Ένας ιδανικός συνδυασμός φυσιολατρείας και ιστορικής γνώσης
Θα μου επιτρέψετε για μια ακόμα φορά να υποκλιθώ στις πρωτοβουλίες του κ. Χάρη Στρατιδάκη, που διδάσκουν πολιτισμό. Ιδέες που συνδυάζουν την τόσο απολαυστική παραμονή στην κρητική φύση με τη γνωριμία της τοπικής ιστορίας έτσι όπως δεν τη γράφουν τα βιβλία.
Δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο για όσους παρακολουθούν και θαυμάζουν τον ξεχωριστό αυτό δάσκαλο και ιστορική ερευνητή. Ευτύχησα να ζήσω δράσεις του που έδωσαν πνοή στην τόσο ξεχασμένη Ρεθεμνιώτικη ύπαιθρο.
Ποιος δεν του αναγνωρίζει ότι ο κ. Στρατιδάκης πρότεινε και πέτυχε την αξιοποίηση των κλειστών σχολείων σε δομές πολιτιστικών εκδηλώσεων. Ποιος δεν ξαφνιάστηκε ευχάριστα όταν είδε στην αθηναϊκή Ελευθεροτυπία (ήμουν τότε ανταποκρίτρια) το περίφημο κτηνοτροφικό λεξικό που προκάλεσε πανελλήνια αίσθηση στους εκπαιδευτικούς και όχι μόνο πνευματικούς κύκλους. Και τι να πρωτοθυμηθούμε από το Φάλκονα το πρότυπο κέντρο οικολογικής παιδείας και το σχολικό μουσείο Αμνάτου.
Με πλήρη συναίσθηση της παράλειψης, λόγω περιορισμένου χώρου, πολλών ακόμα σημαντικών του δράσεων, θέλουμε να καταθέσουμε την ταπεινή μας άποψη για τη σπουδαιότητα αυτών των πρωτοβουλιών.
Φυλλομετρώντας τον τοπικό τύπο από το 1880 μέχρι τις μέρες μας, διαπιστώνουμε ότι κάποιοι επιφανείς λόγιοι βρήκαν ευκαιρίες να δημοσιεύσουν για χωριά του νομού στο πλαίσιο ενός οδοιπορικού, Στην εποχή του μεσοπολέμου έχουμε και αποστολές στην ύπαιθρο του νομού με άρθρα που σήμερα παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Αργότερα ο Σέργιος Σπανάκης μέσα από τα χωριά της Κρήτης προβάλλει και τα δικά μας με πλήρη στοιχεία.
Μοναδικές εμπειρίες στη ρεθεμνιώτικη ύπαιθρο
Δεκαετία του 1980 με την ομάδα του Κρήτη Αφιέρωμα, περιοδεύσαμε σε ολόκληρο τον νομό και πληροφορηθήκαμε από 80άρηδες και άνω την ιστορία του τόπου τους, όπως την κληρονόμησαν από την τοπική παράδοση. Αυτές οι μαρτυρίες, πόσο σημαντικές είναι αλήθεια, για τους σημερινούς ερευνητές – μελετητές.
Ακολουθεί η μνημειώδης εργασία του Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη με οδοιπορικά στα χωριά μας, που μας βοήθησαν να γνωρίσουμε τη Ρεθεμνιώτικη ύπαιθρο.
Και ο λόγος που μπορούμε να έχουμε άποψη, αξιολογώντας αυτά τα σπουδαία έργα είναι ότι το δημοσιογραφικό καθήκον μας γνώρισε από τα πρώτα μας επαγγελματικά βήματα κάθε χωριό με την ιστορία και τους σημαντικούς του ανθρώπους. Στα 2.500 άρθρα του Πολιτιστικού Ρεθύμνου υπάρχουν και αυτά τα πρωτόλεια ρεπορτάζ εις ανάμνηση.
