Πρόσφατα μου δόθηκε η ευκαιρία να επισκεφθώ την χώρα της Αρμενίας, με την οποία μας συνδέουν δεσμοί ιστορίας και δεσμοί αίματος. Ανατολικά της αιμοσταγούς Τουρκίας, έχουν υποστεί και οι Αρμένιοι μέσα στους αιώνες πλήθος εγκλημάτων και βιαιοπραγιών των Οθωμανών και των Τούρκων. Με το μεγαλύτερο από αυτά, το ολοκαύτωμα, τη γενοκτονία όπως αλλιώς αποκαλείται διεθνώς, του λαού των Αρμενίων και το οποίο συντελέστηκε μεταξύ των ετών 1913-1917 και είχε ως αποτέλεσμα την εξόντωση και τον αφανισμό περί του 1,3 εκατομμυρίου Αρμενίων. Ήταν η ίδια περίοδος που ο ελληνισμός του Πόντου θα δεχτεί ανάλογη επίθεση και παρά την υπόσχεση των Μεγάλων Δυνάμεων για δημιουργία ελληνικού Ποντιακού Κράτους αυτό δε θα υλοποιηθεί τελικά. Ο μεγάλος εχθρός του ελληνισμού ως εκ τούτου, η Τουρκία και το σύστημα εξουσίας που την κυβερνά, είναι εχθρός και των Αρμενίων, των Ποντίων, των Κούρδων, των Σύριων κ.ο.κ. Άραγε πόση διπλωματική σοφία χρειάζεται να έχει ένα κράτος για να καταλάβει ότι πρέπει να είναι στην αιχμή του δόρατος της διπλωματικής του φαρέτρας συνεργασίες σε ανώτατο επίπεδο με όλους αυτούς τους λαούς;
Η Αρμενία σιγά-σιγά αναπτύσσεται. Μένει να κάνει πολλά βήματα, σε αρκετούς τομείς. Στην προστασία του περιβάλλοντος, στην παραγωγική ανασυγκρότηση, στην ανάδειξη του τουριστικού προϊόντος, στην ανάπτυξη συμμαχιών για την αντιμετώπιση του μεγάλου εχθρού της που είναι η Τουρκία και η οποία κατέχει το σύμβολο του αρμενικού εθνοσήμου, την κοιτίδα του Αρμενικού λαού, που είναι το βιβλικό όρος Αραράτ, όπου προσάραξε η Κιβωτός του Νώε. Αναρωτιέται συχνά κανείς πως θα ήταν η περιοχή μας αν δεν υπήρχε αυτός ο μογγολικός τουρκικός λαός. Αλλά επειδή στη ζωή δε γίνεται να προχωράς με υποθέσεις, το μόνο που μας μένει είναι να δημιουργήσουμε με όσες χώρες υφιστάμεθα κοινές, παράλογες και έξω από το διεθνές δίκαιο πιέσεις από την πολιτική των τούρκων, συμμαχίες και διπλωματικές, εμπορικές και στρατιωτικές συνεργασίες ώστε να αντιμετωπίσουμε από κοινού το τούρκικο κράτος, ένα κράτος που αν είναι ακριβείς που πληροφορίες που ολοένα και διαρρέουν στηρίζεται σε πήλινα πόδια.
