Το διήμερο 16 και 17 Μαΐου 2022 βρέθηκε προσκεκλημένη στην Κρήτη η καθηγήτρια στο King’s College και διευθύντρια του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο ομώνυμο πανεπιστήμιο, Gonda Van Steen (Κόντα Βαν Στην), για δύο εκδηλώσεις – μια στο Ηράκλειο και μια στα Χανιά – για το βιβλίο της με τίτλο «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου», που κυκλοφόρησε το 2021 από τις εκδόσεις «Ποταμός».
Τα «Ρ.Ν.», βρέθηκαν στην εκδήλωση που διοργανώθηκε από την Πολιτιστική Εταιρεία Κρήτης, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων, τις εκδόσεις «Ποταμός» και με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης – Περιφερειακής Ενότητας Χανίων, του Πνευματικού Κέντρου Χανίων, του δήμου Χανίων, της ΚΕΠΠΕΔΗΧ-ΚΑΜ και του βιβλιοπωλείου «Το Βιβλίο». Πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων. Ομιλητές ήταν η ίδια η συγγραφέας, η ιστορικός και επιστημονική συνεργάτης του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων, κυρία Xαρά Ανδρεάδου και ο κ. Σπύρος Γιανναράς, συγγραφέας και μεταφραστής. Τη συζήτηση συντόνισε ο Ματθαίος Φραντζεσκάκης, διευθυντής της Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης και του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων.
Πριν περάσουμε στην κυρία Van Steen που παραχώρησε συνέντευξη στην εφημερίδα μας, να αναφέρουμε ότι και οι δύο ομιλητές, καθώς και ο συντονιστής της συζήτησης αναφέρθηκαν στην ταυτότητα του βιβλίου ως ένα πόνημα που αφορά στην κοινωνική ιστορία της χώρας μας, αλλά αποτυπώνει ταυτόχρονα και τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις καθώς και τις σχέσεις εξουσίας στην Ελλάδα του Ψυχρού Πολέμου.
Και τόσο η κυρία Ανδρεάδου όσο και ο κ. Φραντζεσκάκης τόνισαν τη σημασία της προφορικής ιστορίας – ασχολούνται και οι δύο με αυτό το πεδίο – και του σπασίματος της σιωπής έσω των μαρτυριών, ενώ ο κ. Γιανναράς μίλησε και για τη λογοτεχνικότητα του εν λόγω βιβλίου που το φέρνει πιο κοντά στο κοινό.
Το πιο αξιοσημείωτο, ωστόσο, ήταν το ενδιαφέρον του κοινού, που ήταν ως επί το πλείστον γυναίκες, που συμμετείχε δυναμικά στη συζήτηση. Η κα Van Steen μας ανέφερε ότι αυτό συνέβη και στο Ηράκλειο, ενώ στην τοποθέτησή της η συγγραφέας κυρία Νίκη Τρουλλινού, που οργάνωσε την κάθοδο της Gonda Van Steen στην Κρήτη αναφέρθηκε στην προσοχή που χρειάζεται ώστε να μην «δαιμονοποιηθούν» οι υιοθεσίες ως διαδικασία εξαίροντας το βιβλίο, αφού αποτυπώνει τις στρεβλώσεις μιας εποχής, ως αυτογνωσία για την αποφυγή ανάλογων καταστάσεων στο παρόν και το μέλλον.
Τέλος, μεγάλη συγκίνηση προκάλεσε η προβολή αποσπασμάτων από το ντοκιμαντέρ που ετοιμάζει η κυρία Van Steen με τους συνεργάτες της για την ιστορία του «Μήτσου» από την Πάτρα.
Ακολουθεί η συνέντευξη της κ. Gonda Van Steen στα «Ρ.Ν.» που εστιάζει στις υιοθεσίες παιδιών από την Κρήτη κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960.
Από το Γερωνυμάκειο Βρεφοκομείο στην Αθήνα και ύστερα στο εξωτερικό
– Πείτε μας σχετικά με τις υιοθεσίες παιδιών από την Κρήτη την περίοδο εκείνη. Πως λειτουργούσε όλο αυτό το σύστημα υιοθεσιών;
«Για να καταλάβουμε το ζήτημα των υιοθεσιών στην Κρήτη πρέπει να δούμε τον ρόλο του Γερωνυμάκειου Δημοτικού Βρεφοκομείου στο Ηράκλειο, που στα τέλη της δεκαετίας του 1950 εντάχθηκε στο σύστημα του Κέντρου Βρεφών Μητέρα, που είχε έδρα στην Αθήνα και ήταν ένας φορέας που είχε δημιουργήσει η τότε βασίλισσα Φρειδερίκη. Στο Γερωνυμάκειο παραδίδονταν παιδιά, έκθετα, εξώγαμα κ.ο.κ. από όλη την Κρήτη.
