Η τέχνη του δρόμου βαθιά ριζωμένη στην καρδιά του Ρεθύμνου

Εκατοντάδες graffiti και τοιχογραφίες κοσμούν το Ρέθυμνο, χρωματίζοντάς το ακόμα περισσότερο, με τις ανησυχίες των καλλιτεχνών της πόλης να αποτυπώνονται σε μερικά από τα πιο κεντρικά της σημεία. Από την Πλατεία Μικρασιατών, στο εργατικό κέντρο και από τα στενά της Παλιάς Πόλης, στις τοιχογραφίες των Τεμπών και της Μάχης της Κρήτης στην οδό Σταμαθιουδάκη στον Κουμπέ, το Ρέθυμνο με έναν αφανή τρόπο, εκφράζει μία καλλιτεχνική ταυτότητα με βαθύτερες ρίζες. Οι καλλιτέχνες του δρόμου αναδεικνύουν ένα υποτιμημένο στοιχείο που καθιστά όμορφη, αλλά κυρίως ιδιαίτερη μία πόλη και εμφανίζουν μία σειρά από ιδεολογικά γνωρίσματα που αφορούν την τέχνη τους. Η ιστορία των graffiti στέκεται στο πέρασμα μηνυμάτων πολιτικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος, επισυνάπτοντας το ενδιαφέρον των ενεργών και των ανήσυχων.

Η τέχνη του δρόμου εντοπίζεται από τα πιο κοινά μέρη στα οποία μπορεί να συχνάσει κάποιος, μέχρι τα πιο απόμερα και σκοτεινά. Ένα ίσως απαίδευτο και αποστασιοποιημένο, από τα γνωρίσματα της πόλης, μάτι, το οποίο αρέσκεται στο να επικεντρώνεται σε θεάματα, όχι κοινά και δημοφιλή, αλλά εναλλακτικά και ιδιαίτερα, μπορεί να παρατηρήσει ότι οι τοίχοι του κέντρου της πόλης έχουν αποτυπωμένη πάνω τους μία ιστορία.

Αυτό τουλάχιστον μας επιβεβαίωσε και ο Γιώργος Παπαδόσηφος, πρόεδρος του ΣΥΝΠΟΛΙΣ και εντεταλμένος σύμβουλος του δήμου σε θέματα πρασίνου, εθελοντισμού και εποπτείας των αδέσποτων, ο οποίος μιλώντας στα «Ρ.Ν.» αναφέρει: «Θεωρώ ότι το Graffiti πραγματικά είναι μία τέχνη, η οποία περνάει τα δικά της μηνύματα. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλά graffiti και στο Ρέθυμνο έχουμε νέους ανθρώπους που έχουν κάνει πάρα πολλά graffiti με σημασία και νόημα. Τα graffiti για τη Μάχη της Κρήτης και την τραγωδία των Τεμπών, δεν έχουν υποστεί την παραμικρή ζημιά. Αυτό σημαίνει ότι το graffiti που περνάει ιδιαίτερα, κοινωνικά μηνύματα, το σέβονται όλοι. Δεν το έχουν πειράξει καθόλου και οι τουρίστες συχνά το βγάζουν φωτογραφία». Παράλληλα, ο κ. Παπαδόσηφος επεσήμανε τη βοήθεια του Δήμου σε τέτοιες προσπάθειες, με την τοπική αυτοδιοίκηση να μην διστάζει να παρέχει ειδικές άδειες σε ενέργειες που κρίνει ότι έχουν νόημα και ουσία.

Οι καλλιτέχνες του δρόμου είναι παρεξηγημένοι και στιγματισμένοι από μία σειρά από προκαταλήψεις που απέχουν αρκετά από την ποιότητα και το συναισθηματικό υπόβαθρο της τέχνης τους. Από τα graffiti μέχρι τα ερωτικά ποιήματα, τα σχέδια ανθρώπινων μορφών μέχρι τις ζωγραφιές και τα στιχάκια, το κέντρο του Ρεθύμνου συνδυάζει την παραδοσιακή Κρητική Βενετσιάνικη ομορφιά με μία άγρια, νεανική εικόνα. Πέρα από τις δημοφιλείς τοιχογραφίες που κοσμούν την Πλατεία Μικρασιατών, υπάρχουν διάσπαρτα στολισμένα τοιχάκια στην πόλη, τα οποία απεικονίζουν τις σκέψεις και τις ιδέες των καλλιτεχνών που είτε μένουν είτε βρέθηκαν περαστικοί από την πόλη.

