Από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια «ανέτειλαν» σπουδαίες προσωπικότητες

• Ξύπνησαν μνήμες τα φετινά «Ροδίνεια»

Θέλεις χρόνο και πολύ χώρο για να σταθείς στις προσωπικότητες του Ρεθύμνου που προέρχονται από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια.

Ένα από τα πιο γραφικά χωριά του νομού μας, που σύμφωνα με τον Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη, κατοικήθηκε μετά το 1600 με πρώτο κάτοικο Έλληνα αξιωματούχο μετανάστη από τη Σικελία, τον Φραγκίσκο ή Φραντζέσκο, που έδωσε ανάπτυξη και πρόοδο στην περιοχή.

Το μέρος που έχτισε το σπίτι του ονομάστηκε Μετόχι του Φραντζέσκου (σήμερα απόγονοί του είναι οι Φραντζεσκάκηδες).

Αργότερα πήρε τεχνίτες και εργάτες από τον Τρουλέ Αποκορώνου (Τρουλίσκοι – Δρουλίσκοι) με το Μετόχι να μεγαλώνει, ενώ σιγά σιγά κτίστηκε και δεύτερο και τρίτο Μετόχι, έτσι δημιουργήθηκαν τα Μετόχια, που ονομάστηκαν Φραντζεσκιανά (από τον πρώτο ιδρυτή).

Μεγάλη η δράση του χωριού και στους απελευθερωτικούς ξεσηκωμούς. Γνωστές οι ανδραγαθίες του Ιωάννη Δρουλίσκου και των άλλων αγωνιστών.

Αν όμως θελήσεις να δώσεις μια σειρά στην παρουσίαση αυτών των μεγάλων μορφών θα ξεκινήσεις οπωσδήποτε από τον Ανδρέα Ροδινό.Μου είχε μιλήσει πρώτα γι’ αυτόν ο αξέχαστος επιστήμονας και ιστοριοδίφης του χωριού του, Νικόλαος Λυράκης, που αναφέρει μάλιστα στον «Προμηθέα Πυρφόρο» (Δεκέμβριος 1980).

«…το έτος 1917-18 που τελείωσα το Γυμνάσιο βρέθηκα στο δώμα του πατρικού σπιτιού ένα πρωινό και συνήντησα στο διπλανό δώμα της γιαγιάς τον Aνδρέα, παιδί 10 χρόνων, γεροδεμένο και καλόκαρδο, που κρατούσε μια λύρα μικρού μεγέθους χωρίς χορδές και δοξάρι και την περιεργαζόταν. Είχα ακούσει από καιρό πως προσπαθούσε να μάθει λύρα και για να τον αστειευθώ τον ρώτησα: Πότε επί τέλους θα την μάθεις αυτή τη λύρα;

Να την, μου απαντά, την αγόρασα 5 δραχμές. Εγώ, Νίκο, συνεχίζει, θα την μάθω τη λύρα. Δεν φοβούμαι και θα πάω στο φαράγγι τα μεσάνυχτα να παίξω χωρίς να μιλώ· όταν θα έρθουν οι διαόλοι να με κουτουλούν με τα κέρατά τους, εγώ θα παίζω και θα τη μάθω… Εγώ κατόπιν τα διηγήθην και στη συνέχεια προήλθε μία σύγχυση στο ιστορικό αυτό».

Όπως και να ήταν η πραγματικότητα ο Ανδρέας Ροδινός ήταν γιος του Γιώργη από το Ατσιπόπουλο, φούρναρη στο Ρέθυμνο και της Χρυσούλας Μαμαγκάκη από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια. Πριν κλείσει τα 10 του χρόνια, αγόρασε με 5 δραχμές μια λύρα και στα 16 του είχε δικό του συγκρότημα με λαγουτιέρη το Σταύρο Ψύλλο, ενώ αργότερα τον Μπαξεβάνη (του οποίου η μητέρα ήταν από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια).

Το 1932 έπαιξε στο πανηγύρι στα Μυριοκέφαλα, από τις 7.000 δρχ. που μάζεψε τις διέθεσε για το εικονοστάσι της εκκλησίας.

Έπαιζε με πάθος σε πολλά γλέντια, όμως τα πολλά ξενύχτια ήταν αιτία να προσβληθεί από πλευρίτιδα, και το 1933 που είχε καταταγεί στο στρατό η αρρώστια συνέχιζε.