Επιστρέφοντας στην αφορμή αυτού του δημοσιεύματος χαιρετίζουμε την πρωτοβουλία του κ. Χάρη Στρατιδάκη και των άξιων συνεργατών του να αναδείξουν με την επιτόπια έρευνά τους το Αμάρι και συγκεκριμένα Βολιώνες, Παντάνασσα, Πατσό, που η παράδοση σμίγει με την ιστορία σε μια συναρπαστική συνεύρεση.
Το χωριό Βολιώνες μου το γνώρισε ένας σπουδαίος άνθρωπος ο Δημήτρης Ιερωνυμάκης από τους ακρίτες του αρχαιολογικού μας πλούτου. Πόσα και πόσα δημοσιεύματα δεν κάναμε μήπως και ευαισθητοποιήσουμε την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Πόσο αυτή ανταποκρίθηκε το βλέπουμε και φρίττουμε. Γιατί δεν μιλάμε για περιοχή ελάσσονος σημασίας από αρχαιολογικής πλευράς.
Ο Δημήτρης Ιερωνυμάκης, ήταν ένας απλός άνθρωπος, γεωργοκτηνοτρόφος, που αν και του δόθηκαν ευκαιρίες, ποτέ δεν εγκατέλειψε το χωριό του.
Έμεινε εκεί αυγατίζοντας την πατρική περιουσία με το προσωπικό του μόχθο, με έγνοια μονάχη την πρόοδο την περιοχής.
Από την πρώτη στιγμή που άρχισε να δένεται με το περιβάλλον του, ένιωθε εν απροσδιόριστο συναίσθημα της ευθύνης της διασφάλισης μιας μακραίωνης κληρονομιάς που έκρυβε με σιγουριά το χώμα της γης του.
Η πρώτη έμπρακτη δικαίωση αυτής της αίσθησης, ήρθε τον Νοέμβριο του 1981. Ο Ιερωνυμάκης, όργωνε εκείνη τη μέρα με το τρακτέρ του στην περιοχή «Βενί». Κάποια στιγμή τα χώματα καθώς σκορπίζονταν, τον έφεραν μπροστά σε μια θαυμάσια αποκάλυψη. Ένα μαρμάρινο άγαλμα που παρίστανε τον Ερμή.
Το πήρε στα χέρια του, το θαύμασε για λίγο με τη αγνότητα του ανθρώπου που μπορεί να εκτιμήσει ενστικτωδώς το μεγαλείο της κλασσικής τέχνης και χωρίς δεύτερη σκέψη έτρεξε να το παραδώσει στο Μουσείο Ρεθύμνου.
Ένα χρόνο αργότερα, σε τοποθεσία της κοινότητας Βολιώνων, το αλέτρι του έστειλε ξανά ένα μήνυμα συγκλονιστικό. Με άπειρη προσοχή έσκυψε, παραμέρισε τα χώματα που βρέθηκε μπροστά σε μια ακόμα σημαντική ανακάλυψη. Όπως διαπίστωσαν αργότερα οι ειδικοί, αυτή τη φορά είχε φέρει στο φως από τα βάθη των αιώνων, δύο υστερομινωικούς τάφους.
Σύμφωνα με την έκθεση της ΚΕ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, βρέθηκαν τμήματα μινωικής πήλινης λάρνακας και στη συνέχεια η αρχαιολογική έρευνα αποκάλυψε δύο ασύλληπτους μινωικούς λακκοειδής τάφους της ΥΜΙΙΙΒ περιόδου με διάφορα ευρήματα.
Για την παράδοση των αρχαιοτήτων έλαβε την αναγνώριση της πολιτείας με το συμβολικό ποσό των 250.000. δρχ.
Ο Δημήτρης Ιερωνυμάκης μέχρι το τέλος της ζωής του συνέχισε τον αγώνα του για τη διαφύλαξη του αρχαιολογικού μας πλούτου ιδιαίτερα όταν αποκτούσε και θεσμικές αρμοδιότητες. Ευτυχώς η κόρη του Ασημένια με συγκινητική αφοσίωση διατηρεί το αρχείο του πατέρα της, δίνοντας η ίδια συνέχεια στα ενδιαφέροντα εκείνου από τη δική της πλευρά.
