Σε οριακά επίπεδα ο βλαβερός αέριος ρύπος του όζοντος της τροπόσφαιρας στο νησί κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού
Σημαντική και αυξανόμενη είναι η επιβάρυνση και η ρύπανση της ατμόσφαιρας στην Κρήτη και στην Μεσόγειο, από σωματίδια που παράγονται από τις πυρκαγιές που ξεσπούν κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου, από τις ελεγχόμενες καύσεις, καθώς και από την παραγωγή θερμότητας σε εσωτερικούς χώρους. Τα τελευταία χρόνια, καθώς οι πυρκαγιές επιδεινώνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής, ιδιαίτερα στη λεκάνη της Μεσογείου, αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εκπέπονται συχνότερα τοξικοί ρύποι, όπως διοξείδιο και μονοξείδιο του άνθρακα, καθώς και αερολύματα, που επηρεάζουν τόσο το περιβάλλον, όσο και την ανθρώπινη υγεία, υποβαθμίζοντας παράλληλα την ποιότητα του αέρα και θέτοντας σε κίνδυνο τις ευπαθείς ομάδες. Μάλιστα, η ατμόσφαιρα επιβαρύνεται επίσης και κατά τη διάρκεια του χειμώνα, με τις καύσεις για θέρμανση σε οικιακούς χώρους, πολλές φορές με ακατάλληλα και μη φιλικά προς το περιβάλλον υλικά να προκαλούν σημαντική ρύπανση, με συνέπεια η ποιότητα του αέρα να επιβαρύνεται ακόμα περισσότερο. Μία άλλη περίοδος κατά την οποία σημειώνεται σημαντική επιβάρυνση είναι αυτή, μετά την συγκομιδή των ελιών, όταν και γίνονται συσσωρευμένες ελεγχόμενες καύσεις κλαδιών. Ένας ακόμα παράγοντας που συμβάλλει στην ατμοσφαιρική ρύπανση της Κρήτης, έστω για περιορισμένα χρονικά διαστήματα είναι και η αφρικανική σκόνη, μεταφέροντας μικροσωματίδια, που αποδεικνύονται βλαβερά για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Παράλληλα, ένα στοιχείο που εμφανίζεται εντονότερα κατά τη διάρκεια της εαρινής περιόδου σε περιοχές όπως η Κρήτη με έντονη ηλιοφάνεια, είναι το πρόβλημα αύξησης του όζοντος της τροπόσφαιρας, μία επιβλαβής μεταβλητή για τον άνθρωπο και την πανίδα, που βρίσκεται σε οριακά επίπεδα επικινδυνότητας στο νησί. Επιπλέον, στο κομμάτι των κλιματιστικών, η λειτουργία τους επηρεάζει τη σύσταση της ατμόσφαιρας, ειδικά αν πρόκειται για κακοσυντηρημένες συσκευές, που ουσιαστικά βλάπτουν το τοπικό εσωτερικό, ατμοσφαιρικό μικροπεριβάλλον. Παρά την ήδη επιβαρυμένη σύσταση της ατμόσφαιρας από όλους τους παραπάνω λόγους που εντοπίζει το Εργαστήριο Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής αλλαγής του Πολυτεχνείου Κρήτης, μέσω των ερευνητικών σταθμών συλλογής δεδομένων που έχει εγκαταστήσει στο νησί, οι τεχνολογικές εξελίξεις στο κομμάτι των μεταφορών, με υιοθέτηση πρακτικών προώθησης πράσινης ενέργειας, καθώς και τα βήματα που έχουν γίνει για την απανθρακοποίηση της οικονομίας είναι θετικά δείγματα προόδου, με το μέλλον ωστόσο να παραμένει αβέβαιο και να απαιτεί ουσιαστικές παρεμβάσεις για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής.