Η φυματίωση προχώρησε (ήταν και σ’ έξαρση την εποχή), μπήκε στο νοσοκομείο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Παρά τη δύσκολη θέση που βρισκόταν κατάφερε με τον Μπαξεβάνη να ηχογραφήσει δυο μοναδικούς δίσκους.

Όταν βρισκόταν κοντά στο τέλος του, πήγε στο λόφο του Νίππους, κοντά στο χωριό του και σε υψόμετρο 700 μ., με ξηρό κλίμα και καθαρό αέρα μέσα σε μια καλύβα, για να νικήσει το χτικιό, σαν πληγωμένος αετός.

Παρέα μόνο με τη λύρα του και τα πουλιά, έπαιζε και θρηνούσε τη ζωή που έφευγε, μέσα σε πυρετούς και με παράπονο για τη σκληρή του μοίρα.

Οι σκοποί του ακόμα και σήμερα συγκινούν και γοητεύουν. Και το πόσο σημαντικός ήταν φαίνεται και από το γεγονός ότι την ημέρα της κηδείας του όλα τα καταστήματα του Ρεθύμνου έμειναν κλειστά, κάτι που δεν σημειώθηκε σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις εκδημίας σημαντικών ανθρώπων ούτε καν του Βενιζέλου.

Μετά η σκέψη έρχεται αμέσως στον Νίκο Μαμαγκάκη, στον οποίο κάναμε χθες ειδικό αφιέρωμα με την ευκαιρία της επετείου του θανάτου του 24 Ιουλίου 2013.

Ο αγαθός γίγαντας

Από τις πιο σημαντικές μορφές και ο περίφημος Ανδρέας Κατζουράκης, τον βίο του οποίου περιγράφει περίτεχνα ο γιος του Στέλιος στο βιβλίο του «Ο Αντρία της Σαχάρα» (Μάιος 2008-Εκδόσεις «Ακρίτας»).

Γεννήθηκε στα Φρατζεσκιανά Μετόχια στις 29 Φεβρουαρίου 1916. Ο σφουγγαράς πατέρας του μόλις που τα έφερνε βόλτα να συντηρήσει την οικογένειά του, που το μόνο που της περίσσευε ήταν η αγάπη. Κι ένιωθε περηφάνια όταν μιλούσε στα παιδιά του για τη βυζαντινή καταγωγή τους. Ήταν και η δική τους γενιά μια από τα δώδεκα αρχοντόπουλα. Ήταν Πάτεροι κλωνάρι από τους Σκορδύληδες.

Ιούνιο του 1930, ο Ανδρέας μόλις 14 χρόνων ξεκινά για το μακρινό ταξίδι. Έφθασε στη Λιβύη, αρχές Ιουλίου. Και από την πρώτη στιγμή που πάτησε το πόδι του ένοιωσε να τον επηρεάζει η γοητεία της χώρας αυτής που ήταν γεμάτη αντιθέσεις και πλούσιο ιστορικό παρελθόν. Δεν ήταν όμως ελεύθερη. Τελούσε υπό ιταλική κατοχή από το 1911.

Αρχικά ο μικρός Ανδρέας έπιασε δουλειά σε κατάστημα που εμπορευόταν τρόφιμα, ποτά και υφάσματα, προσφέροντας παράλληλα και μικρά γεύματα. Εργάζεται και παράλληλα μελετά με δικό του πρόγραμμα. Μαθαίνει αραβικά και ιταλικά κερδίζοντας τη φιλία όποιου τον γνώριζε. Όσο μεγαλώνει αποδεικνύεται πως η φύση τον έχει προικίσει πλουσιοπάροχα. Ψηλός και εύσωμος προκαλεί το θαυμασμό ιδιαίτερα όταν τρέχει στην έρημο με ταχύτητα που μπορεί να «σκάσει» και καμήλα στο συναγωνισμό.

Το 1940 βρήκε τον Ανδρέα στην περιοχή της Κούρφας στη μέση της ερήμου. Εκεί οι Ιταλοί διατηρούσαν φρούριο και μάλιστα η δύναμη της φρουράς ήταν φανατικοί του καθεστώτος Μουσολίνι. Ο Κατζουράκης όμως εκδηλώνει τα πατριωτικά του αισθήματα και αυτό οδηγεί στην καταδίκη του σε θάνατο.