Η πρώτη Κυριακή στο Γιερεβάν ήταν άκρως ενδιαφέρουσα, καθώς οι Αρμένιοι γιόρταζαν το έθιμο του Βαρνταβάρ. Το έθιμο γιορτάζεται για αιώνες, μια Κυριακή του Ιουλίου, 14 εβδομάδες μετά το Πάσχα. Το έθιμο έχει παγανιστικά και χριστιανικά στοιχεία. Συμμετέχει σύσσωμη η κοινωνία, όπως μπορεί ο καθένας. Με νεροπίστολα, κουβάδες, λάστιχα… Δεν υπάρχει «ασφαλής» περιοχή. Σε οποιονδήποτε δρόμο κι αν περπατάς μπορεί να σου έρθει ένας κουβάς νερό στο κεφάλι, από την είσοδο ενός καταστήματος ή από κάποιο μπαλκόνι. Ακόμα και ο δήμος συμμετέχει με τις υδροφόρες του στο μπουγέλωμα. Το να σε βρει πάντως το νερό σημαίνει ότι θα έχεις για τον επόμενο χρόνο καλή τύχη…
Η ταπητουργία, η παραγωγή χειροποίητων χαλιών, στην Αρμενία είναι παράδοση μέσα στους αιώνες. Όμως αυτό που είδαμε με τα μάτια μας ήταν κάτι το εντυπωσιακό στο «εργοστάσιο» της οικογένειας των Megerian στο Γιερεβάν, πράγμα που κάνει με επιτυχία από το 1917, με εργοστάσια που έχει σε πολλές χώρες. Τα εισαγωγικά στην λέξη εργοστάσιο είναι γιατί τα χαλιά φτιάχνονται από τα χέρια γυναικών εργατριών και όχι με τη βοήθεια οποιασδήποτε μηχανής! H παρασκευή, η ύφανση χειροποίητων χαλιών και το τελικό καθάρισμα και λείανση, διαρκεί συνολικά περί τις 50-60 ημέρες. Όλες επίσης οι βαφές για τον χρωματισμό των νημάτων, προέρχονται από φυσικά υλικά της Αρμενίας.
Η Αρμενία είναι μια χώρα που τιμά ιδιαίτερα την γαστρονομία και την τέχνη. Δύσκολα θα βρεις σημείο εστίασης που να χρησιμοποιεί χαμηλής ποιότητας υλικά για την παρασκευή των πιάτων που προσφέρει. Τα λαχανικά είναι νοστιμότατα, το ψάρι και το κρέας το ίδιο. Θα βρεις γεύσεις όχι μόνο τοπικές, αλλά και συνταγές συριακές, περσικές, γεωργιανές κτλ. Επίσης σε οποιοδήποτε σημείο κι αν σταθείς είτε σε αστικό ιστό, είτε στην περιφέρεια, θα υπάρχει κάποιο μνημείο ή κάποιο έργο τέχνης ή μια εικαστική παρέμβαση. Είναι διάχυτη η αγάπη των Αρμενίων στην καλλιτεχνική δημιουργία.
Η πρωτεύουσα Γιερεβάν έχει χτιστεί αμφιθεατρικά, έχει 1 εκ. κατοίκους και βρίσκεται σε ένα μέσο υψόμετρο 1.000 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Ωστόσο το κλίμα είναι ήπιο. Το οδικό δίκτυο είναι σε σχετικά καλή κατάσταση, με μεγάλες ευθείες. Ο στόλος ωστόσο των αυτοκινήτων είναι ποικίλος, με αρκετά αυτοκίνητα να έρχονται από την σοβιετική εποχή και η κάρτα των καυσαερίων να μην έχει καμία σημασία εδώ. Μια εύκολη διαδρομή από την πρωτεύουσα είναι να επισκεφθεί κανείς την μεγάλη αλπική λίμνη του Σεβάν, η οποία βρίσκεται σε υψόμετρο 1.900 μέτρων. Βρίσκεται στην κεντρική Αρμενία και είναι μία από τις μεγαλύτερες αλπικές λίμνες της Ευρασίας, η οποία αποτελεί το μεγαλύτερο υδάτινο σώμα στην Αρμενία και στον Καύκασο. Κλασικές παραλίμνιες ταβέρνες είναι κι εδώ παρούσες και θα βρει κανείς πολλές επιλογές με ψάρι να γευματίσει. Μπορεί επίσης να ανέβει στον λοφίσκο πάνω από την λίμνη όπου φιλοξενείται ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της χώρας, το Σεβαναβάνκ. Το οδικό δίκτυο είναι εξαιρετικό, τουλάχιστον σε αυτό το κομμάτι της ενδοχώρας της Αρμενίας και το περιβάλλον ενδιαφέρον σε αρκετά σημεία του. Μια επίσκεψη επίσης στον κλασικό ελληνιστικό ναό του Γκαρνί, ο οποίος διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και βρίσκεται σε υψόμετρο 1.400 μέτρων, νομίζουμε αξίζει τον κόπο.