Οι φωτισμένοι ξεναγοί της ωραίας αυτής εξόρμησης που θα γίνει στο Αμάρι την ερχόμενη Κυριακή θα έχουν πολλά να πουν στους τυχερούς συμπολίτες που θα τους ακολουθήσουν.
Θα μάθουν και για τη σημαντική δράση των κατοίκων της περιοχής στην Αντίσταση.
Ο Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης μας συγκλονίζει με τη σπαρακτική ιστορία πατέρα και γιου που βρέθηκαν στα κολαστήρια των ναζί. Αναφερόμαστε στον παπά-Μανόλη Ανδρουλάκη (και δάσκαλο) που πρωτοστατούσε σε διάφορες αντιστασιακές ομάδες, αλλά και τον 24χρονο γιο του Θοδωρή που είχε τελειώσει δάσκαλος (τη στιγμή που έφευγε για την Αθήνα).
Μετά από βασανιστήρια στη Φορτέτζα, τους οδήγησαν στο στρατόπεδο Ζεμούν της Σερβίας, όπου έμειναν μαζί 115 μέρες, παρηγορώντας ο ένας τον άλλο. Τον νεαρό δάσκαλο Θοδωρή που δεν πρόλαβε να διδάξει τον οδήγησαν μαζί με 650 κρατούμενους στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν Γερμανίας, όπου και κάηκε στους φούρνους.
Ο πατέρας του παπά-Μανόλης έζησε στα κολαστήρια του Γ’ Ράιχ από το 1943 – Μάρτιο 1945, ανίκανος από τους ρευματισμούς και τα βασανιστήρια. Τον Ιούνιο του 1945 επέστρεψε στις Βολιώνες, συνεχίζοντας με δυσκολία τα καθήκοντά του, μέχρι το 1953 που πέθανε σε ηλικία 68 ετών.
Τι να πρωτοπούμε και για την Παντάνασσα που είναι ο επόμενος σταθμός του οδοιπορικού. Πολλά θα έχουν να πουν οι επικεφαλής της εξόρμησης στους εκδρομείς για την περιοχή και τα σημαντικά της μνημεία.
Βορειοδυτικά του χωριού στη θέση Καστρί, υπάρχουν ερείπια αρχαίου φρουρίου. Επίσης στη θέση «Ποταμοί» λέγεται ότι υπήρχαν λουτρά στη μεταμινωική περίοδο, στην ίδια θέση σώζεται τουρκικό φρούριο, ο ονομαζόμενος Κουλές. Στο ύψωμα Βενή υπάρχουν (σύμφωνα με πληροφορίες των κατοίκων) ερείπια τειχών, Μινωικής μάλλον εποχής. Στην περιοχή έχουν ανακαλυφθεί διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, αγάλματα, δεξαμενές κ.λπ. πιστεύεται ότι εκεί που βρισκόταν η αρχαία Βήνη.
Στο χωριό εκτός από τα πολλά τρεχούμενα νερά, υπάρχουν και πάρα πολλά υπόγεια νερά που δημιούργησαν καθιζήσεις, ρωγμές στα σπίτια, κ.λπ με αποτέλεσμα να είναι προβληματική η παραμονή εκεί.
Στην περιοχή κατοικούσαν λίγοι Τούρκοι. Ενδεικτικά είναι τα τουρκικά κονάκια που σώζονται μέχρι σήμερα.
Επί Γερμανικής Κατοχής, συχνά οι κάτοικοι ήρθαν σε σύγκρουση με τους κατακτητές. Μάλιστα σε μια μάχη που έλαβε χώρα στη θέση Αποστόλους, εξολόθρευσαν ολόκληρη γερμανική φάλαγγα.
