Με αφορμή την Παγκόσμια Εβδομάδα Εμβολιασμού, που εορτάζεται κάθε χρόνο την τελευταία εβδομάδα του Απριλίου, αναδεικνύεται ξανά η σημασία της συλλογικής δράσης που θα προωθήσει τη χρήση εμβολίων για την προστασία των ανθρώπων όλων των ηλικιών από σοβαρές ασθένειες.
Ο Σύλλογος Γενικών – Οικογενειακών Ιατρών Δημόσιας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας του νομού Ρεθύμνου σε μήνυμά του αναφέρεται στη σημασία του εμβολιασμού και στον ρόλο που διαδραματίζει ο γενικός οικογενειακός γιατρός.
Αναλυτικά στο μήνυμά του αναφέρει:
«Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) στην φετινή ανακοίνωσή του εστιάζει στη δύναμη της συνεργασίας μεταξύ των χωρών για την αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με την αξία των εμβολίων και των εμβολιασμών που θα διασφαλίσει ότι οι κυβερνήσεις λαμβάνουν την απαραίτητη καθοδήγηση και τεχνική υποστήριξη για την εφαρμογή υψηλής κάλυψης εθνικών προγραμμάτων ανοσοποίησης. Ο απώτερος στόχος της Παγκόσμιας Εβδομάδας Ανοσοποίησης είναι περισσότεροι άνθρωποι -και οι κοινότητές τους- να προστατεύονται από ασθένειες που μπορούν να προληφθούν με εμβόλια.
Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι ο εμβολιασμός, ως βασικό μέτρο πρωτογενούς πρόληψης στην κοινότητα, αποτελεί βασικό πυλώνα στην ατομική αλλά και συλλογική ασπίδα προστασίας. Τα εμβόλια προστατεύουν το ίδιο το άτομο και έμμεσα τους άλλους, ιδιαίτερα όσους είναι ευάλωτοι σε ασθένειες ή πάσχουν από σοβαρά χρόνια νοσήματα. Η ανοσοποίηση μέσω των εμβολιασμών έχει αναγνωριστεί ως μια από τις αποδοτικότερες παρεμβάσεις δημόσιας υγείας. Ο εμβολιασμός ενηλίκων μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση μέρους της ανοσίας της αγέλης που έχει χαθεί λόγω δισταγμού για εμβολιασμό. Οι εκστρατείες εμβολιασμού μας επέτρεψαν να εξαλείψουμε την ευλογιά, να νικήσουμε σχεδόν την πολιομυελίτιδα, να αντιμετωπίσουμε την ιλαρά, τον κοκκύτη και προσφάτως την επώδυνη πανδημία του κορονοϊού.
Φέτος η Παγκόσμια Εβδομάδα Εμβολιασμού θα γιορτάσει τα 50 χρόνια του Διευρυμένου Προγράμματος Ανοσοποίησης (EPI). Χάρη στις συλλογικές προσπάθειες της σύγχρονης κοινωνίας έχουν διασωθεί ή βελτιωθεί αμέτρητες ζωές ανθρώπων από ασθένειες που προλαμβάνονται με εμβόλια και οι κυβερνήσεις καλούνται να αυξήσουν περαιτέρω τις επενδύσεις τους σε προγράμματα ανοσοποίησης για την προστασία των επόμενων γενεών. Σε μόλις πέντε δεκαετίες περάσαμε από έναν κόσμο όπου ο θάνατος ενός παιδιού ήταν κάτι που πολλοί γονείς απεύχονταν, σε έναν κόσμο όπου κάθε παιδί, αν εμβολιαστεί, έχει την ευκαιρία να επιβιώσει και να ευδοκιμήσει.