Στις φυλακές που οδηγείται τον περιμένει μια θλιβερή έκπληξη, καθώς συναντά τον αδελφό του και άλλους γνωστούς Έλληνες της παροικίας της Βεγγάζης.

Ακολουθεί η μεταφορά τους σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Ζουετίνα, όπου ο Ανδρέας αναδεικνύεται σε φυσικό ηγέτη των αιχμαλώτων.

Επωφελούμενος από την αδράνεια των ιταλικών αρχών και εκμεταλλευόμενος την προσωπική γνωριμία του με τους φύλακες οργανώνει την κατάληψη του στρατοπέδου. Άνοιξε τις αποθήκες και μοίρασε τα όπλα, οργάνωσε επιμελητείες και σκοπιές.

Λίγους μήνες μετά, τα κατορθώματά του έκαναν το όνομά του θρύλο ανάμεσα σε Άγγλους και σε Λίβυους. Όταν οι δυνάμεις του Άξονα και κυρίως οι Ιταλοί άκουγαν το «Αντρία της Σαχάρας» άφριζαν από το κακό τους για τα τόσα χουνέρια που τους είχε κάνει. Στην πραγματικότητα το όνομά του τους προκαλούσε τρόμο.

Είχε γίνει μια εμβληματική μορφή, ένιωθε να είναι ένα με τον τόπο, καθώς γνώριζε τις διαλέκτους, τα ήθη και τα έθιμα όλων των φυλών. Ακόμη και ο βασιλιάς της Λιβύης, ο Ιντρίς Ελ Αλουάλ, του ανέθεσε τη μεταφορά των οστών του πατέρα του από την Κούρφα στη Βεγγάζη.

Δυστυχώς όμως η ζωή του επιφυλάσσει δυσάρεστες εκπλήξεις. Από μια αιτία που αναφέρει ο Στέλιος Κατζουράκης στη βιογραφία του πατέρα του ο ατρόμητος Ανδρέας βρίσκεται στο δρόμο. Η τεράστια περιουσία του έχει χαθεί.

Εκείνος όμως αρνείται να υποταχθεί στη μοίρα του ακόμα μια φορά. Συνεχίζει να δραστηριοποιείται εμπορικά. Η κατάληψη της εξουσίας όμως από το νεαρό λοχαγό Καντάφι και η εγκαθίδρυση του νέου καθεστώτος δεν αφήνουν περιθώρια σε ιδιωτικές επενδύσεις.

Παρ’ όλα αυτά, όμως, ακόμα και τότε στα 1972, οι αξιωματούχοι συνεχίζουν να ζητούν τη συνδρομή του για οδικά έργα στην έρημο πάνω στα χνάρια του «Ταρίγκ Αντρία».

Αν και έζησε τόσο περιπετειώδη ζωή ο Ανδρέας δημιούργησε το 1963 μια όμορφη οικογένεια με τη συγχωριανή του Ευαγγελία Σταματάκη. Ήταν μια γυναίκα έξυπνη, όμορφη, δυναμική, αντάξιά του. Απέκτησαν δυο χαρισματικά παιδιά τον Στέλιο και τη Μαρία.

Αρχές της δεκαετίας του 80 ο Κατζουράκης νιώθει τη νοσταλγία για τον τόπο του να τον πνίγει. Επιστρέφει στα Φρατζεσκιανά Μετόχια χωρίς να πάψει όμως τις αναφορές του σαν παραμύθι πια στις μέρες που έζησε στην έρημο.

Δυστυχώς όμως γι’ αυτόν η γενναία καρδιά του δεν αντέχει περισσότερες συγκινήσεις. Και δυο μήνες μετά την επιστροφή του περνά στην αντίπερα όχθη.

Λίκνο χιλιάδων παιδιών

Παίρνει συνέχεια σειρά στο αφιέρωμά μας ο Νικόλαος Λυράκης, που βοήθησε να γεννηθούν αναρίθμητα παιδιά στην κλινική του, που άνοιξε πρώτα στην πλατεία του Αγνώστου Στρατιώτη και μετά στη συμβολή Λ. Κουντουριώτη – Ασκούτση.

Αυτή την περίοδο η ερευνητική ομάδα του «Πολιτιστικού Ρεθύμνου» επεξεργάζεται τις αναμνήσεις του αξέχαστου γιατρού από τη θητεία του στα μέτωπα (Σαγγάριο, Εσκη-Σεχίρ) και Αλβανία και θα τα δώσει στη δημοσιότητα μέσα στο 2024.