Για αντίποινα οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό. Οι κάτοικοι ευτυχώς πρόλαβαν και το εγκατέλειψαν. Στη Μάχη της Κρήτης πήραν μέρος 15-20 κάτοικοι.
Σύμφωνα με μια ντόπια παράδοση, ένας παλιότερος κάτοικος του χωριού ο Εμμανουήλ Ιερωνυμάκης, είχε την ικανότητα να προβλέπει το μέλλον παρατηρώντας ορισμένα αντικείμενα και ζώα. Μ’ αυτήν του την ικανότητα προφύλαξε πολλές φορές τους συγχωριανούς του από τις επιδρομές των Τούρκων.
Η Παντάνασσα ήταν η γενέτειρα των Πορτάλιων που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις επαναστάσεις (για τον Εμμανουήλ Πορτάλιο που δόθηκε το όνομά του σε κεντρική μας λεωφόρο υπάρχουν άφθονες αναφορές).
Απόγονός τους και ο Μανούσος Πορτάλιος από τους φλογερούς αντιστασιακούς, αλλά και αναίτια νεκρούς μιας χαλεπής περιόδου.
Σε ένα αγρόκτημα μέσα στο χωριό μπορούν οι εκδρομείς να δουν και τις πορτοκαλιές που είχε αγοράσει η Αιμιλία Μουζουράκη μετέπειτα σύζυγος Πορτάλιου, διασωθείσα με τα παιδιά της από την τραγωδία της Λαμπηνής.
Οι τόσο φιλόξενοι κάτοικοι σίγουρα θα προσφέρουν στους εκδρομείς αλησμόνητες στιγμές παραδοσιακής υποδοχής, που θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και την πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου κ. Μαρία Καναβά που αν και ακολουθεί ακαδημαϊκή καριέρα είναι πάντα κοντά στο χωριό της με θαυμάσιες πρωτοβουλίες που είναι η μια πιο εντυπωσιακή από την άλλη,
Μακαρίζουμε τέλος τους εκδρομείς της Κυριακής για την επίσκεψή τους στην Πατσό που συνήθως του Αγίου Αντωνίου είναι από τα προσφιλέστερα προσκυνήματα,
Σύμφωνα με το Κρήτη Αφιέρωμα η περιοχή κατοικούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων όπως μας δείχνουν τα ευρήματα της υστερομινωικής εποχής ΙΙΙ, που ανακαλύφθηκαν στο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου και βρίσκονται σήμερα στα μουσεία Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Οξφόρδης.
Την ύπαρξη της Πατσού από τον 6ον μ. Χ αιώνα τουλάχιστον, πιστοποιούν τα ερείπια της εκκλησίας Γενέθλιο της Θεοτόκου (6ου αιώνα).
Το χωριό αναφέρεται στην ενετική απογραφή του 1853 από το Barozzi και τον «Καστροφύλακα» με 110 κατοίκους.
Το χωριό πριν την Τουρκοκρατία κατοικούνταν από Σφακιανούς αποίκους. Τον καιρό της Τουρκοκρατίας κατοίκησαν εδώ Τούρκοι γιατί το έδαφος τής ήταν εύφορο με πολλές πηγές. Σε ορισμένες περιόδους δεν υπήρχαν καθόλου Χριστιανοί κάτοικοι, όπως π.χ. το 1834 που ζούσαν στο χωριό 20 τούρκικες οικογένειες. Μετά όμως την αποχώρηση των Τούρκων το 1905 κατοικήθηκε από Κρητικούς των χωριών Κρύα Βρύση, Σπήλι, Άνω Μέρος, Γερακάρι και Παντάνασσα.
Ο παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Σαββακηδες, οι Αλεξανδράκηδες, οι Κουμεντάκηδες, οι Χαροκόποι, οι Αλεξάκηδες, οι Ακουμιανάκηδες, οι Παντινάκηδες, ο Αγγελιδάκηδες και οι Παλιεράκηδες.