Δασικές πυρκαγιές και επιπτώσεις στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον
Στο επίκεντρο της αύξησης του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών και της σύνδεσής τους με την κλιματική αλλαγή και την ατμοσφαιρική ρύπανση βρίσκεται η Μεσόγειος, η Κρήτη και κατ’ επέκταση η Ελλάδα, σε ένα ζήτημα που δεν έχει μόνο περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά και υγειονομικές προεκτάσεις, σύμφωνα με όσα ανέφερε στα «Ρ.Ν.», ο Απόστολος Βουλγαράκης, Καθηγητής ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής στη σχολή χημικών μηχανικών και μηχανικών περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, κάτοχος της έδρας ΑΞΑ για τις πυρκαγιές και την κλιματική αλλαγή και διευθυντής του Εργαστηρίου Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής αλλαγής. «Οι δασικές πυρκαγιές είναι συστατικό του παγκόσμιου περιβάλλοντος, το οποίο μπορεί και να επηρεάσει την ατμόσφαιρα, αλλά και να επηρεαστεί από αυτήν. Δηλαδή, μέσω της κλιματικής αλλαγής να μεταβληθούν και οι πυρκαγιές. Στην Ελλάδα βλέπουμε μία επιδείνωση του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών, καθώς με τα χρόνια οι καμένες εκτάσεις έχουν μία τάση να είναι περισσότερες και μεγαλύτερες». Οι καύσεις αυτές απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα πληθώρα επικίνδυνων ρύπων, όπως εξήγησε: «Αυτές εκλύουν κάποια σωματίδια, δηλαδή αέριους και μη αέριους ρύπους σωματιδιακούς, τα λεγόμενα αεροζόλ, που έχουν μέσα τους άνθρακα. Διοξείδια του άνθρακα, μονοξείδιο του αζώτου, μονοξείδιο του άνθρακα, διάφοροι ρύποι, οι οποίοι είναι τοξικοί για το περιβάλλον». Παράλληλα, ο κ. Βουλγαράκης σημείωσε πως υπάρχουν δύο είδη καύσεων, οι ελεγχόμενες, που σχετίζονται με γεωργικά υπολείμματα, και οι δασικές πυρκαγιές που είναι ανεξέλεγκτες και μεγάλης κλίμακας. Και οι δύο τύποι, ωστόσο, επηρεάζουν άμεσα τη σύσταση της ατμόσφαιρας και ενδέχεται να βλάψουν την ανθρώπινη υγεία. «Πολλές φορές, όταν κάποιοι καίνε αγροτικά υπολείμματα και σκουπίδια ή ακόμα και μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, σε ένα τζάκι καίνε μαζί με τα κανονικά ξύλα, τα οποία ούτως ή άλλως παράγουν ρύπους, πλαστικά ή βαμμένα ξύλα, παλιά έπιπλα, τότε παράγονται ρύποι σε ένα έξτρα επίπεδο επικινδυνότητας. Αυτό είναι κάτι το οποίο συμβαίνει ιδιαίτερα τα τελευταία 10-15 χρόνια, όπου έχει αυξηθεί η καύση μέσα σε οικιακούς χώρους για την παραγωγή θέρμανσης. Αυξάνονται τόσο οι κλασικοί ρύποι, όσο και κάποια συστατικά μεγαλύτερης επικινδυνότητας», ανέφερε επίσης.
Πηγές ρύπανσης και ποιότητα αέρα στην Κρήτη
Η Κρήτη, αν και δεν αντιμετωπίζει σε καθημερινή βάση τις ίδιες προκλήσεις με τα μεγάλα αστικά κέντρα, βιώνει τα αποτελέσματα της υποβάθμισης του αέρα κυρίως σε περιόδους έντονων καύσεων, είτε εντός κατοικιών είτε στην ύπαιθρο. «Η ποιότητα αέρα σε περιόδους που έχουμε περισσότερες καύσεις και στην Κρήτη, ειδικά σε αστικές περιοχές, δείχνει ότι σε μέρες με μεγαλύτερη ανάγκη για θέρμανση έχουμε υποβάθμιση της ποιότητας του αέρα. Δεν είναι τόσο έντονο το φαινόμενο όπως στην Αθήνα, αλλά παρατηρείται αύξηση», σημείωσε ο κ. Βουλγαράκης. Αντίστοιχα φαινόμενα εντοπίζονται και σε αγροτικές περιοχές, κυρίως μετά τη συγκομιδή της ελιάς και κατά την περίοδο του κλαδέματος. «Οι ελεγχόμενες καύσεις, έχουμε παρατηρήσει, σε αγροτικές περιοχές μπορούν να υποβαθμίσουν την ποιότητα του αέρα σε ανθρώπους που μένουν σε κοντινές κοινότητες», σημείωσε. Επιπλέον, σε περίπτωση μεγάλης πυρκαγιάς, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι τόσο δραστικές, ώστε να προκληθούν μαζικές εισαγωγές σε νοσοκομεία ή και θάνατοι. «Όταν έχεις ένα μεγάλο επεισόδιο πυρκαγιάς, μπορεί να έχεις και πολύ περισσότερες εισόδους σε νοσοκομεία, όσο και θανάτους που μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι αυξημένοι γύρω από μία πόλη. Το καλοκαίρι οι πυρκαγιές είναι κυρίαρχες σαν πηγές επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας, ωστόσο μία πυρκαγιά θα προκαλέσει έντονα προβλήματα για μικρό χρονικό διάστημα, αλλά όταν τα προκαλέσει, μπορεί να είναι πολύ πιο έντονα, ιδιαίτερα στις ευπαθείς ομάδες», ανέφερε επίσης.
