Γνωστή η συμπόρευση μου με τον Μπάμπη Πραματευτάκη στα καλλιτεχνικά δρώμενα. Ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος και μεγάλος δημιουργός, που υπήρξε μέντορας αναρίθμητων νέων δημιουργών και καλλιτεχνών, θα πατήσει σε λίγες μέρες την ένατη δεκαετία της ζωής του.
Κι εγώ κάνοντας έναν μικρό απολογισμό, διαπιστώνω ότι η πόλη μας ποτέ δεν ανταπέδωσε ούτε και στο ελάχιστο αυτά που της πρόσφερε με τόση ανιδιοτέλεια ο επιφανής συνθέτης.
Αντίθετα του έδωσε αναρίθμητες πίκρες από τις οποίες βέβαια ουκ ολίγες δοκίμασα κι εγώ, μένοντας σταθερή στις αξίες μιας πολύτιμης φιλίας.
Δεν είναι μόνο τα επερχόμενα γενέθλια που μου έδωσαν αφορμή για την αναπόληση αυτή, αλλά και μια επέτειος. Όπως μας επιβεβαιώνει το αρχείο του Πολιτιστικού Οργανισμού στις 12 Ιουνίου 1955 εμφανίστηκε στο κοινό της πόλης, ο πρώτος πυρήνας Συμφωνικής Ορχήστρας στο Ρέθυμνο.
Ο Μπάμπης Πραματευτάκης εκείνη τη χρονιά ήταν 23 ετών. Είχε όμως αποκτήσει χωρίς να χάσει καιρό τα πρώτα του πτυχία στη μουσική με στόχο πάντα για ανώτατες σπουδές. Οι καιροί και οι δυσκολίες δεν τον τρόμαζαν. Έπαιρνε κουράγιο από την κοινή αποδοχή μιας κοινωνίας που δεν άνοιγε εύκολα την πόρτα της, ιδιαίτερα όταν είχε και κόρες της παντρειάς. Ο Μπάμπης όμως είχε πάντα ελεύθερη είσοδο παντού, καθώς ήξερε και να σέβεται και να εκτιμά τους ανθρώπους που του έδιναν δουλειά. Συνέχιζε λοιπόν τον αγώνα με τα ιδιαίτερα μαθήματα κυρίως, που του εξασφάλιζαν μια αξιοπρεπή διαβίωση χωρίς ποτέ να εγκαταλείψει τα δυο μεγάλα του όνειρα. Ανώτατες σπουδές και μια συμφωνική ορχήστρα.
Κι εκείνη τη χρονιά, το 1955 κατάφερε να δει το όνειρό του να πραγματοποιείται έστω και σε πρωτόλεια μορφή.
Είχε γράψει σχετικά ο αξέχαστος Μανός Αστρινός από τους στενούς συνεργάτες του Μπάμπη Πραματευτάκη και στην προσπάθειά του αυτή, για την ίδρυση της ορχήστρας σε ένα επετειακό έντυπο:«Η ίδρυση και λειτουργία της Συμφωνικής Ορχήστρας, απετέλεσε βίωμα και επιδίωξη αρκετών συμπολιτών για την ανάπτυξη της Μουσικής παιδείας και την ψυχαγωγία της κοινωνίας μας εδώ και 40 χρόνια».
Οι πρώτες πειραματικές προσπάθειες σε μορφή Συμφωνικής Ορχήστρας Δωματίου και παρουσίας ενώπιον της Ρεθεμνιώτικης Κοινωνίας με τα δεδομένα της εποχής εκείνης χρονολογούνται από το 1955 μέχρι το 1961 (περίοδος που μεσολάβησε μεταξύ των σπουδών του πρωτεργάτη της κ. Μπάμπη Πραματευτάκη και της αναχώρησής του στο Μόναχο για ανώτερες σπουδές) στο πλαίσιο του Ελληνικού Ωδείου Ρεθύμνου. Συμμετείχαν πτυχιούχοι και διπλωματούχοι Ρεθεμνιώτες και Ρεθεμνιώτισσες Ελληνικών Ωδείων, οι οποίοι με θερμό ενθουσιασμό έσπευσαν στο κάλεσμα για μια πολιτιστική και μουσική αναβάθμιση του τόπου. Η Ορχήστρα αυτή αποτελείτο από μουσικούς εγχόρδων και πνευστών οργάνων με Σολίστ στο τραγούδι, ανάμεσα στους οποίους ήταν και η αείμνηστη Ρεθεμνιωτοπούλα Γεωργία Αποστόλου.