Είναι συγκλονιστικές οι περιγραφές του, καθώς αναφέρεται στα γεγονότα με τόση γλαφυρότητα.

Ο Νικόλαος Λυράκης διετέλεσε πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου αλλά και δημοτικός σύμβουλος Ρεθύμνου. Υπάρχουν πολλά δημοσιεύματά του στον τοπικό τύπο, στα οποία θίγει και καυτά προβλήματα του Ρεθύμνου που χρήζουν άμεσης επίλυσης.

Από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια κατάγεται και ο Δημήτρης Κοκολάκης, ο μεγάλος άσσος του μπάσκετ που αγωνίστηκε σε ΠΑΟ, Άρη, Ηλυσιακό. Έχει ύψος 2,17 μ. και με συμπαίχτες τους: Κόντο, Γκούμα, Κορωναίο, Γιαννάκη, Γκάλη, Κατσούλη, Φασούλα κ.α., στην εθνική έχει 180 συμμετοχές και 1.258 πόντους (στοιχεία από εργασία του Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη).

Ένας ακόμα καλλιτέχνης ήταν ο Γιάννης Μπερνιδάκης ή Μπαξεβάνης (1910-1983): Καταγόταν από το Άνω Μαλάκι, όμως η μητέρα του Στέλλα Βογιατζάκη ήταν από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια (συγχωριανή της μητέρας του Ροδινού της Χρυσούλας Μαμαγκάκη).

Έπαιζε μαντολίνο, μπουλγαρί όμως τον κέρδισε το λαγούτο.

Το 1928 ηχογράφησε με λυράρη τον Αλ. Καραβίτη τον πρώτο του δίσκο.

Από τους ευεργέτες του χωριού εκτός από το Λυράκη είναι και ο επίσης γιατρός ο διάσημος χειρουργός Βαγγέλης Πολάκης από τους ιδρυτές και μέτοχος του «Υγεία».

Από το χωριό αυτό και μεγάλοι επιχειρηματίες

Στα Φραντζεσκιανά Μετόχια μεγάλωσε και ο Ευάγγελος Τσουρλάκης, που στις επιχειρήσεις του χόρτασαν ψωμί πολλές οικογένειες του Ρεθύμνου.

Ο πατέρας του Στυλιανός, όπως μας αφηγείται ο εκλεκτός συμπολίτης κ. Βασίλης Παπαβασιλείου, είχε φύγει από τον Άγιο Κωνσταντίνο και εγκαταστάθηκε στα Φραντζεσκιανά Μετόχια. Σκληρή η μάχη για την επιβίωση. Ο Ευάγγελος, πολέμιος της μιζέριας και της ηττοπάθειας, δεν κάθισε για πολύ με σταυρωμένα χέρια. Κατάφερε να προσληφθεί από τον Καλογέννητο, τον Ρεθύμνιο προμηθευτή των Ρωσικών δυνάμεων που κατείχαν τότε το Ρέθυμνο ως προστάτιδα δύναμη. Η προθυμία του και ο έντιμος χαρακτήρα του ενθουσίασαν τον εργοδότη του, που σύντομα του έδωσε περισσότερες αρμοδιότητες. Έφθασε επάξια να είναι αποθηκάριος.

Ο Ευάγγελος, φαινόμενο τεχνοκράτη για την εποχή του, έδειχνε πως έβλεπε δεκαετίες μπροστά. Μισούσε την προχειρότητα, την ανοργανωσιά. Κι ήταν φυσικό να αποτελέσει υπάλληλο -«διαμάντι» για τον Καλογέννητο, όπως του τόνιζαν και οι γνωστοί του. Αν και νέος ο Τσουρλάκης πρόσεχε τα χρήματα που έπαιρνε. Κάλυπτε τις ανάγκες του και κρατούσε ένα μέρος για να βάλει σε εφαρμογή το σχέδιό του. Ήθελε να κάνει μια δική του δουλειά. Στην αρχή συνεταιρίστηκε με μια εταιρία και το 1925 πανέτοιμος πια, με σχέδιο και όραμα δημιούργησε τη δική του βιοτεχνία κεραμικών.

Επάξια το όνομα Τσουρλάκη σημάδεψε ολόκληρη εποχή. Γιατί με σκληρή προσωπική εργασία είχαν καταφέρει να απλώσουν το βιος τους αξιοποιώντας μια ολόκληρη περιοχή.