Αν το παιδί που παραδιδόταν ή το παρατούσαν στη βρεφοδόχο – που υπάρχει ακόμη – ήταν για υιοθεσία στο εξωτερικό, παρέμενε για λίγο καιρό στο Γερωνυμάκειο, μετά μεταφερόταν στην Αθήνα και από εκεί στη θετή οικογένεια στο εξωτερικό. Από την Κρήτη πήγαν πολλά παιδιά στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ολλανδία. Μπορούμε να υπολογίσουμε ότι περίπου 200 παιδιά υιοθετήθηκαν από την Κρήτη».
– Υπάρχουν παιδιά από την Κρήτη που έφυγαν μεν για υιοθεσία από το νησί, αλλά δεν έφυγαν από την Ελλάδα;
«Κάποια παιδιά φεύγουν προς υιοθεσία για οικογένειες στον ελλαδικό χώρο, αλλά τα περισσότερα φεύγουν για το εξωτερικό».
– Τα παιδιά που εντάχθηκαν στο πανελλαδικό δίκτυο υιοθεσιών, που ξεκίνησε από το Γερωνυμάκειο, προέρχονταν από όλη την Κρήτη;
«Ναι, γιατί υπάρχει μόνο ένα ίδρυμα, το Γερωνυμάκειο Βρεφοκομείο που είχε τις απαραίτητες υποδομές και το νοσηλευτικό προσωπικό. Αν λόγου χάρη κάποιο παιδί βρισκόταν σε ένα ΠΙΚΠΑ, εκεί θα έμενε για λίγες ημέρες, λόγω υποδομής και αν υπήρχε κάποιο έκθετο παιδί σε ένα χωριό της Κρήτης, θα το έστελναν στο Ηράκλειο και από εκεί είτε δινόταν για υιοθεσία είτε μεταφερόταν στην Αθήνα και από εκεί, όπως επισημάναμε παραπάνω, στο εξωτερικό».
– Στην εκδήλωση που έγινε στο Ηράκλειο, αποκαλύφθηκε μια περίπτωση, που το παιδί βρέθηκε στη βρεφοκόμο με σημείωμα για περίθαλψη και όχι για υιοθεσία. Πείτε μας γι αυτό.
«Πρόκειται για μια μαρτυρία που αφορά σε δύο δίδυμα αδέρφια που η μητέρα τους πέθανε στη γέννα. Ο πατέρας αδυνατώντας να ανταποκριθεί στις ανάγκες ανατροφής, έδωσε το ένα από τα παιδιά για υιοθεσία σε μια πλούσια οικογένεια, ενώ το άλλο το άφησε στη βρεφοδόχο του Γερωνυμάκειου με το σημείωμα να μην δοθεί σε καμία περίπτωση το παιδί για υιοθεσία. Μάλιστα, στο μήνυμά του ο πατέρας ανέφερε θα γυρίσει να το πάρει, ωστόσο, το έδωσαν μέσα σε δυο μήνες!».
– Το συγκεκριμένο παιδί πού πήγε;
«Πήγε στην Οκλαχόμα και το ξαναβρήκαν μετά από 25 χρόνια».
– Υπάρχουν από εσάς άλλες καταγεγραμμένες περιπτώσεις;
«Υπάρχουν παιδιά που πήγαν στην Ολλανδία. Από αυτά κάποια έχουν ήδη ερευνήσει την ιστορία τους, έχουν βρει τις ρίζες τους και κατεβαίνουν στην Κρήτη. Υπάρχει βέβαια και μια περίπτωση μια κοπέλας από την Ολλανδία που βρέθηκε εκεί από το Γερωνυμάκειο και στον λαιμό της υπήρχαν σημάδια απόπειρας πνιγμού».
– Έχετε εικόνα αν η ποσόστωση των υιοθεσιών παιδιών από την Κρήτη ανταποκρίνεται στον μέσο όρο πανελλαδικά;
«Εκτιμώ ότι από την Κρήτη δόθηκαν λιγότερα παιδιά για υιοθεσία και ήταν λιγότερα τα έκθετα παιδιά».