Μαέστρος και μουσικοί, υπηρετούσαν την τέχνη και τον τόπο τους, τόπο των γραμμάτων και των τεχνών, ακόμη και σε εκείνες τις πολύ δύσκολες εποχές της ερήμωσης και της φτώχειας.
Αξιοπρόσεκτο ωστόσο είναι το γεγονός ότι το δέσιμο και η συνεργασία των νέων και ηλικιωμένων συμπολιτών με τον νεαρό τότε μαέστρο Μπάμπη Πραματευτάκη ήταν εκπληκτική. Μα και η αυστηρή προσήλωση στις υποχρεώσεις που ανάλαβαν να επιτελέσουν ήταν αυθόρμητη, ολοκληρωτική και ακριβής. Απουσία καμιά, χρονικό όριο δουλειάς απεριόριστο, η συνολική προσπάθεια και απόδοση στην πιο μεστή έκφρασή της.
Έτσι την Κυριακή 12 Ιουνίου 1955 δόθηκε η πρώτη συναυλία με έργα Μπελλίνι, Τσαϊκόφσκυ, Μπετόβεν, Μέντελσον και Πραματευτάκη.
Παραθέτουμε για την Ιστορία τα μέλη αυτής της ορχήστρας. Πιάνο: Κοκώ Λιονή και Έλντα Μαραγκάκη· βιολιά: Ειρήνη Γρηγοριάδου, Αντιγόνη Βαρούχα, Δημ. Δαφέρνος, Λευτέρης Δαφέρμος, Χάρης Σαριδάκης, Κοσμάς Κορωνάκης· πνευστά: Νίκος Πιρπιράκης, Αντώνης Μαρκάκης, Ανέστης Καραολάνης, Γεώργιος Δαφέρμος, Δημ. Τσομπανάκης, Γεώργιος Τσαούλης, Στέλιος Κοκκινάκης· κρουστά: Αχιλλέας Τσομπανάκης, Στελ. Κουμνιώτης, Αθαν. Κρούσκος. Με την ορχήστρα συνέπραξαν ως σολίστ οι πιανίστριες Ελένη Μανουσέλη και Μαρίτα Γρηγοριάδου, ο βιολιστής Χαράλ. Μαρκογιαννάκης και η τραγουδίστρια Γεωργία Αποστόλου.
Διθύραμβοι από τους ειδικούς
Το αποτέλεσμα, ένας θρίαμβος αν κρίνουμε από τα δημοσιεύματα της εποχής μετά τη συναυλία.Έγραφε μεταξύ άλλων ο σπουδαίος λόγιος του Ρεθύμνου Σπύρος Λίτινας:
«Το πρόγραμμα, αρκετά πλούσιον εξετελέσθη με εκπληκτικήν για μια τέτοιαν ορχήστρα ακρίβεια και πληρότητα και ο συντονισμός της εκτελέσεως του καθενός τεμαχίου υπήρξε σημαντικός, εξαιρουμένων ασήμαντων τινών ατελειών. Υπό την μπαγκέτα του νεαρού συμπαθούς μαέστρου εζωντάνευσεν ο Μπελλίνι στην τόση εκφραστική Νόρμα του και οι δαντελένιες επαναλήψεις και τονισμοί του κυρίου μοτίβου του Τσαϊκόφσκυ, στη βαρκαρόλα του, επροκάλεσαν το ανάλογο κλίμα και αίσθησι. Ο Κοριολάνος του Μπετχόβεν ήρθε να προκαλέση τα συναισθήματα που ένας Μπετχόβεν μπορεί να ξεσηκώση στην ανθρώπινη ψυχή με την υπερκόσμια μουσική του. Ακολούθησεν ο πλυσχιδής Μέντελσον με την περίτεχνη σύνθεσί του στο Κοντσέρτο του. Και τέλος ο νεαρός μαέστρος ευτύχησε να γνωρίση στους συμπολίτες του κι αυτοί ν’ ακούσουν μια αρκετά σημαντική του σύνθεσις εμπνευσμένη από την ανησυχία, την έκπληξι, τον πόνο και την ματαιότητα των εγκοσμίων. Πρέπει να ομολογήσωμεν ότι κατώρθωσε να τιθασσεύση τους τόσο δύσκολους ήχους στην έκφρασι των συναισθημάτων του αυτών και να δεσπόση των ατίθασσων φωνών των οργάνων στην επιτυχημένη αυτήν προσπάθειά του.