Κατά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο οι κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στην απαγωγή του Κράιπε.
Το σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου που αναφέραμε και παραπάνω, πήρε το όνομά του από την ομώνυμη εκκλησία που βρίσκεται μέσα σ’ αυτό. Έχει μήκος 6,5 μ. Πλάτος 14 μ. και ύψος 3 μ. η ανακάλυψή του έγινε τυχαία από τους χωρικούς το 1885. Από τους αρχαιολόγους αναφέρεται σαν σπήλαιο του Ερμού Κραναίου, που στην αρχαιότητα λατρευόταν εδώ ο «Ερμής Κραναίας», όπως αναφέρεται από την επιγραφή «Ερμή Κρανάω Δώρος Στεφανου ευχήν. (Marg.Guarducci, Inschriz Greticae, II,IX,I). Κοντά δε στο σπήλαιο υπάρχει μια πηγή που τον χειμώνα όταν σκεπάζεται από το χιόνι, το νερό της με τη σταθερή του θερμοκρασία σχηματίζει ατμούς.
Βόρεια του σπηλαίου βρίσκεται και άλλο σπήλαιο που ονομάζεται Φουρναρέ. Οι Κάτοικοι πιστεύουν ότι σ’ αυτό είναι θαμμένα χρυσά ζώα (γουρούνια και γάτες). Το σπήλαιο του Άγιου Αντωνίου βρίσκεται μέσα στο Πατσότικο φαράγγι μήκους 5 χμ., που έχει σπηλιές με σταλακτίτες.
Στο χωριό οι εκκλησίες που υπάρχουν είναι, εκτός της Παναγιάς (Γενέθλιο της Θεοτόκου) που είναι τρίκλιτη και του Άγιου Αντωνίου, οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου που έχει ανακαινιστεί και του Άγιου Ιωάννη. Επίσης σώζονται ερείπια μεγάλου ναού που οι κάτοικοι πιστεύουν ότι είχε 101 πόρτες και παράθυρα.
Όπως αναφέρει ο Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης η περιοχή είχε παραχωρηθεί, όπως και στον Μυλοπόταμο, Μαλεβίζι στην οικογένεια των Καλλεργών, με τον Αλέξιο Καλλέργη να κτίζει στα φέουδά του μεγάλους ναούς, που συνήθως έγιναν και επισκοπικοί (Αγ. Ιωάννης στην Επισκοπή Μυλοποτάμου, Γέννηση Θεοτόκου σε Πατσό) κ.ά.
Σε συμβόλαιο του 1357 αναφέρεται: «Η Αγνή, κόρη του Αλέξιου Καλλέργη, άφησε για την ψυχή της 20 υπέρπυρα στον επίσκοπο των Ελλήνων Μακάριο, ο οποίος βρισκόταν τότε στον Πατσό». Φαίνεται ο Μακάριος να ήταν περιφερόμενος επίσκοπος (δεν υπήρχε σταθερή επισκοπική έδρα), αφού οι Βενετοί τις είχαν καταργήσει.
Άλλη εκδοχή για το όνομα, φαίνεται να προέρχεται από την ενετική λέξη παξ που σημαίνει ειρήνη – ειρηνικός – ήρεμος τόπος.
Η περιοχή κατοικούνταν από τα πρώτα μινωικά χρόνια, όπως φανερώνουν τα διάφορα ευρήματα, που ανακαλύφτηκαν κοντά στο σπήλαιο Αγ. Αντωνίου.
Συμμετοχή Πατσωτών στους αγώνες της πατρίδας
Το χωριό ήταν Τουρκοχώρι και μετά την αποχώρηση των Τούρκων το 1905 ήρθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ οικογένειες από διάφορα χωριά (Κρύα Βρύση, Σπήλι, Άνω Μέρος, Γερακάρι, Παντάνασσα).