Τα τελευταία χρόνια κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η πρόοδος στον εμβολιασμό υποχώρησε: Η σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από αυξανόμενες πολεμικές συγκρούσεις, οικονομική ύφεση, μετανάστευση μεγάλου αριθμού ανθρώπων και η αύξηση της διστακτικότητας για τον εμβολιασμό, με αποτέλεσμα την εμφάνιση επιδημιών από ασθένειες όπως διφθερίτιδα, ιλαρά, κοκκύτη που είχαν αν όχι εκλείψει, μειωθεί σημαντικά.
Ήταν το 1967, όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε το Πρόγραμμα Ενισχυμένης Εξάλειψης της Ευλογιάς, το οποίο στόχευε στην εξάλειψη της ευλογιάς σε περισσότερες από 30 χώρες, μέσω επιτήρησης και εμβολιασμού. Η εκρίζωση σημαίνει κάτι περισσότερο από την εξάλειψη μιας ασθένειας σε μια ενιαία περιοχή – ο Π.Ο.Υ. την ορίζει ως «μόνιμη μείωση στο μηδέν ενός συγκεκριμένου παθογόνου, ως αποτέλεσμα σκόπιμων προσπαθειών, χωρίς άλλο κίνδυνο επανεισαγωγής». Στον απόηχο της επιτυχούς εξάλειψης της ευλογιάς στη δεκαετία του 1970, μια παρόμοια παγκόσμια προσπάθεια εμβολιασμού συνέτριψε τη θνησιμότητα από ιλαρά από 2,6 εκατομμύρια το 1980 σε 73.000 έως το 2014. Περισσότερα από 4 εκατομμύρια περισσότερα παιδιά εμβολιάστηκαν παγκοσμίως το 2022 σε σύγκριση με το 2021, ενώ εξακολουθούσαν να υπάρχουν 20 εκατομμύρια παιδιά που έχασαν ένα ή περισσότερα από τα εμβόλιά τους. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., ο οποίος ζητά την εντατικοποίηση των εκστρατειών για την ευαισθητοποίηση των μη εμβολιασμένων κοινοτήτων, περισσότερο από 1,8 εκατομμύρια βρέφη δεν εμβολιάστηκαν κατά της ιλαράς μεταξύ 2020 και 2022. Στην Ελλάδα, η τελευταία επιδημία ιλαράς σημειώθηκε την περίοδο 2017-2018 με περισσότερα από 3.200 κρούσματα και τέσσερις θανάτους. Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 2023, το Ευρωπαϊκό τμήμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με την ανησυχητική αύξηση κρουσμάτων ιλαράς σε χώρες της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας του Π.Ο.Υ., ακόμη και σε αυτές που είχαν δηλώσει εξάλειψη της ιλαράς ως ενδημικής νόσου. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκαν περισσότερα από 30.000 κρούσματα ιλαράς σε 40 από τα 53 κράτη-μέλη, κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2023, εκ των οποίων δύο στα πέντε ήταν παιδιά ηλικίας 1-4 ετών και ένα στα πέντε ενήλικες 20 ετών και άνω. Την ίδια χρονική περίοδο καταγράφηκαν περίπου 21.000 νοσηλείες και πέντε θάνατοι.