Εις τους εργάτας της μεγάλης αυτής προσπαθείας και επιτυχίας μεταξύ των οποίων δεν θα πρέπη να παραλειφθή και ο τόσον εκλεκτός μουσοτραφής Πρόεδρος του Συμβουλίου του Ωδείου κ. Ευάγγελος Νησιανάκης, αξίζουν θερμότατα συγχαρητήρια και ευχαί για την ολοκλήρωσι της προσπαθείας των.
Από άλλης απόψεως η προσπάθειά των αποτελεί έντινι μέτρω μια δικαίωσι του Ρεθέμνου ως πόλεως των Γραμμάτων (και επομένως και των Τεχνών) καίτοι δυστυχώς οι ολίγοι είναι τολμηρόν να πη κανείς ότι μπορούν να δικαιολογήσουν και να βαστάξουν ένα τόσο μεγάλο τίτλον, διότι η ρήσις αυτή όταν στη βενετσιάνικη εποχή εμεσουρανούσε το Ρέθεμνος δεν προήλθεν ασφαλώς εκ των ολίγων, αλλά από το κοινό μέτρον της διανοήσεως του πληθυσμού του, που εκινείτο μέσα σε ανώτερα πνευματικά επίπεδα».
Ο δεύτερος κύκλος
Η Συμφωνική Ορχήστρα κράτησε όσο έμενε στο Ρέθυμνο ο Μπάμπης Πραματευτάκης και συγκεκριμένα μέχρι τον Αύγουστο του 1962. Κάποια στιγμή ο τόσο αφοσιωμένος στα ιδανικά του αυτός συνθέτης έφυγε με προορισμό το Μόναχο για να εκπληρώσει το δεύτερο μεγάλο του όνειρο.Μουσική Ακαδημία και Πολυτεχνείο Μονάχου διεκδικούσαν τον χρόνο του, ενώ παράλληλα εργαζόταν. Η ζωή άρχισε να του χαμογελά. Η Ραδιοφωνία της Βαυαρίας με υπεύθυνη θέση και δικαίωμα υπογραφής στο ελληνικό πρόγραμμα, μεγάλες ορχήστρες στην απόλυτη διάθεσή του, η γνωριμία με την αιώνια μούσα του και μετέπειτα σύζυγό του άνοιγαν δρόμους ευτυχίας. Αλλά το Ρέθυμνο τον καλούσε. Κάποτε γύρισε και το όνειρο της ορχήστρας άρχισε πάλι να προκαλεί τη σκέψη του.
Ήταν το 1987 στην εκδήλωση που οργάνωνε η Νομαρχία στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη Μάχη της Κρήτης. Ο Μπάμπης Πραματευτάκης με τη Μικτή Ρεθεμνιώτικη Χορωδία του Συνδέσμου Διαδόσεως Καλών Τεχνών παρουσίαζε τα τραγούδια του σε ποίηση Ρεθεμνιωτών και Κυπρίων δημιουργών.
Στο τέλος κι ενώ το κοινό αποθέωνε τους συντελεστές, κάποιος σεβάσμιος κύριος ζήτησε τον λόγο. Όταν τον αναγνώρισε ο Μπάμπης Πραματευτάκης χρειάστηκε χρόνο για να συνέλθει από την έκπληξη και τη συγκίνηση συνάμα.Είχε μπροστά του τον φίλο του από τα παλιά και βιρτουόζο του βιολιού Χριστόδουλο Κεφαλά. Η συνάντηση αυτή ήταν σίγουρα καρμική.Σε ανύποπτο χρόνο αποφάσισαν οι δυο τους να επανασυστήσουν τη Συμφωνική Ορχήστρα Ρεθύμνου με πυρήνα τη Δημοτική Φιλαρμονική και τη σχολή εγχόρδων που είχε δημιουργήσει ο Χριστόδουλος στην Αθήνα με μαθητές εξαιρετικά ταλαντούχους.