Υπάρχει και τοπωνύμιο που χαρισματικά περιγράφει ο σπουδαίος μας λόγιος, συγγραφέας και ερευνητής κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, φιλόλογος, θεολόγος σε μια ακόμα σημαντική του έρευνα.

Κι ένας σύγχρονος σημαντικότατος άνθρωπος

Επειδή όμως και οι ζώντες έχουν δικαίωμα στην αναγνώριση των υπηρεσιών τους θεωρώ χρέος μου να αναφέρω ως έναν από τους σημαντικότερους ανθρώπους της περιοχής τον Μανόλη Λουτριανάκη.

Τον γνώρισα πρόεδρο της Κοινότητας αλλά με όραμα και υψηλούς στόχους.Γνωριστήκαμε όταν με είχε διορίσει η ΝΕΛΕ ως δασκάλα Γαλλικών στην περιοχή στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών της προγραμμάτων.Κι ενώ δεν ήταν στις αρμοδιότητές του έκανε πάντα ένα πέρασμα από το σχολείο για να προσφέρει κάποια υπηρεσία ή να συμβάλει στη λύση προβλήματος.

Ήταν ο πρώτος κοινοτάρχης που δέχτηκε το πρόγραμμα καλοκαιρινής απασχόλησης του Παιδικού Πολιτιστικού Κέντρου. Και είχε σημειώσει τόση επιτυχία το τμήμα αυτό που πραγματοποίησε και μια εμφάνιση καλλιτεχνικής δράσης στο Ρέθυμνο στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ιερού Ναού Τεσσάρων Μαρτύρων αφήνοντας τις καλύτερες εντυπώσεις.

Αργότερα όταν του έγινε πρόταση να μεταβάλλουμε το Σπίτι της Δασκάλας σε κέντρο Ευρωπαϊκού Παραμυθιού δέχτηκε αμέσως. Και το γεγονός έφερε σε μια αξέχαστη εκδήλωση στα Φραντζεσκιανά Μετόχια συνέδρους όπως ο Κωστής Χατζηδάκης, τότε ευρωβουλευτής, ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο Γιάννης Σμυρνιωτάκης, ο περίφημος παραμυθάς Πυλάβιος, η συγγραφέας Ζοέλ Λοπινό και τόσοι άλλοι.

Σήμερα το Σπίτι στεγάζει τον Παγκρήτιο Σύλλογο Καλλιτεχνών Κρητικής Μουσικής, που του αρμόζει απόλυτα, καθώς δικαιώνει την επιλογή αυτή με την πολυσήμαντη δράση του.

Το 1991 ο Μανόλης Λουτριανάκης, πήρε την πρωτοβουλία να ιδρύσει τα «Ροδίνεια» στη μνήμη του αξέχαστου Ανδρέα Ροδινού. Και είχε πει για τη δραστηριότητα αυτή μεταξύ άλλων αργότερα σε μια ομιλία του γύρω από το θεσμό αυτό:

Όταν το 1992 η τότε κοινότητα οραματίστηκε τα «Ροδίνεια» ήταν μια ουτοπία. Μετά όμως από 30 χρόνια τα «Ροδινεια» είναι μια πραγματικότητα με γνήσιο εκφραστή της συνέχισης αυτής της εκδήλωσης, τον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού που φέρει και το όνομά του.

Η αποστασιοποίηση του Μανόλη Λουτριανάκη τα τελευταία χρόνια από τα κενά έδειξε πόσο σημαντικός είναι. Και ελπίζουμε μετά την επιτυχημένη διοργάνωση και φέτος των «Ροδινείων» να συνεχίζει να εμπνέει σε ωραίες δράσεις τον τόσο δραστήριο πολιτιστικό σύλλογο της περιοχής που έδειξε στη διοργάνωση της Δευτέρας 31 Ιουλίου πόσο ικανός είναι να ανταποκριθεί στην ευθύνη του όσο ψηλότερα τοποθετηθεί ο πήχης.

Τυχερά πράγματι τα χωριά που σεμνύνονται για τέτοιες προσωπικότητες. Με αυτές τις προϋποθέσεις πώς να μην προχωρούν οι νέες γενιές στο μέλλον με περισσότερη αισιοδοξία και θέληση να ανοίξουν στην μικρή περιοχή τους λεωφόρους ανάπτυξης και προόδου;