Τελευταία η επανεμφάνιση του κοκκύτη αποτελεί γεγονός. Η θνητότητα από τον αιμόφιλο του κοκκύτη (Bordetella pertussis) στις Η.Π.Α. ανέρχεται σε 0,2% (90% των θανάτων αφορούσαν βρέφη ηλικίας <6 μηνών που δεν είχαν ολοκληρώσει τη βασική σειρά εμβολιασμού). Κατά το έτος 2009 καταγράφηκαν παγκοσμίως 106.207 θάνατοι. Ο κοκκύτης έχει υψηλή μεταδοτικότητα με ποσοστό δευτερογενούς προσβολής 80% μεταξύ επίνοσων ατόμων (δηλ. ατόμων που δεν έχουν ανοσοποιηθεί). Στην Ελλάδα από τις αρχές του έτους 2024 έχουν καταγραφεί 34 κρούσματα κοκκύτη, ενώ κατά το έτος 2023 είχαν δηλωθεί εννέα κρούσματα. Ανάμεσα στα κρούσματα συμπεριλαμβάνονται 17 παιδιά και έφηβοι, εκ των οποίων έξι αφορούν σε βρέφη ηλικίας κάτω του έτους, ενώ ένα νεογνό κατέληξε. Ο κοκκύτης είναι μια ενδημική νόσος παγκοσμίως με εξάρσεις της νόσου κάθε τρία έως πέντε χρόνια, ακόμη και σε περιοχές με υψηλή εμβολιαστική κάλυψη. Τα βρέφη διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο σοβαρής νόσου και θανάτου και σχεδόν όλοι οι θάνατοι στις χώρες της Ευρώπης έχουν καταγραφεί σε βρέφη κάτω των τριών μηνών. Η προστασία των βρεφών από σοβαρή νόσηση και θάνατο από κοκκύτη, αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους των προγραμμάτων εμβολιασμού. Ο έγκαιρος εμβολιασμός, από τον 2ο μήνα ζωής σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών (Ε.Π.Ε.), και η ολοκλήρωση του εμβολιασμού με όλες τις απαιτούμενες δόσεις εμβολίων των παιδιών και των ενηλίκων σύμφωνα με το Ε.Π.Ε. αποτελεί βασικό μέτρο πρόληψης του κοκκύτη. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίδεται στον εμβολιασμό όλων των εγκύων, καθώς και των λεχωΐδων που δεν εμβολιάστηκαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης συστήνεται ο έγκαιρος εμβολιασμός όλων των μελών της οικογένειας που έρχονται σε επαφή με νεογνά και βρέφη (τουλάχιστον δύο εβδομάδες πριν την επαφή) ανεξάρτητα από προηγούμενη νόσηση ή εμβολιασμό. Για όλους τους ενήλικες συστήνεται ο αναμνηστικός εμβολιασμός για τον κοκκύτη να γίνεται συγχρόνως με το εμβόλιο τέτανου- διφθερίτιδας.
Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (Π.Φ.Υ.), δηλ. το δίκτυο των δομών, των τεχνολογιών και του ανθρώπινου κεφαλαίου που προσφέρει υπηρεσίες υγείας στην κοινότητα παρέχει κατεξοχήν υπηρεσίες πρόληψης της νόσου, με πρωταγωνιστή τον εμβολιασμό. Η Π.Φ.Υ. παρέχοντας επίσης τη διάγνωση, τη θεραπεία και την αποκατάσταση της νόσου, με στόχο τη διατήρηση και τη βελτίωση του επιπέδου υγείας και την επίτευξη κοινωνικής ευεξίας, διασφαλίζει την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του ασθενή. Εξασφαλίζει και συντονίζει τη συνέχεια της φροντίδας που απαιτείται για τον ασθενή και τη νόσο σε όλα τα επίπεδα του συστήματος υγείας. Χρησιμοποιεί μια ιδιαίτερα πρόσωπο-κεντρική μορφή φροντίδας, ώστε να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των ανθρώπων και να διασφαλίζει τον σεβασμό στην αυτονομία και την αξιοπρέπειά τους, στο πλαίσιο των κανόνων της βιοηθικής και της ιατρικής δεοντολογίας.