Έπρεπε όμως να βρεθεί φορέας για την πρώτη αυτή συναυλία της ορχήστρας, που ο Μπάμπης Πραματευτάκης, σεμνός πάντα, της έδωσε το διακριτικό τίτλο «Πειραματική Συμφωνική Ορχήστρα».Τη λύση έδωσε η «Πολιτιστική Αναγέννηση» και το κύρος της πρώτης αυτής παρουσίας η αιγίδα του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ. Ήταν καλοκαίρι του 1993.
Έκτοτε και μέχρι που το μουσικό αυτό σχήμα έγινε νομικό πρόσωπο του δήμου Ρεθύμνου, η συναυλία του καλοκαιριού ήταν ένα μεγάλο γεγονός για το πολιτιστικό μας γίγνεσθαι. Κατάμεστη από κόσμο η Φορτέτζα, με μεγάλη συμμετοχή ξένων τουριστών, έδινε το στίγμα μιας πόλης που υπηρετούσε την υψηλή τέχνη.Μεγάλοι σολίστ όπως ο πιανίστας Έρνεστ Μπούργκερ, και διεθνούς φήμης χορωδίες όπως του Άρη Λεμεσού, πήραν μέρος.Μα το πιο σημαντικό είναι ότι νεοσσοί της μουσικής παιδείας δοκίμαζαν τις δυνάμεις τους πλάι σε κορυφαίους σολίστ κι ήταν πολύτιμη εμπειρία γι’ αυτούς όπως επανειλημμένα τονίζει δοθείσης αφορμής ο σημαντικός μας καλλιτέχνης και μουσικός δάσκαλος Αντώνης Μαυράκης, που ποτέ δεν θέλησε αμοιβή από τη συμμετοχή του στην ορχήστρα. Από τους πιο φιλότιμους και από τα πρώτα μέλη της ανασυσταθείσας συμφωνικής και ο Αντώνης Ζαχαράκης που διαπρέπει σήμερα με τις συνθέσεις του.
Ο Μπάμπης Πραματευτάκης δεν ξεχνούσε ποτέ στο ρεπερτόριο και τους άλλους κορυφαίους συνθέτες όπως τον Γιώργο Κουμεντάκη. Δεν υπήρξε συναυλία να μην περιλαμβάνει και μια δημιουργία του εξαίρετου συμπολίτη συνθέτη και υπηρεσιακού υπουργού Πολιτισμού.
Ακόμα όμως δεν έχω δει να συμπεριλαμβάνει στο ρεπερτόριο του μαέστρος έστω και μια εισαγωγή από συμφωνικό έργο του Μπάμπη Πραματευτάκη, έστω για να τιμήσει την τόση του αφοσίωση στη δημιουργία. Και αναφέρουμε σε μαέστρους που έχουν πολύ ωφεληθεί από τον συμπολίτη δημιουργό χωρίς όμως καμιά αναγνώριση.
Θυμάμαι τον μεγάλο μας συνθέτη σκυμμένο ώρες ολόκληρες επί μήνες να γράφει παρτιτούρες, ετοιμάζοντας το πρόγραμμα κάθε συναυλίας, γιατί τότε ακόμα δεν υπήρχαν τα σημερινά δεδομένα της τεχνολογίας. Και περισσότερο το έκανε για να μην επιβαρύνει με πρόσθετα έξοδα τον οργανωτή φορέα.Ίδιος ο πατέρας του ο Μιχάλης Πραματευτάκης, που ενώ έπεφταν οι βόμβες στη Μάχη της Κρήτης κι αυτός είχε μείνει στην Εφορία, που υπηρετούσε, για να προστατεύσει τα δημόσια έγγραφα. Το ίδιο πάθος για τον τόπο, τον ίδιο σεβασμό στο δημόσιο χρήμα και ποια η ανταπόδοση;
Ξόδευε ατέλειωτες ώρες σε μια εξαιρετικά επίπονη εργασία χωρίς ποτέ να παραπονεθεί. Εργαζόταν για την πόλη του κι αυτό του έδινε δύναμη να συνεχίσει.