Το πνευματικό κέντρο του Γιερεβάν, μα και των απανταχού Αρμενίων της υφηλίου, θεωρείται το μοναδικό στο είδος του Μουσείο Αρχαίων Χειρόγραφων «Matenadaran», στην λεωφόρο Mashtots. Ένα μουσείο που κάνει υπερήφανους τους Αρμενίους και πιο πλούσια την ανθρωπότητα. Πρώτος που συνέλαβε την ιδέα κι άρχισε να υλοποιεί το όραμα της συγκέντρωσης αρχαίων χειρογράφων ήταν ο Mesrop Mashtots. Ο Μεσρώπιος Μαστότς (αρμενικά: Մեսրոպ Մաշտոց) (362 – 440 μ.Χ.), που έχει ανακηρυχθεί Άγιος από την Αρμένικη Εκκλησία, ήταν Αρμένιος γλωσσολόγος, θεολόγος, πολιτικός και υμνολόγος. Αποτελεί μία από τις πλέον εμβληματικές προσωπικότητες στην ιστορία του αρμενικού έθνους. Επιπλέον είναι ο δημιουργός του αρμενικού αλφάβητου, το οποίο αποτέλεσε βασικό διαφοροποιητικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας των Αρμενίων, όπως μπορεί εύκολα να παρατηρήσει κανείς, ενώ ο ίδιος συνέγραψε πολλά ποιήματα και στην ελληνική γλώσσα που την μιλούσε ως μητρική, καθώς είχε λάβει ελληνιστική παιδεία στην Αντιόχεια. Το Μουσείο φιλοξενεί πάνω από 23.000 γραπτά, τα παλαιότερα εκ των οποίων χρονολογούνται ήδη από τον 4ο και 5ο μ.Χ. αιώνα. Μεταξύ των χειρογράφων θα βρει κανείς επιστημονικές και φιλοσοφικές εργασίες Ελλήνων, Ρωμαίων και άλλων συγγραφέων, αλλά και αμέτρητα Ευαγγέλια σε διάφορα μεγέθη, με ή χωρίς εικονογράφηση και σχέδια. Πέραν των αιθουσών των εκθεμάτων, είχαμε την ευκαιρία, χάρις στον σπουδαίο φίλο και Καθηγητή Istvan Perczel του Central European University της Βιέννης, που έχει φίλους αρμενίους στο τμήμα συντήρησης των χειρογράφων, να ξεναγηθούμε στον τρόπο που πραγματοποιούν την διαδικασία της αποκατάστασης του αρχαίου αυτού πλούτου.
Εύχομαι οι κυβερνήσεις της Ελλάδας να αντιληφθούν την αξία ενδυνάμωσης των κάθε είδους σχέσεων με φίλιες χώρες, όπως η Αρμενία, και ειδικά με χώρες που κείνται ανατολικά της πατρίδας μας και οι οποίες σχέσεις θα καταστήσουν περιοριστική την πολιτική επεκτατισμού του παράλογου και πολυφυλετικού μορφώματος που λέγεται Τουρκία. Είναι καλό που στις 5 Ιουλίου του τρέχοντος έτους υπογράφηκε κοινό σχέδιο δράσης Ελλάδας – Κύπρου – Αρμενίας. Ελπίζουμε αυτό να αποτελέσει αντιστάθμισμα στο μπλοκ που πάνε να δημιουργήσουν στα ανατολικά οι Τούρκοι με τους Αζέριους, τους Πακιστανούς κτλ. Όποιος ή όποια έχει τη δυνατότητα να ταξιδέψει στην Αρμενία νομίζουμε ότι θα αποζημιωθεί με το ταξίδι αυτό, την επαφή με τους φιλήσυχους κατοίκους της χώρας αυτής και τις εμπειρίες που θα αποκτήσει εκεί.
* Ο Ηλίας Κοπανάκης είναι χημικός μηχανικός – συγγραφέας
