Την προσωπικότητα του Στρατή Βελουδάκη από την Αγία Γαλήνη ως αξιωματικού και πατριώτη κατευθύνοντας, ως στρατιωτικός υπεύθυνος του ΕΛΑΣ στον νομό Ρεθύμνου, το σύνολο των πολεμικών επεισοδίων κατά των δυνάμεων των Γερμανών κατακτητών, αναδεικνύει το βιβλίο των Αντώνη Σανουδάκη και Μανόλη Παντινάκη «Η Εθνική Αντίσταση Ρεθύμνου» που θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες.
Πρόκειται για τα απομνημονεύματα του Βελουδάκη, όπως τα αφηγήθηκε ο ίδιος τον Δεκέμβριο του 1988 στον Αντώνη Σανουδάκη, μια μαρτυρία –ντοκουμέντο, που βιντεοσκοπήθηκε για λογαριασμό του βίντεο-αρχείου της Αντίστασης της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου, ενώ στο υλικό της καταγραφής περιλαμβάνονται ακόμη η συμμετοχή του στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο στην Αλβανία, στα γεγονότα της εισβολής των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στο Ρέθυμνο, στα λιγοστά επεισόδια του εμφυλίου, στις διώξεις που υπέστη ως δάσκαλος, μετά την απελευθέρωση, λόγω της ιδεολογίας του στην Αριστερά κ.α.
Η εξιστόρηση του Στρατή Βελουδάκη έχει ιδιαίτερη αξία, αφού η μαρτυρία του είναι μοναδική και προέρχεται από κορυφαίο αξιωματικό του ΕΛΑΣ στον νομό Ρεθύμνου που έμεινε ζωντανός στα «Γεναριανά» όπου δολοφονήθηκαν από δυνάμεις της ΕΟΡ και της ΕΟΚ καπετάνιοι και τριάντα άντρες του. Η καταγραφή έγινε στο σπίτι του, στο Ηράκλειο, παρουσία της γυναίκας του Βασιλικής και του σκιτσογράφου Γιάννη Ανδρεαδάκη…
Η μάχη του ΕΛΑΣ στους Ποταμούς
Είχε πει για την ιστορική και νικηφόρα μάχη του ΕΛΑΣ στους Ποταμούς Αμαρίου, στις 11 Σεπτεμβρίου 1944, τα σχέδια της οποίας είχε καταστρώσει ο ίδιος:
Στρατής Βελουδάκης: Προς τα ‘κει ,προς τους Ποταμούς, μεταφερθήκαμε όλοι στους Ποταμούς. Ναι, θυμάμαι δε τον Χαρίδημο από τσ’ Αποστόλους, τον οποίο είχαμε στείλει.
Αντώνης Σανουδάκης: Τον Δραμιτινό…
Στρατής Βελουδάκης: Τον Δραμιτινό, τον οποίο είχαμε στείλει, επειδή ήτονε κατεχάρης της περιοχής αυτής, εγνώριζε πρόσωπα και πράγματα εκεί πέρα και κατείχε, γιατί ήτονε αυτός από ΄κει. Και μάλιστα, έχω ακούσει ότι εκεί που είναι το μνημείο τώρα, το χωράφι αυτό το είχε δωρίσει αυτός και είναι προς τιμήν του αυτό το πράμα.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Είναι αυτός που είναι στη φωτογραφία;
Βασιλική Τρουλλινού-Βελουδάκη: Ναι, ναι.
Στρατής Βελουδάκης: Πήγαμε, λοιπόν, όλοι. Πήγαμε την κρισιμότερη στιγμή της μάχης, επήγαμε τότες, που ετελείωναν τα πυρομαχικά.
Αντώνης Σανουδάκης: Μήπως μπορείτε να μας δώσετε τώρα μια γενική εικόνα, ποιες θέσεις είχαν πάρει οι αντάρτες;
Στρατής Βελουδάκης: Δείτε τώρα…
Αντώνης Σανουδάκης: Των εμπολέμων δηλαδή.
Στρατής Βελουδάκης: Ναι.
Αντώνης Σανουδάκης: Τις θέσεις.
