Ως ένας συνδημιουργός περιεχομένου και όχι ως ένα μέσο αντικατάστασης του ανθρώπινου εγκεφάλου και των διεργασιών που αυτός επιτελεί, θα έπρεπε να προσεγγίζεται η τεχνητή νοημοσύνη, ο ρόλος της οποίας σήμερα, συγχέεται συχνά με λανθασμένες πρακτικές και παραδείγματα. Στους φόβους, τα ηθικά διλήμματα και τις ανησυχίες που εγείρει η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης έρχονται να δώσουν απαντήσεις η εκπαίδευση, η κατάρτιση, η ενημέρωση και η προσωπική ανάπτυξη με το μοντέλο της δημιουργικής τεχνητής νοημοσύνης και της υπεύθυνης και ευσυνείδητης αξιοποίησής της από τον άνθρωπο, να είναι δείγμα πολιτισμού και παιδείας. Δεν είναι μυστικό ότι η ΤΝ αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης καθημερινότητας, επιλύοντας προβλήματα, παρέχοντας απαντήσεις και εξυπηρετώντας αυτοματοποιημένες διαδικασίες, εξοικονομώντας χρόνο και παράγοντας χρήσιμα αποτελέσματα. Δεν πρέπει να λησμονείται ωστόσο το γεγονός, ότι πρόκειται για μία νοημοσύνη βασισμένη στην επεξεργασία μαθηματικών μοντέλων και αλγορίθμων και όχι μία «γενική» ΤΝ, της οποίας οι δυνατότητες ξεπερνούν τα ανθρώπινα όρια.
«Το πρόβλημα είναι στον άνθρωπο και όχι στην τεχνολογία, στον τρόπο που τη χειρίζεται και στον τρόπο που τη χρησιμοποιεί για να χειραγωγήσει άλλους ανθρώπους», ανέφερε μεταξύ άλλων μιλώντας στα «Ρ.Ν.», ο Δημήτρης Καλοψικάκης, μέλος ΕΔΙΠ του τμήματος Μαθηματικών και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών του Π.Κ. και ομιλητής στη 2η διάλεξη του Εργαστηρίου «Τάλως – Τεχνητή Νοημοσύνη για τις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες» του Πανεπιστημίου Κρήτης, με θέμα «Πώς λειτουργεί η Τεχνητή Νοημοσύνη;», η οποία πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Δευτέρας στο Φοιτητικό Κέντρο Ξενία. Τη διάλεξη και την μετέπειτα ανοικτή συζήτηση συντόνισε η Ελένη Κατσαρού, καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.
Ο διττός ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης
Ο δημιουργικός χαρακτήρας της τεχνητής νοημοσύνης οφείλει να βρίσκεται στο επίκεντρο όλων αυτών που την αξιοποιούν, αντιλαμβανόμενοι ότι δεν πρόκειται για ένα εργαλείο που ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια, αλλά μία λειτουργία που χρήζει σωστής οριοθέτησης και κατανόησης, σύμφωνα με όσα ανέφερε στα «Ρ.Ν.», ο Σταμάτης Παπαδάκης, επίκουρος καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης και κεντρικός ομιλητής της διάλεξης. «Εσφαλμένα πολλοί άνθρωποι προσδίδουν κάποιες μαγικές ιδιότητες στην τεχνητή νοημοσύνη, αυτό που εμείς ονομάζουμε πιο επιστημονικά «ανθρωπομορφισμό», σχεδόν νομίζουν ότι έχουν απέναντι τους έναν άνθρωπο με τη νοημοσύνη ενός ανθρώπου ή ακόμα και ανώτερη, ενώ στην πραγματικότητα δεν ισχύει αυτό. Για να είναι δημιουργική η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει οι άνθρωποι να καταλάβουν τα όρια της, τα ελαττώματα ή τα μειονεκτήματα τα οποία ενδεχομένως έχει, τις προκαταλήψεις που φέρνει, τις λεγόμενες ψευδαισθήσεις», σημείωσε.