Κυλούσαν τα χρόνια. Το Ηράκλειο είχε αρχίσει να δείχνει πόσο το ενδιέφερε η ορχήστρα κι έκανε ό,τι μπορούσε για να στερήσει από το Ρεθυμνάκι αυτό το σχήμα. Στις «μάχες» που έγιναν κατά διαστήματα υπέρμαχοι της Συμφωνικής ήταν ο Γιάννης Κεφαλογιάννης, η Μαρία Λιονή, ο Μανόλης Λίτινας, ο Μανόλης Όθωνας, ο Βαγγέλης Στεφανάκης, όπως και ο τότε πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ Μανόλης Μαθιουδάκης.
Ιστορική θα μείνει μια συνάντηση που έγινε στην Περιφέρεια Κρήτης όταν ο γειτονικός νομός διεκδικούσε την ίδρυση συμφωνικής ορχήστρας νοτίου Ελλάδας με έδρα το Ηράκλειο.Ο Βαγγέλης Στεφανάκης με θεσμική ιδιότητα τότε είχε φέρει σε πολύ δύσκολη θέση τον εκπρόσωπο του Ηρακλείου με τα επιχειρήματά του εστιάζοντας και αποδεικνύοντας ότι εκείνοι που διεκδικούσαν δεν γνώριζαν καν τι σημαίνει Συμφωνική Ορχήστρα.
Ο Δημήτρης Αρχοντάκης, τότε δήμαρχος, είχε με τη θερμή του εισήγηση καταφέρει να γίνει η ορχήστρα ΝΠΔΔ.Και τότε άρχισαν τα όργανα. Πότε έλειπε ο ταμίας, πότε απουσίαζε ο υπεύθυνος αντιδήμαρχος, πότε δεν είχε ακόμα ψηφιστεί η σχετική πίστωση. Κι έτσι μετά τον καλλιτεχνικό θρίαμβο ξεκινούσε ο Γολγοθάς για τους συνεργάτες του μαέστρου προκειμένου να καλυφθούν οι οικονομικές εκκρεμότητες.
Κάποιος μάλιστα οδηγήθηκε και στα δικαστήρια προκειμένου να αποδείξει σε ξενοδόχο της πόλης ότι ο δήμος ήταν υπεύθυνος για να καλύψει τα έξοδα διαμονής των μουσικών και όχι ο ίδιος που απλά είχε υπογράψει για να υπάρχει μια επαφή του ξενοδοχείου με κάποιον υπεύθυνο της ορχήστρας. Τα έζησε αυτά από πολύ κοντά ο σπουδαίος μας δημιουργός Κωστής Καλλέργης (ΚΙΓΚ) κάποια μάλιστα από τα οποία και διακωμώδησε με τη χαρισματική του πένα έτσι για να γελάσουμε και να πάνε κάτω τα φαρμάκια. Τα έζησε και τα υπερασπίστηκε με σθένος ο επίσης εκλεκτός συμπολίτης Γιώργος Δρυγιαννάκης δικηγόρος αντιδήμαρχος τότε Πολιτισμού.
Ευτυχώς που κάποιες φορές έσωσε την κατάσταση ο σπουδαίος Ρεθεμνιώτης Βαρδής Βαρδινογιάννης με τις χορηγίες του. Τις περισσότερες φορές όμως με δανεικά και μάλιστα με τόκο καλύπτονταν οι δαπάνες μέχρι να εγκριθεί η δαπάνη από τον δήμο για το δικό του ΝΠΔΔ! Πόσες και πόσες περιπέτειες αλήθεια αλλά χαλάλι.
Ένα έργο που ωφέλησε πολλούς
Μπορεί να μην είμαστε «Αγία Πετρούπολη» όπως μου είχε επισημάνει κάποιος δημοτικός παράγοντας για να διαθέτουμε και συμφωνική ορχήστρα αλλά όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων χάρις στην ορχήστρα αυτή, το Ρέθυμνο για αρκετά χρόνια έδινε ένα σπουδαίο παράδειγμα πίστης στον τόπο και ελπίδας να ανέβη ο πήχης ψηλότερα.
Σε κάθε συναυλία ήταν κατάμεστο το θέατρο Ερωφίλη στη Φορτέτζα κυρίως από ξένους τουρίστες που κατάκλυζαν τον χώρο.
Πόσα και πόσα σημαντικά καλλιτεχνικά γεγονότα δεν είχαν γίνει με τη Συμφωνική Ορχήστρα που συνόδευσε εκτός από τη δική μας και χορωδίες διεθνούς κύρους όπως του Άρη Λεμεσού, της ΔΕΗ κ.ά.