Στρατής Βελουδάκης: Οι θέσεις των ανταρτών που ήτον εκεί, ήτον πλεονεκτικές. Ήτον από τα υψώματα και από κάτω ο αμαξωτός και τα πυρά των ανταρτών ήταν εμπρηστικά πυρά. Τα εμπρηστικά πυρά είναι καταστροφικά, είναι πολύ καταστροφικά.
Αντώνης Σανουδάκης: Όπως είναι τώρα ο βράχος, το μνημείο που έχει υψωθεί…
Στρατής Βελουδάκης: Από την απέναντι πλευρά ήτονε. Τα πυρά ήτονε εμπρηστικά πυρά, ενώ από κάτω οι Γερμανοί, τα πυρά τους ήπρεπε να ‘ναι με γωνιά και έπρεπε να σκοπεύσει ένας Γερμανός από κάτω, έπρεπε να σηκωθεί όρθιος. Οπότε έδινε στόχο, ενώ τα πυρά των ανταρτών ήτονε εμπρηστικά και για να σκοπεύσει, να κολλήσει με το έδαφος και δεν έδειχνε στόχο. Καταλάβατε; Λοιπόν, οι Γερμανοί μόλις έφαγαν τα πρώτα χτυπήματα, βέβαια, αυτοί αμέσως πανικοβλήθηκαν, πετάχτηκαν κάτω από τα αυτοκίνητά τους, δυο αυτοκίνητα ήτονε, υπολογίζαμε ότι στα δυο αυτοκίνητα θα ήτονε πάνω από εβδομήντα άτομα, έστω κι αν δεν ήτονε! Αλλά, πάντως, εβδομήντα άτομα, περίπου, θα ήτον οι Γερμανοί και ύστερα από σκληρή μάχη, και μάχη, μάλιστα, λυσσασμένη, γιατί οι πολλοί από τους Γερμανούς ήτονε αστυνομικοί. Ήταν με πέταλα.
Αντώνης Σανουδάκης: Πεταλάδες, ναι.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Στρατιωτική Αστυνομία.
Στρατής Βελουδάκης: Ναι, τα πέταλα αυτά.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Στρατιωτική Αστυνομία.
Στρατής Βελουδάκης: Πολλοί φορούσαν πέταλα.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Πολλοί τη συγχέουν με τη Γκεστάπο, ενώ δεν είναι, είναι Στρατιωτική Αστυνομία.
Στρατής Βελουδάκης: Εν πάση περιπτώσει, οι περισσότεροι φορούσαν πέταλα, αλλά αυτοί τρομοκρατήθηκαν, τα ‘χασαν, πανικοβλήθησαν και με το κατέβασμά τους από τ’ αυτοκίνητα δεν πήραν μαζί τους τα πυρομαχικά, τα εφεδρικά πυρομαχικά. Ότι κρατούσε καθένας, μ’ αυτά έμεινε. Μετά, δεν ήταν εύκολο να πάνε να εφοδιαστούνε, να ξαναεφοδιαστούνε πάλι και έτσι στενεύαμε εμείς τον κλοιό, σιγά-σιγά στενεύομε τον κλοιό με φωνές. Εδώ ξανακούστηκε ο «αέρας», το «αέρα» που ξανακούστηκε στην Αλβανία, εδώ πάλι ξανακούστηκε το «αέρας» από ανταρτο-ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτες οι οποίοι σαν ήρωες έπεφταν και, μάλιστα, αναγκάστηκα να διώξω ΕΠΟΝιτάκια πίσω, να τα διώξω από ΄κει, γιατί φοβήθηκα μη σκοτωθούν, σαν όρθιοι ήτον εκεί. «Φύγετε», τους λέω. «Πίσω! Πίσω!» να μη σκοτωθούν, οπότε θα φέραμε και ευθύνη. Λοιπόν, αφού ο κλοιός κλείστηκε κανονικά, διατάσσεται μετά επίθεση και κατεβαίνουμε κάτω στα αυτοκίνητα, κυκλώνουμε τα αυτοκίνητα, οι Γερμανοί τελείως ακίνητοι πια, διότι δεν είχανε πια πυρομαχικά να πυροβολούνε και διότι ήτονε σκοτωμένοι οι πολλοί.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Πανικόβλητοι…
Στρατής Βελουδάκης: Πανικοβλήθηκαν, είχανε κρυφτεί μέσα στα κλαδιά, ήτονε δασωμένο το μέρος, είχαν κρυφτεί μέσα.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Μάλιστα.