Σε όλα σχεδόν τα συστήματα υγείας που βασίζονται στην Δημόσια Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, κεντρικό ρόλο για τη σωστή λειτουργία της Π.Φ.Υ. παίζει ο Γενικός/Οικογενειακός Ιατρός. Ο ρόλος του είναι καθοριστικός στην προαγωγή υγείας και ευημερίας των πολιτών, καθώς βασίζεται στην ενσυναίσθηση και στην αφοσίωση προς τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Η εξειδίκευση των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών τους καθιστά στον πυρήνα της υγειονομικής φροντίδας, μια αξιόπιστη πηγή υποστήριξης για άτομα και οικογένειες. Οι βασικοί άξονες στη φροντίδα που παρέχουν είναι: η συνεχής, ανθρωποκεντρική, ολοκληρωμένη φροντίδα και η εμπλοκή αποκλειστικά στην κοινότητα. Μπορεί να εξασφαλίσει και να συντονίσει τη συνέχεια στην πρόληψη, ενημέρωση, ανίχνευση, αντιμετώπιση, διατήρηση, βελτίωση και αποκατάσταση της υγείας του πολίτη. Έτσι επιτυγχάνεται η κοινωνική ευεξία και χρησιμοποιώντας μια πρόσωπο-κεντρική -με επίκεντρο δηλ. τον ασθενή- μορφή φροντίδας μπορεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των ασθενών, διασφαλίζοντας το σεβασμό στην αυτονομία και την αξιοπρέπειά τους.
Η πρόληψη της νόσου, με πρωταγωνιστές τα εμβόλια, αποτελεί εξ ολοκλήρου αρμοδιότητα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Οι εμβολιασμοί ως παρεμβάσεις στην κοινότητα, ως ασπίδες προστασίας του πληθυσμού και κρίσιμο μέτρο πρωτογενούς πρόληψης διενεργούνται ως ιατρική πράξη και υλοποιούνται από τους Γενικούς/Οικογενειακούς ιατρούς της κοινότητας σε όλο τον κόσμο, καθώς και στην χώρα μας. Οι Δημόσιες Δομές Π.Φ.Υ. (Κέντρα Υγείας και Περιφερειακά Ιατρεία) συνέβαλαν καθοριστικά και με απόλυτη επιτυχία στην εκστρατεία εμβολιασμού κατά του κορονοϊού, συχνά συγκρίνονται ατυχώς στην παροχή υπηρεσιών υγείας με τα νοσηλευτικά ιδρύματα και συγχέεται εσφαλμένα η λειτουργία τους με αυτή των δημόσιων νοσοκομείων. Οι πολίτες και ασθενείς που προσέρχονται στα δευτεροβάθμια/τριτοβάθμια νοσοκομεία αναζητούν και απαιτείται να λαμβάνουν εξειδικευμένες υπηρεσίες υγείας από κλινικούς ειδικευμένους νοσοκομειακούς ιατρούς.
Εξ ορισμού η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας απευθύνεται και σε υγιή άτομα με στόχο να κερδίσουν πολλά χρόνια «καλής» υγείας, μακριά από αρρώστιες που μπορούν να προληφθούν με τον εμβολιασμό ή την έγκαιρη ανίχνευση, πριν ακόμη δώσουν συμπτώματα. Είναι αξιοσημείωτο, ότι οι εναπομείναντες λόγω παραιτήσεων, συνταξιοδοτήσεων, αποχωρήσεων και φυγής προς τον ιδιωτικό τομέα και το εξωτερικό (όπως Κύπρο), Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί των Περιφερειακών Ιατρείων και Κέντρων Υγείας του νομού μας, δίνουν τον καλύτερο τους εαυτό και με φιλότιμο και ευσυνειδησία παρέχουν συνολικά ποιοτικές υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας σε όλους τους πολίτες με ιδιαίτερο βάρος στην ενημέρωση, στην αγωγή και προαγωγή της υγείας, αναπτύσσοντας ισχυρές σχέσεις εμπιστοσύνης, οι οποίες λειτουργούν ως μέσο ενθάρρυνσης και ενδυνάμωσης για τα άτομα και τις κοινότητες.
Οι Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί έχουν τη γνώση και την εμπειρία και γνωρίζουν πώς να δημιουργούν πρόσβαση στον εμβολιασμό, πως να αντιμετωπίσουν τη διστακτικότητα των εμβολιασμών και πώς να μεταφέρουν το μήνυμα της φροντίδας για την υγεία του συνόλου των συμπολιτών μας».