Ένας τέτοιος καλλιτέχνης είναι ο Στέφαν Μιχαΐλοβιτς, ο οποίος είναι ο δημιουργός των graffiti για τα Τέμπη, αλλά και για τη συμπλήρωση 80 χρόνων από τη Μάχη της Κρήτης. Ο Στέφαν μιλώντας για την τέχνη του δρόμου δήλωσε στα «Ρ.Ν.»: «Υπάρχουν πολλές οπτικές σχετικά με το πως ζωγραφίζεται ένα graffiti. Αρχικά, ο σκοπός του: κάποια graffiti έχουν να κάνουν με την αισθητική, ενώ άλλα είναι εμπορικές διαφημίσεις. Τις περισσότερες φορές, προσπαθώ να κάνω κάτι που μου ταιριάζει. Κάτι που αισθάνομαι άνετα και ταιριάζει και στα γούστα μου. Το graffiti με τον Michael Jordan στο γήπεδο μπάσκετ της πόλης ήταν φοβερό και όλοι το λάτρεψαν». Το graffiti των Τεμπών για τον Στέφαν έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από τα υπόλοιπα, κυρίως γιατί σχετίζεται με ένα γεγονός που σόκαρε και στιγμάτισε τη χώρα. Πρόθεσή του ήταν να δημιουργήσει κάτι για αυτούς τους ανθρώπους και να περάσει το μήνυμα «Ποτέ Ξανά» και «Ποτέ να μην Ξεχάσουμε».

Ένα ιδιαίτερα σημαδιακό στοιχείο, κρύβεται στην ιστορία των graffiti, της τέχνης του δρόμου δηλαδή και σχετίζεται με την προέλευσή της. Οι ζωγραφιές των δρόμων και των τοίχων παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά στα μέσα του 19ου και η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από την Ιταλική λέξη graffiato, η πλησιέστερη απόδοση της οποίας είναι η ελληνική λέξη γρατζουνισμένος. Μπορεί το Ρέθυμνο να μην κινήθηκε εκούσια στην καλλιτεχνική πορεία που χαράχτηκε από τους Ιταλούς, αλλά αποτυπώνεται σαν μελάνι πάνω σε χαρτί, στο σύνολο της περιήγησης μέσα στην πόλη. Όπως και να έχει, το στίγμα τους αποτυπώνεται σαν ηχώ, στο πέρασμα των σοκακίων της Παλιάς Πόλης, στο ύψος του Ενετικού Φάρου και έξω από τα τείχη της Φορτέτζας. Μια ηχητική συνοδεία στην ήδη υπάρχουσα ευτυχία της περιπλάνησης σε αυτήν την πόλη.

Ο Στέφαν δεν μπορεί να κρύψει τη δυσαρέσκειά του ωστόσο για τους βανδαλισμούς κάποιων graffiti αλλά και ορισμένων τοίχων της πόλης. «Πολλοί όμορφοι τοίχοι που έχουμε στο Ρέθυμνο έχουν βανδαλιστεί με τυχαία γράμματα ή οπαδικά συνθήματα και αυτή είναι μία στενάχωρη και άσχημη κατάσταση. Κάποιες φορές μπορώ να πάω να το διορθώσω, ζωγραφίζοντας κάτι όμορφο από πάνω, αλλά δεν επιτρέπεται πάντα και δεν θεωρείται νόμιμο», δήλωσε, ενώ δεν κρύβει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του Ρεθύμνου διατηρούν θετική στάση απέναντι στη δουλειά του, ακόμα και αν κάποιες φορές δεν την καταλαβαίνουν.

Η πραγματική αξία της τέχνης των δρόμων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ιδεολογικό υπόβαθρο της συγκεκριμένης καλλιτεχνικής έκφρασης. Ο συστηματικός εντοπισμός των ζωγραφιών σε τοίχους ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν γίνονταν κρυφές προσπάθειες ξεσηκωμού και επαναστατικής κινητοποίησης. Η ανάγκη των ανθρώπων για αποτύπωση των καταπιεσμένων σκέψεων και ιδεών τους, σε ένα περιοριστικό περιβάλλον, αναδύθηκε με μία μορφή τέχνης, η οποία συνδυάζει το καλαίσθητο με τον ιδεολογικό προσανατολισμό. Εξάλλου η τέχνη είναι δημιουργία και οι καλλιτέχνες σύμβολα της δημιουργικότητας. Ένα έργο τέχνης μπορεί να είναι περισσότερο βροντόφωνο από την πιο δυνατή φωνή και ένα σύνθημα γραμμένο σε τοίχο καλύτερα αποτυπωμένο στις συνειδήσεις των ανθρώπων, από το πιο καλογραμμένο βιβλίο.