Στρατής Βελουδάκης: Είχαν κρυφτεί μέσα.
Αντώνης Σανουδάκης: Πόσους νεκρούς είχαν, περίπου, οι Γερμανοί;
Στρατής Βελουδάκης: Ναι, θα σας πω, θα σας πω αμέσως τώρα, αλλά θέλω να πω ένα περιστατικό, με τι μανία πολεμούσαν οι Γερμανοί στους Ποταμούς, με τι μανία! Αντάρτης, ο οποίος είδε ένα Γερμανό απέναντι καθισμένο σ΄ ένα ταχυβόλο-πολυβόλο, σ΄ ένα πολυβόλο και τον είχε μασχαλιάσει με το πολυβόλο τον αντάρτη σε απόσταση τριάντα μέτρα, όχι περισσότερο, και σου λέει: «Θα με σκοτώσει…» Και λέει ο αντάρτης στο Γερμανό, λέει: «Δεν σε σκοτώνω, έλα ‘δω να μη σκοτωθούμε. Έλα προς τα ‘δω δρόμο-δρόμο, αιχμάλωτος θα είσαι», του λέει. Απαντάει ο Γερμανός: «Και εσύ θα σκοτωθείς και εγώ θα σκοτωθώ. Γιατί;» Την ώρα που γινότανε αυτός ο διάλογος, ένας άλλος αντάρτης που ‘τανε εκεί κοντά στο Γερμανό που καθότανε πάνω στο πολυβόλο, άκουσε τον διάλογο, είδε αυτόν και του κάνει μ’ ένα ταχυβόλο και σκοτώνει τον Γερμανό. Πάμε, λοιπόν, μετά από ‘κει και τι γίνεται, δεν είχε ούτε μια σφαίρα ο πολυβολητής. Είχε καταναλώσει όλες τις σφαίρες, δηλαδή τι; Προτίμησε να ποθάνει απάνω στο πολυβόλο του χωρίς σφαίρες, χωρίς πυρομαχικά από το να παραδοθεί. Από ‘κει να καταλάβετε!
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Πόσο λυσσαλέος ήτανε…
Στρατής Βελουδάκης: Με τι μανία πολέμησαν εκεί οι Γερμανοί. Ε, ύστερα κατέβηκαν οι αντάρτες εκεί, τους έβγαζαν μέσα απ’ τα κλαδιά, ήταν σκοτωμένοι.
Αντώνης Σανουδάκης: Πόσοι, περίπου, ήτανε;
Στρατής Βελουδάκης: Επακριβώς, ήτανε πάντως, τριάντα εφτά, τριάντα οκτώ, τριάντα έξι, τριάντα εφτά σκοτωμένοι ήτονε.
Αντώνης Σανουδάκης: Και καμιά δεκαριά αιχμάλωτοι ήτανε…
Στρατής Βελουδάκης: Αιχμάλωτοι ήτονε πολλοί. Θα σας πω πόσοι αιχμάλωτοι ήτανε: Τριάντα έξι, τριάντα εφτά ήτονε οι σκοτωμένοι και περισσότεροι, ίσως. Ύστερα είχαμε, είχαμε οκτώ τραυματίες κάπως σοβαρά και ελαφρά και δέκα πάλι αιχμάλωτοι. Ήταν δέκα, δεκαεφτά τραυματίες. Δεκαεφτά αιχμάλωτοι ήτανε οι οποίοι οι εφτά ήτανε τραυματίες τους οποίους επιδέσαμε πρόχειρα και τους παραδώσαμε στη Σχολή Ασωμάτων κι αυτούς, όπως και τους άλλους.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Με πρωτόκολλο.
Στρατής Βελουδάκης: Με πρωτόκολλο στον γιατρό τον Σταυρουλάκη τον Ιάκωβο.
Βασιλική Τρουλλινού-Βελουδάκη: Από το Βιζάρι…
Στρατής Βελουδάκης: Από το Βιζάρι, ο οποίος είχε έρθει από το Βιζάρι, τους παραδώσαμε με πρωτόκολλο. Ήτονε εκεί κι ακόμα ένας άλλος, Σταυρουλάκης γιατρός, ό οποίος ζει ακόμα, γιατρός και αυτός, προσέφερε υπηρεσίες και πατριωτικές και επιστημονικές, όπως και ο Σταυρουλάκης. Έκαμαν το καθήκον τους κι ένας Γενεράλης ο οποίος σκοτώθηκε, γιατρός, και οι τρείς.