Πόσοι νεαροί σπουδαστές μουσικής από το Ρέθυμνο δεν δοκίμασαν τις δυνάμεις τους πλάι σε κορυφαίους σολίστ αποκτώντας έτσι εμπειρίες που στάθηκαν πολύτιμες γι αυτούς στην παραπέρα πορεία τους.
Πόσοι επιφανείς σολίστ σήμερα δεν αναφέρουν με συγκίνηση στο βιογραφικό τους ότι έκαναν τα πρώτα τους καλλιτεχνικά βήματα στη Δημοτική Πειραματική Συμφωνική Ορχήστρα Ρεθύμνου.
Αν υπήρχε σήμερα η ορχήστρα θα καμαρώναμε δικούς μας καλλιτέχνες να τη διευθύνουν και θα την αποτελούσαν αποκλειστικά Ρεθεμνιώτες, αφού πια θα είχαν αποκτήσει την ανάλογη εμπειρία και δεν θα χρειαζόταν όπως τότε να έρχονται κορυφαίοι μουσικοί από την Αθήνα, για να στηρίξουν τους δικούς μας νεοσσούς μόνο και μόνο για να διασφαλιστεί το ποιοτικό επίπεδο κάθε συναυλίας και να μάθουν και οι νεότεροι πλάι στους βετεράνους.
Τελικά μόνο το Ηράκλειο δικαιούται να δηλώνει Αγία Πετρούπολη αφού και συμφωνική ορχήστρα διαθέτει και μουσικούς αρκετούς από τους οποίους είχαμε κοντά μας εδώ στο Ρέθυμνο, αλλά δεν δείξαμε καμιά διάθεση όπως φαίνεται να τους κρατήσουμε.
Να θυμηθούμε κι εκείνους τους μοναδικούς Ουκρανούς, τους σπουδαίους καλλιτέχνες, που η διδακτική τους εμπειρία ήταν πολύτιμη για τους νέους σπουδαστές, αλλά τους διώξαμε κι αυτούς.
Θα πείτε τι σημασία έχει πια; Σωστά. Αλλά κάποτε θα πρέπει να γράφεται και η πικρή αλήθεια για να προβληματίζονται οι νεότεροι και να μην επαναλαμβάνουν λάθη των προηγούμενων.
Ευτυχώς για τους ερευνητές του μέλλοντος, όλη η πορεία της Δημοτικής Πειραματικής Συμφωνικής Ορχήστρας Ρεθύμνου, υπάρχει στο διαδίκτυο για να αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Είναι στο κανάλι μου «Εύα Λαδιά» στο Youtube με ελεύθερη πρόσβαση όπως και όλα τα μεγάλα πολιτιστικά γεγονότα των τελευταίων 35 χρόνων.Μπορεί να μοιάζει με μνημόσυνο το σημερινό μας αφιέρωμα για τη συμφωνική ορχήστρα, έργο ζωής και όνειρο του Μπάμπη Πραματευτάκη, αλλά χρειαζόταν θέλω να πιστεύω, λόγω και της επετείου της.
Τα πάντα πια γύρω από την ορχήστρα έγιναν παρελθόν και αρκετά μακρινό πλέον. Μας αρκεί μόνο να θυμόμαστε ότι κάποια καλοκαίρια το μεγάλο πολιτιστικό γεγονός ήταν η συναυλία της Δημοτικής Πειραματικής Συμφωνικής Ορχήστρας. Και να βεβαιωνόμαστε για τη σπουδαία συμβολή της στην πολιτιστική αναβάθμιση του τόπου, από την εξέλιξη σπουδαίων μουσικών, σήμερα, που σ’ αυτή την ορχήστρα του Ρεθύμνου δοκίμασαν και δυνάμωσαν τα φτερά τους.
Όσο για τον Μπάμπη Πραματευτάκη, στο Μαρούσι που διαμένει πια μόνιμα τα τελευταία επτά χρόνια, έχει αφήσει με τη μεγαλοθυμία που τον διακρίνει, πολλές τραγικές μνήμες πίσω του, αφοσιωμένος πάντα στη σύνθεση, που με σπουδαία πνευματική διαύγεια και έμπνευση συνεχίζει και μεγαλουργεί όπως θα διαπιστώσουμε πολύ σύντομα απολαμβάνοντας τα νέα του συμφωνικά έργα.
