«Σημαντική η εκπαίδευση στα σχολεία για τη θωράκιση των παιδιών από τους κινδύνους παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης»
Η ψηφιακή εποχή έχει φέρει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο επίκεντρο της καθημερινότητάς μας. Από τις διαπροσωπικές σχέσεις μέχρι την επαγγελματική ζωή, τα social media αποτελούν εργαλείο επικοινωνίας, αλλά και πηγή πληροφόρησης.
Παρόλα αυτά, η χρήση τους εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την αξιοπιστία της πληροφορίας, την ασφάλεια των δεδομένων και την ψυχολογική επίδραση στους χρήστες.
Ο Ιωσήφ Χαλαβαζής, υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνέντευξή του στην Τηλεόραση CRETA και τη Σώτια Πεντεδήμου, ανέδειξε τα καίρια ζητήματα που αφορούν στα social media, προτείνοντας λύσεις που βασίζονται στην εκπαίδευση και τη σωστή διαχείριση της τεχνολογίας.
«Τα social media, όπως και η ενημέρωση, έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν θετικές και αρνητικές συσχετίσεις. Σήμερα βρισκόμαστε σε μια εποχή που πλέον είμαστε πιο συνδεδεμένοι με την τεχνολογία από ποτέ. Τα πάντα γίνονται διαμεσολαβημένα, οι επαφές μας, οι φιλίες μας, τα φλερτ, ακόμα και η δουλειά μας. Οπότε βλέπουμε ότι τα social media και ταυτόχρονα οι νέες τεχνολογίες είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας», σημείωσε ο κ. Χαλαβαζής.
Η αξιοπιστία της πληροφορίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην Ελλάδα διαδραματίζουν έναν διαρκώς αυξανόμενο ρόλο στην καθημερινή πληροφόρηση των πολιτών, ωστόσο αυτή η αυξημένη εμπιστοσύνη των πολιτών στα social media δημιουργεί προβληματισμούς σχετικά με την εγκυρότητα και την ποιότητα της πληροφορίας που διακινείται.
«Τα social media στην Ελλάδα διαχρονικά είχαν υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης στους πολίτες, κι αυτό είναι ένα πρόβλημα εάν το σκεφτούμε καλύτερα, γιατί δεν είναι ξεκάθαρο για το ποιος επιλέγει τα θέματα τα οποίο θα αναδυθούν, πως θα προβληθούν και πως θα πλαισιωθούν. Οπότε βλέπουμε πάρα πολλές φορές τα social media να «κυριαρχούνται» από ιστορίες που πολλές φορές είναι ψευδείς ειδήσεις, θεωρίες συνωμοσίες ή παραποιημένα στοιχεία», τόνισε ο κ. Χαλαβαζής.
Στα social media, οι χρήστες δεν είναι μόνο καταναλωτές, αλλά και παραγωγοί περιεχομένου. Αυτό, όπως εξηγεί ο κ. Χαλαβαζής, φέρνει στο προσκήνιο το «υποκειμενικό φίλτρο». Πολλές φορές οι αναρτήσεις εξυπηρετούν προσωπικές ανάγκες ή ανασφάλειες, γεγονός που εντείνει την τοξικότητα και την πόλωση. Επιπλέον, η λογική του viral περιεχομένου και η ταχύτητα μετάδοσής του, δημιουργούν συνθήκες παραπληροφόρησης: «Το βασικό πρόβλημα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ότι δεν είμαστε μόνο καταναλωτές, αλλά και παραγωγοί περιεχομένου. Αυτό σημαίνει ότι το υποκειμενικό κριτήριο έρχεται μπροστά. Όταν δημιουργούμε μια ανάρτηση πολλές φορές αυτή εξυπηρετεί κομμάτια ψυχικής ανάγκης, για παράδειγμα μπορεί να είναι μια ανασφάλεια, ένα παράπονο. Υπάρχει και πάρα πολύ μεγάλη τοξικότητα και πόλωση μέσα στα social media. Οπότε το υποκειμενικό φίλτρο έρχεται και πλαισιώνει την πληροφορία με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο πολλές φορές από αυτόν που αντανακλά την πραγματικότητα. Για αυτόν τον λόγο θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα επιφυλακτικοί σε ό,τι διαβάζουμε στα social media. Παρατηρείται και κάτι άλλο, η μηχανική των social media είναι ότι ακολουθεί μια ιστορία για να γίνει viral, είναι αυτό που λέμε η ιογενής αναμετάδοση περιεχομένου. Σαν να έχουμε έναν ιό, μια πανδημία. Πολλές φορές άνθρωποι που βλέπουν κάτι να λειτουργεί αρκετά καλά το παίρνουν και το χρησιμοποιούν με μια παραποίηση, ακόμα και αυθεντικό, χωρίς να λένε ότι είναι από κάποιον άλλο, και με αυτόν τον τρόπο οικειοποιούνται μια πληροφορία. Οπότε είναι πολύ ασαφές αυτό που βλέπουμε συχνά στο διαδίκτυο».