Αντώνης Σανουδάκης: Ο Γενεράλης σκοτώθηκε, νομίζω, στη Σχολή Ασωμάτων από τον βομβαρδισμό.
Στρατής Βελουδάκης: Στη Σχολή Ασωμάτων. Και οι τρείς αυτοί έκαναν το πατριωτικό τους καθήκον και το επιστημονικό τους καθήκον και σαν επιστήμονες. Προσέφεραν υπηρεσίες. Εκεί παραδώσαμε τους Γερμανούς και τους δεύτερους, τους οπλισμένους, τους εφτά, οκτώ της μάχης. Γι αυτό το πράμα και η συνείδησή μου κάπου με βαραίνει. Αλλά δεν μπορούσα να κάμω και διαφορετικά διότι ενώ ήσαν αιχμάλωτοι σε κάθε ερώτησή μας που τους λέγαμε δεν έκαναν τίποτα άλλο παρά μας έλεγαν: «Χάιλ Χίτλερ». Να τον ρωτάς κάτι και να σου λέει «Χάιλ Χίτλερ».
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Και πεισμώσατε κι εσείς…
Στρατής Βελουδάκης: Τότε, λοιπόν, παραδοθήκανε σε αντάρτες, στον Χαρίδημο, πάλι σ’ ένα αδερφό μου ‘μένα, το Γιώργη, και κάνα δυο άλλους.
Αντώνης Σανουδάκης: Και τους εκτέλεσαν.
Στρατής Βελουδάκης: Και τους πήγανε και τους εκτέλεσαν.
Αντώνης Σανουδάκης: Δυστυχώς.
Στρατής Βελουδάκης: Αυτό ήτονε να πούμε έτσι. Διέφυγαν, φαίνεται, και τρείς, τέσσερις Γερμανοί και πήγαν στις Πρασσές.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Απ’ αυτούς που είχαν πάρει οι αντάρτες για να τους εκτελέσουν;
Στρατής Βελουδάκης: Όχι, όχι, όχι
Αντώνης Σανουδάκης: Από τη μάχη.
Στρατής Βελουδάκης: Από τη μάχη.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Μάλιστα.
Στρατής Βελουδάκης: Από τη μάχη διέφυγαν κάνα δυο-τρείς.
Γιάννης Ανδρεαδάκης: Ναι, κατάλαβα.
Στρατής Βελουδάκης: Η μάχη δε των Ποταμών κράτησε έξι ώρες, να ‘χετε υπόψιν σας, μέχρι την τελική εξουδετέρωση κράτησε έξι ώρες. Ήτονε δε τόση η παλικαριά, η αυτοθυσία, όχι ενός ή δυο ή έξι ανταρτών. Επολέμησαν γενναία. Δεν υπήρχε πρώτος και δεύτερος και τρίτος. Όλοι ήσαν πρώτοι, είμαι σε θέση να το πω αυτό τώρα. Όλοι επολέμησαν πρώτοι. Γι αυτό και η μάχη αυτή των Ποταμών ήτονε εξουθενωτική για τους Γερμανούς. Εξουθενώθηκαν όλοι, δεν έμειναν, οι δυο-τρεις οι οποίοι έφυγαν και πήγαν στις Πρασσές και από εκεί ειδοποίησαν τους Γερμανούς το τι συμβαίνει στη Σχολή Ασωμάτων και εκινήθηκαν, ύστερα, στη συνέχεια για να στείλουν άλλους. Λάφυρα πήραμε, πάρα πολλά λάφυρα. Αρκεί να σας πω, δεν μπορώ επακριβώς να μην πω τίποτα μέσα, αλλά τόσα πολλά ήταν τα λάφυρα και τρόφιμα, που δεν μπορούσαμε να τα σηκώσουμε, να τα σηκώσουν οι αντάρτες και τα κρύψαμε εκεί. Πολλά κρύψαμε εκεί να τα πάρουμε άλλη μέρα, δυστυχώς, πήγαν και τα πήραν άλλοι ύστερα…»
