη, τον οποίο συνέστησε στο ελληνικό κοινό και η συνεργασία τους παραμένει ιστορική και την Τάνια Τσανακλίδου. Με τα έργα του «Ιθαγένεια» (1970) σε στίχους Κ. Χ. Μύρη και «Ριζίτικα» (1971) με ερμηνευτή τον Νίκο Ξυλούρη, εδραιώνει τις αντιλήψεις του για την ελληνική μουσική, που συνοψίζονται στο σύνθημα «επιστροφή στις ρίζες», που «δε σημαίνει παραδοσιολαγνεία, συντήρηση ή πολύ περισσότερο οπισθοδρόμηση, αλλά δυναμική πορεία προς το μέλλον, με αφετηρία την εμπειρία από το παλιό και δοκιμασμένο παραδοσιακό υλικό», όπως σημειώνει ο εθνομουσικολόγος Γιώργος Αμαργιανάκης.
Το «Διάλειμμα» (1972) ήταν μία συλλογή τραγουδιών, μερικά από τα οποία ανέδειξαν τη σατιρική πλευρά του Μαρκόπουλου («Του άνδρα του πολλά βαρύ» είναι ένα χαρακτηριστικό τραγούδι που γνώρισε μεγάλη επιτυχία με ερμηνευτή τον Θέμη Ανδρεάδη). Μεγαλύτερη επιτυχία γνώρισε το «Θα πάω στη ζούγκλα με τον Ταρζάν» με ερμηνευτή τον Θέμη Ανδρεάδη, που κυκλοφόρησε σε σινγκλ εκείνη την περίοδο. Ήταν ένα εύληπτο τραγούδι, με ξεκάθαρα όμως αντιχουντικά μηνύματα.
Με τα τρία ολοκληρωμένα έργα που παρουσίασε το 1974 («Θητεία» σε στίχους Μάνου Ελευθερίου, «Μετανάστες» σε στίχους Γιώργου Σκούρτη και «Θεσσαλικός Κύκλος» σε στίχους Κώστα Βίρβου) πληθαίνουν οι αναφορές του στο λαϊκό τραγούδι, για να φτάσει το 1976 με το «Οροπέδιο» σε ποίηση Μιχάλη Κατσαρού, σε μίξη όλων αυτών των επιδράσεων με ένα ηλεκτρονικό άκουσμα.Από τους δίσκους αυτούς ξεχωρίζουν τραγούδια όπως τα «Μιλώ για τα παιδιά μου», «Φάμπρικα», «Τα Λόγια Και Τα Χρόνια», «Μαλαματένια Λόγια», με ερμηνευτές τους Χαράλαμπο Γαργανουράκη (ανακάλυψη του συνθέτη μετά τον Νίκο Ξυλούρη), Λάκη Χαλκιά, Τάνια Τσανακλίδου, Βίκυ Μοσχολιού, Παύλο Σιδηρόπουλο και Λιζέτα Νικολάου.
Το 1976 συνέθεσε τη μουσική για την τηλεοπτική σειρά του ΒΒC «Ποιος πληρώνει τον βαρκάρη» («Who pays the Ferryman?»), το μουσικό θέμα της οποίας γνώρισε μεγάλη επιτυχία και παρέμεινε στην κορυφή του βρετανικού πίνακα επιτυχιών για μήνες, ενώ έκανε γνωστό διεθνώς τον συνθέτη.
Το 1977 μελοποίησε τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Διονυσίου Σολωμού, ένα από τα σπουδαιότερα και πιο απαιτητικά έργα του συνθέτη. Ένα χρόνο αργότερα θα συνεργαστεί με τον Γιώργο Νταλάρα στο «Σεργιάνι στον κόσμο», έναν από τους πιο εμπορικούς δίσκους του συνθέτη με τη μεγάλη επιτυχία «Παραπονεμένα Λόγια».
Συνέχισε να κυκλοφορεί αξιόλογους δίσκους: «Ορίζοντες» (1981), «Σειρήνες» (1983), «Παράθυρο στη Μεσόγειο» (1983), «Του σίδερου και του νερού» (1984), «Ρεπορτάζ» (1985), «Τολμηρή επικοινωνία» (1987), «Παιχνίδι με το χρόνο» (1988) και «Αθέατος σφυγμός» (1997).
Το 1994 παρουσίασε τη «Λειτουργία του Ορφέα», μελοποιώντας ορφικούς ύμνους, μία δουλειά που επαινέθηκε και στο εξωτερικό, ενώ συνεργάστηκε ξανά ύστερα από χρόνια με τον Νίκο Κούνδουρο, γράφοντας τη μουσική της ταινίας του «Μπάιρον – Η μπαλάντα ενός δαιμονισμένου» (1992).
Το 1980 ο Γιάννης Μαρκόπουλος παντρεύτηκε την σπουδαία ερμηνεύτρια Βασιλική Λαβίνα, με την οποία απέκτησαν μια κόρη, την Ελένη.