Στο μικροσκόπιο της επιστημονικής κοινότητας βρίσκεται και η συμβολή των οικιακών κλιματιστικών στη ρύπανση. «Τα κλιματιστικά επηρεάζουν λόγω της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, κυρίως από τις μονάδες παραγωγής ενέργειας. Αν το ρεύμα που καταναλώνουμε έρχεται από μία μονάδα που καίει άνθρακα ή πετρέλαιο, αυτό σημαίνει περισσότερη κατανάλωση ενέργειας», ανέφερε και στη συνέχεια συμπλήρωσε: «Στην Κρήτη, μία βασική πηγή υποβάθμισης της ποιότητας του αέρα επίσης, που δεν αφορά την καθημερινότητα, είναι η σκόνη από τη Σαχάρα. Συνήθως σε πολύ σύντομα διαστήματα υποβαθμίζει τον αέρα σε δραματικό βαθμό. Ένα μέρος αυτών των σωματιδίων της σκόνης είναι πολύ μικρά και παρότι μπορεί να μην είναι τοξικά με την παραδοσιακή έννοια, το ότι μπορούν να φτάσουν στα βάθη των πνευμόνων τα κάνει ιδιαίτερα επιβλαβή, ιδιαίτερα σε ευπαθείς ομάδες». Τέλος, το καλοκαίρι, εξαιτίας της επικράτησης βορείων ανέμων, η ποιότητα του αέρα στην Κρήτη είναι γενικά καλύτερη, ωστόσο, ένα διαφορετικό πρόβλημα κάνει την εμφάνισή του: το όζον της τροπόσφαιρας. «Σε περιοχές που έχουν υψηλή ηλιοφάνεια και ταυτόχρονα εκπομπές κάποιων ρύπων μέσω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, παράγουν το λεγόμενο όζον. Όχι το όζον το καλό που υπάρχει στην στρατόσφαιρα και μας προστατεύει από την υπεριώδη ακτινοβολία, αλλά το όζον της τροπόσφαιρας, το οποίο είναι ένας βλαβερός επίσης αέριος ρύπος και για τους ανθρώπους, αλλά κυρίως για τα φυτά», κατέληξε, ο κ. Βουλγαράκης.
Κλιματική αλλαγή – Μελλοντικές προοπτικές και προκλήσεις
Αν και υπάρχουν θετικές εξελίξεις στο μέτωπο της τεχνολογίας και της περιβαλλοντικής πολιτικής, η συνολική εικόνα παραμένει περίπλοκη, σύμφωνα με τον κ. Βουλγαράκη. «Στις μετακινήσεις, με τις νέες τεχνολογίες στα αυτοκίνητα, οι καταλύτες και η ηλεκτροκίνηση, τα υβριδικά αυτοκίνητα έχουν μειώσει κάποιους παραδοσιακούς ρύπους, όπως τα οξείδια του αζώτου, που παράγουν και όζον. Γενικώς η πορεία απανθρακοποίησης που ακολουθείται έχει δώσει αποτελέσματα», ανέφερε. Ωστόσο, η απουσία μιας συνολικής λύσης στο φλέγον πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής κρατά σε εγρήγορση την επιστημονική κοινότητα. «Από την άλλη, από τη στιγμή που δεν έχει επιλυθεί το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή ναι μεν έχουν γίνει κάποια βήματα για να απανθρακοποιηθεί παγκοσμίως η οικονομία, αλλά αυτό δεν γίνεται από τη μία μέρα στην άλλη. Έχουν γίνει κάποια βήματα, αλλά όχι όσα θα έπρεπε για να ανασταλεί το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής». Το αποτέλεσμα είναι να ενισχύονται φαινόμενα που ήδη επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα. «Σε συνθήκες οι οποίες ευνοούν κάποιες άλλες πηγές αέριας ρύπανσης, όπως για παράδειγμα οι πυρκαγιές, αντί να βελτιώνονται, χειροτερεύουν», ανέφερε και επίσης υπογράμμισε: «Υπάρχουν έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο, που δείχνουν ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο που αυξάνεται και παρατηρείται: αύξηση θανάτων σε ημέρες με πυρκαγιά, και είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει και στην περιοχή μας. Άρα είναι λίγο ανάμεικτες οι τάσεις. Ελπίζουμε το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής να μετριαστεί μέσω ακόμα πιο ουσιαστικών λύσεων και κάποια προβλήματα που ακόμα υπάρχουν να φρεναριστούν και αυτά σε κάποιο βαθμό», κατέληξε.