Η διάλεξη εστίασε στην κατανόηση της τεχνητής νοημοσύνης, από τη βασική λειτουργία και τις ιστορικές εξελίξεις της μέχρι την εφαρμογή της στη σημερινή καθημερινότητα και την εκπαίδευση, με τον κ. Παπαδάκη να επισημαίνει ότι ο ρόλος κάθε τεχνολογικού προϊόντος μπορεί να είναι διττός, ανάλογα με το πως το χρησιμοποιούμε. «Η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη. Οποιοδήποτε προϊόν και να πάρεις έχει διττή χρήση. Ένα μαχαίρι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να κόψεις το ψωμί, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για να μαχαιρώσεις κάποιον. Ακριβώς το ίδιο ισχύει και για τη δημιουργική ΤΝ, εξαρτάται από τη χρήση της. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά ως κριτικός αναγνώστης σε ένα κείμενο που έχει γράψει κάποιος, για να τον βοηθήσει στην αναβάθμιση του περιεχομένου του, μπορεί και να χρησιμοποιηθεί και για λογοκλοπή. Για όλα υπάρχει ένα συγκεκριμένο όριο» τόνισε.
«Δεν υπάρχουν περιορισμοί και στεγανά στη χρήση της ΤΝ στην εκπαίδευση»
Κατά τη διάρκεια της διάλεξης συζητήθηκαν επίσης θέματα όπως οι ηθικές προκλήσεις, η μεροληψία, η αυτονομία και η διαφάνεια, με έμφαση στη χρήση της ΤΝ για την ενίσχυση της κοινωνικής ισότητας και της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ο κ. Παπαδάκης σημείωσε: «Όταν μιλάμε τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση αναφερόμαστε σε όλες τις πτυχές της, δεν υπάρχουν περιορισμοί και στεγανά, από την προσχολική εκπαίδευση, μέχρι την τριτοβάθμια εκπαίδευση, την εκπαίδευση ενηλίκων και σε άτυπα περιβάλλοντα μάθησης. Ωστόσο, προκειμένου να είναι παραγωγική η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σημαίνει ότι αυτός που τη χρησιμοποιεί πρέπει να γνωρίζει τα όριά της».
Σχετικά με τον ρόλο των εκπαιδευτικών στις προσπάθειες ένταξης της τεχνητής νοημοσύνης στις εκπαιδευτικές διαδικασίες και με το αν θα έπρεπε να παρέχονται σεμινάρια κατάρτησης για την ΤΝ στους εκπαιδευτικούς, ο κ. Παπαδάκης απάντησε: «Σαφέστατα, ήδη το Πανεπιστήμιο Κρήτης έχει εντάξει σε πολλά τμήματά του μάθημα για την ΤΝ. Ξεκινάμε πρώτα από τους φοιτητές, αλλά η κρίσιμη μάζα των εκπαιδευτικών, οι οποίοι χρειάζονται εκπαίδευση σε αυτό το αντικείμενο».
«Για να προσδιορίσουμε εννοιολογικά τι σημαίνει ΤΝ, θα πρέπει να πούμε τι σημαίνει νοημοσύνη»
Απαντήσεις βασισμένες σε αλγόριθμους και μαθηματικά εργαλεία είναι αυτές που παρέχει η ΤΝ στη σημερινή εποχή, παρά την πεποίθηση πολλών ότι αυτές βασίζονται σε ένα αυτοματοποιημένο σύστημα με κριτική σκέψη και ευφυΐα ανώτερη της ανθρώπινης, σύμφωνα με τον κ. Καλοψικάκη. «Η σημερινή τεχνολογία μπορεί να διαχειριστεί μόνο αριθμούς, οπότε κάθε επεξεργασία που γίνεται, είτε σε κείμενα, είτε σε οπτικοακουστικά υλικά γίνεται ένας υπολογισμός με συγκεκριμένα μαθηματικά εργαλεία και παράγει ένα αποτέλεσμα, που έχει πάλι να κάνει με εικόνες και ήχους. Εμείς αυτό το εκλαμβάνουμε σαν μία εννοιολογική απάντηση, αλλά στην πραγματικότητα είναι αριθμοί».