Απαγόρευση social media σε ανηλίκους, είναι εφικτό;
Η απαγόρευση της χρήσης social media σε ανηλίκους συζητείται συχνά, αλλά ο κ. Χαλαβαζής υπογραμμίζει ότι «η απαγόρευση δεν είναι η λύση». Το βασικό πρόβλημα είναι η έλλειψη εκπαίδευσης γύρω από τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Όπως εξηγεί, τα παιδιά συχνά δεν διαθέτουν κριτική σκέψη για να αξιολογούν την πληροφορία που συναντούν, ενώ το εκπαιδευτικό σύστημα δεν δίνει τα κατάλληλα εργαλεία: «Το βασικό πρόβλημα των νέων τεχνολογιών είναι το εξής: Ήρθαν στις ζωές μας, αλλά δεν είχαμε την εκπαίδευση για να τις υιοθετήσουμε. Είναι όπως και με τα κινητά ή οποιαδήποτε νέα τεχνολογία η οποία μπαίνει δυναμικά στην καθημερινότητά μας, πρακτικά δεν έχουμε κάποιον να μας εξηγεί τις συνέπειες πολλές φορές αυτής της τεχνολογίας. Έχουμε ξεκινήσει πλέον να μιλάμε για απαγόρευση των social media στα παιδιά και κυρίως στους εφήβους. Κάτι το οποίο νομίζω ότι είναι αστείο, διότι η απαγόρευση δεν είναι αυτή που λύνει τα προβλήματα. Αυτό που λύνει τα προβλήματα στην πράξη είναι η καλλιέργεια μιας κουλτούρας σωστής χρήσης των τεχνολογιών, δηλαδή εκπαίδευση. Είμαστε πάρα πολύ πίσω στο εκπαιδευτικό ζήτημα και των πολιτών, αλλά ιδίως των παιδιών. Έτσι τα παιδιά καλούνται να βρουν μόνα τους πολλές φορές τους τρόπους για να χρησιμοποιούν αυτές τις νέες τεχνολογίες. Το ζήτημα είναι ότι τα παιδιά δεν έχουν ένα κριτήριο, θεωρούν ορθό αυτό που βλέπουν».
Σημαντικός πυλώνας η εκπαίδευση των παιδιών
Η εκπαίδευση σχετικά με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την κατανόηση της επικοινωνίας είναι απαραίτητο να ενσωματωθεί σε όλα τα επίπεδα της παιδείας, επισημαίνει ο κ. Χαλαβαζής. Στη σημερινή εποχή στην οποία η επικοινωνία αποτελεί τον πυρήνα κάθε δραστηριότητας, τα παιδιά συχνά δεν διαθέτουν τις βάσεις για να κατανοήσουν τι σημαίνει ουσιαστική και υπεύθυνη επικοινωνία: «Η εκπαίδευση των παιδιών στο κομμάτι των social media θα πρέπει να μπει σε κάθε επίπεδο και θα πρέπει να εστιάσει σε ένα νέο πρόγραμμα σπουδών στο κομμάτι της επικοινωνίας. Σήμερα τα πάντα είναι επικοινωνία. Αυτό το καλλιεργούν τα παιδιά στις μετα-λυκειακές σπουδές τους. Δεν έχουν τους πυλώνες να κατανοήσουν τι ακριβώς είναι η επικοινωνία. Θα πρέπει να μπούμε σε μια τελείως διαφορετική αντίληψη, να έχουμε μια ολιστική προσέγγιση του ζητήματος της επικοινωνίας και των νέων τεχνολογικών ήδη από τη νηπιακή ηλικία. Έτσι θα μπορέσουμε να θωρακίσουμε τα παιδιά κιόλας απέναντι στην παραπληροφόρηση στη διάδοση των θεωριών συνωμοσίας και γενικότερα σε όλα αυτά που ονομάζουμε πληροφοριακές διαταραχές».
