Του Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗ*
Πρόκειται για μελέτη τοπικής ιστορίας, της οποίας ο υπότιτλος είναι απολύτως ενδεικτικός: «Με ενεργό συμμετοχή Αγιοβασιλειωτών στα κυριότερα πολεμικά γεγονότα της Επανάστασης στην Κρήτη, 1821-1830». Μετά τους χαιρετισμούς (σ. 11), τον πρόλογο (σ. 13) και την εισαγωγή (σ. 15), η ύλη του τόμου διαρθρώνεται σε 36 επιμέρους μικρά κεφάλαια, όπου εξετάζονται συγκεκριμένα ζητήματα, η συμβολή ιδρυμάτων, όπως η μονή Πρέβελη και προσωπικοτήτων, όπως ο Γεώργιος Τσουδερός, ο ηγούμενος Μελχισεδέκ, οι μάχες του αγώνα, όπως οι μάχες στον Καψαλέ του Σπηλίου (1821) ή στα Ακόνια του Βρύσινα (1822), ο ρόλος των Οθωμανών ηγετών, οι διαπραγματεύσεις και ο ρόλος του αιγυπτιακού στρατού, οι εκστρατείες, οι πολιορκίες και τα ολοκαυτώματα.
Η διήγηση, στηριγμένη σε έγγραφα, μαρτυρίες, βιβλιογραφία, αλλά και μια κριτική ανάγνωση μνημείων και προσωπικοτήτων, ολοκληρώνεται με τα σχετικά με το τέλος της Επανάστασης, το 1830 (σ. 158), με επίλογο (σ. 159), βιβλιογραφία (σ. 161), ευρετήριο (σ. 165), αλλά και αναγραφή της προγενέστερης εργογραφίας του συγγραφέα, ο οποίος είναι δόκιμος και έγκυρος ερευνητής της κρητικής ιστορίας και λαογραφίας, που ως σήμερα μας έχει δώσει πλήθος μελετών.
Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο μαρτύριο των αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων, στις 28 Οκτωβρίου 1824 (σ. 103), στη συμβολή ναών και μονών, όπως η Παναγία η Θυμιανή (σ. 49), και οι αναφορές στα παράλληλα γεγονότων των πόλεων, ιδιαιτέρως μάλιστα του Ρεθύμνου (σ. 92).
Συνελόντι ειπείν, πρόκειται για μια εμπεριστατωμένη και άρτια μελέτη, πραγματική επιστημονική συμβολή στη γνώση της κρητικής ιστορίας, και μάλιστα των επαναστατικών γεγονότων στα πλαίσια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 στη μεγαλόνησο, που αν και δεν οδήγησαν άμεσα στο επιθυμητό αποτέλεσμα της απελευθέρωσης του νησιού από τον οθωμανικό ζυγό, εντούτοις έδειξαν, για μια ακόμη φορά, τη γενναιότητα, την αποφασιστικότητα και το ζέον εθνικό και θρησκευτικό αίσθημα των Κρητικών.
* Βιβλιοκρισία από το περιοδ. «Εκκλησιαστικός Φάρος», Πατριαρχείου Αλεξανδρείας.
* Ο Μ. Γ. Βαρβούνης είναι καθηγητής Λαογραφίας, πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας Δημοκριτείου πανεπιστημίου Θράκης, κοσμήτορας της σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