Πολλές φορές αναφερόμαστε στην ΤΝ, σαν ένα εργαλείο για το οποίο υπάρχουν πολλά ερωτηματικά, αλλά χωρίς να είναι ξεκάθαρο ο λόγος για τον οποίο θέλουμε να το αξιοποιήσουμε. Πρώτο και σημαντικό βήμα, σύμφωνα με τον κ. Καλοψικάκη είναι να προσδιορίσουμε αυτό το λόγο, προκειμένου να μπορέσουμε να καταλάβουμε καλύτερα τη σημασία και την έννοια της ΤΝ. «Για να προσδιορίσουμε εννοιολογικά τι σημαίνει ΤΝ, θα πρέπει να πούμε τι σημαίνει νοημοσύνη, δηλαδή τι προσπαθεί να μιμηθεί η ΤΝ. Ο όρος από μόνος του είναι πολύ γενικός και δεν περιορίζεται μόνο στο chat gpt, αλλά και σε άλλες διαστάσεις αυτόματων υπολογισμών. Στην πραγματικότητα είναι ένα παρακλάδι του τρόπου επίλυσης προβλημάτων, με αυτοματοποιημένο τρόπο».
«Αν αναπτυχθούμε σαν άνθρωποι, αποκτούμε και την ωριμότητα να διαχειριστούμε την τεχνολογία»
Αναφορικά με το αν μπορεί ένας καθημερινός άνθρωπος, εργαζόμενος ή μαθητής να αξιοποιήσει την ΤΝ σε καθημερινό επίπεδο με ευσυνειδησία και υπευθυνότητα, ο κ. Καλοψινάκης δήλωσε στα «Ρ.Ν.»: «Εννοείται, με τον τρόπο που μπορεί να αξιοποιήσει ένα οποιουδήποτε τύπου εργαλείο. Συμφωνώ ότι υπάρχουν πτυχές της ΤΝ, οι οποίες παραμένουν άγνωστες ακόμα, αλλά πρέπει να αντιμετωπίσουμε την κάθε περίπτωση ξεχωριστά και εξειδικευμένα. Ήδη χρησιμοποιούν όλοι την ΤΝ, είτε μέσα από αυτοματοποιημένα συστήματα λήψης μειλ, είτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είτε με τα drones και το chat gpt. Μπορεί ένας άνθρωπος να αξιοποιήσει δημιουργικά έναν υπολογιστή; Μπορεί. Ουσιαστικά είναι το ίδιο ερώτημα, απλά πρέπει να προσδιοριστεί για ποια πτυχή της ΤΝ, για ποιο σκοπό και προφανώς χρειάζεται πλαίσιο».
Τέλος, η χρήση της ΤΝ είναι προσωπική, ηθική υπόθεση, με τον κάθε άνθρωπο να καθορίζει το αν θέλει να την αξιοποιήσει για καλό σκοπό ή για να παράξει επιβλαβές και παρεμβατικό περιεχόμενο. Σε αντίθεση με την κοινή αντίληψη στη δημόσια σφαίρα, η ΤΝ βρίσκεται υπό ανθρώπινο έλεγχο και επιτελεί αποκλειστικά λειτουργίες που επιζητά το άτομο. «Η ενημέρωση, η εκπαίδευση, η κατάρτιση και η αναγωγή στα βασικά της ανθρώπινης λειτουργίας είναι οι τρόποι μέσα από τους οποίους θα αρθούν τα εμπόδια της χρήσης της ΤΝ. Αν αναπτυχθούμε σαν προσωπικότητες και σαν άνθρωποι, αποκτούμε και την ωριμότητα να διαχειριστούμε την οποιαδήποτε τεχνολογία», συμπλήρωσε ο κ. Καλοψινάκης.