Η πόλωση στα social media δεν είναι μόνο πρόβλημα των παιδιών. Όπως σημειώνει ο κ. Χαλαβαζής, οι ενήλικες δεν διαθέτουν πρώτα απ’ όλα οι ίδιοι τα εργαλεία για να καθοδηγήσουν τα παιδιά, ενώ η ίδια η δομή των social media ενισχύει περιεχόμενο που προκαλεί έντονα συναισθήματα. Η κυριαρχία της μετα-αλήθειας, δηλαδή της υποκειμενικής διαστρέβλωσης των γεγονότων, εντείνει την απομάκρυνση από την πραγματικότητα: «Η πόλωση που δημιουργείται στα παιδιά είναι αποτέλεσμα της πόλωσης που έχουν και οι ενήλικες, διότι και εκείνοι δεν έχουν αναπτύξει τα εργαλεία για να μπορέσουν να καθοδηγήσουν με τους σωστούς τρόπους τα παιδιά ως προς την προσέγγιση των νέων τεχνολογιών και του επικοινωνιακού φαινομένου. Άρα μιλάμε για ένα πρόβλημα που έχει δύο πλευρές. Η πόλωση δημιουργείται καθαρά διότι τα social media προωθούν αυτό το περιεχόμενο που έλκει, φέρνει κόσμο να συζητήσει, μια ιστορία η οποία προκαλεί είτε θετικά είτε αρνητικά – συνήθως- συναισθήματα, είναι και αυτή που φτάνει προς τα έξω και όλοι τοποθετούν ένα κομμάτι της ηθικής τους. Αυτός είναι και ο ορισμός της μετα-αλήθειας στην πράξη», τόνισε ο κ. Χαλαβαζής, ενώ συμπλήρωσε: «Το πρόβλημα λύνεται καθαρά με την ανάπτυξη μιας κουλτούρας και εκπαίδευση. Εάν δεν μπορέσουμε να δώσουμε στα παιδιά τα εργαλεία και τις ευκαιρίες να σκεφτούν εκτός των social media μια ζωή, τότε έχουμε χάσει το παιχνίδι. Απαγόρευση αυτήν τη στιγμή ισχύει και για το αλκοόλ, αλλά και για το κάπνισμα/ άτμισμα. Εγώ βλέπω πάρα πολλούς ανήλικους εύκολα να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα προϊόντα, παρά τις όποιες απαγορεύσεις αντιμετωπίζει το κατάστημα. Άρα λοιπόν η απαγόρευση δεν λύνει το πρόβλημα».
Ο ρόλος του γονέα
Ο γονικός έλεγχος είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, αλλά όχι η μοναδική λύση. «Το μόνο πραγματικό εργαλείο είναι η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ γονέα και παιδιού», σημειώνει ο κ. Χαλαβαζής. Ένα παιδί που αισθάνεται άνετα να μιλήσει ανοιχτά για τις εμπειρίες του στα social media μπορεί να καθοδηγηθεί με σωστούς τρόπους.
«Ο γονικός έλεγχος είναι μια τεχνολογία η οποία υπάρχει εδώ και πάρα πολλά χρόνια σε διάφορα συστήματα και μπορεί να κλειδώνει το περιεχόμενο. Για εμένα αυτό είναι ένα συμπληρωματικό εργαλείο επιτήρησης και ελέγχου. Ένας γονέας δεν θα πρέπει να βασίζεται στο ότι γύρισε στο σπίτι κι ας δει τι έκανε το παιδί στις ώρες που δεν ήταν εκεί. Το μόνο εργαλείο που έχει ένας γονέας είναι το να δημιουργήσει σχέσεις με το παιδί του που βασίζονται στην ειλικρίνεια και στην εμπιστοσύνη. Ένα παιδί που δεν έχει να κρύψει κάτι από τον γονέα του, πολύ πιο εύκολα μπορεί μετά να μπει κάπου και να συζητήσει με τον γονέα του για το ερέθισμα που πήρε και εν τέλει αυτό να έχει ένα θετικό αποτύπωμα».
Επιμέλεια: Μαγδαληνή Κουντουνιώτη