Έτσι η συμμετοχή των κατοίκων για τη λευτεριά της πατρίδας αρχίζει από τους Βαλκανικούς Πολέμους.
Ανάμεσα στους αγωνιστές ήταν και ο Κωνσταντίνος Εμμ. Σαββάκης (1889-1968), που ήρθε από το Σπήλι, στον Πατσό (απόφοιτος Σχολαρχείου) και παντρεύτηκε την Ευανθία Κουκλινού (από Ελένες).
Σαράντα μέρες μετά το γάμο του πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους, αλλά και στη Μ. Ασία ως επικεφαλής διμοιρίας (ανθυπολοχαγός).
Κατέλαβε το ύψωμα Εσκί-Σεχήρ με την ομάδα του και προτάθηκε για απονομή πολεμικού Σταυρού.
Κατά την οπισθοχώρηση συνελήφθη αιχμάλωτος για πέντε χρόνια στην Προύσα, με πολλά βασανιστήρια.
Θεωρήθηκε νεκρός, του έγινε μνημόσυνο και η γυναίκα του απελπισμένη επέστρεψε στο πατρικό της σπίτι.
Μετά από πέντε χρόνια επέστρεψε στον Πατσό, αποκτώντας πέντε παιδιά.
Από τις συζητήσεις που θα γίνουν σίγουρα θα αναφερθεί και η φρικτή κακοποίηση και δολοφονία του εφήβου Χαροκόπου Ελευθέριου, από τον Αγά Βοριά, ο οποίος ήταν βοσκός στην περιοχή Πλάτες, με καταγωγή την Παντάνασσα Αμαρίου.
Όλα ξεκίνησαν όταν κάτοικοι από το χωριό Παντάνασσα (για βιοποριστικούς λόγους) πήγαν στην περιοχή των Ποταμών και έκλεψαν κατσίκες του Τούρκου Αγά Βοριά. Την ώρα εκείνη πέρναγε από τους Ποταμούς και ο έφηβος Χαροκόπος Ελευθέριος, από τον οποίο ζήτησαν βοήθεια. Έμαθε ο Αγάς Βοριάς για την κλοπή από κατοίκους της Παντάνασσας και ότι την έκανε μόνος του ο Χαροκόπος Ελευθέριος. Πήγε λοιπόν στην περιοχή Πλάτες, όπου έβοσκε τα πρόβατα του ο Χαροκόπος Ελευθέριος τον πήρε και τον πήγε στον Πατσό. Εκεί τον κράτησε τρεις ήμερες, τον κακοποίησε, τον σκότωσε και στη συνέχεια τον επέστρεψε στις Πλάτες και τον άφησε πάνω σε μια πλάκα χιονισμένη. Το τσοπανόσκυλο του Ελευθέριου παρέμεινε δίπλα στο πτώμα του μέχρι που πείνασε και πήγε στο σπίτι του, στην Παντάνασσα. Είδαν οι συγγενείς του Ελευθερίου τον σκύλο μόνο του και ανησύχησαν. Αφού τον τάισαν τον ακολούθησαν και αυτός τους πήγε στον σκοτωμένο.
Τον σκοτωμένο εξέτασαν Τούρκοι και Έλληνες γιατροί. Ο γιατρός Αντέλης από το Βιζάρι στην ιατροδικαστική έκθεση που συνέταξε, ανάφερε ό,τι ακριβώς είδε και διαπίστωσε στο άψυχο σώμα του Χαροκόπου Ελευθέριου. Ο Αγάς από το Ρέθυμνο, που έμαθε για την έκθεση του γιατρού, τον προέτρεψε να την αλλάξει, με αντάλλαγμα αρκετά χρήματα, αλλά αυτός αρνήθηκε και την πήγε στο Γαλλικό προξενείο. Μαθεύτηκε στην Γαλλία το γεγονός και έγινε μεγάλη διαμαρτυρία και διαδήλωση για τη θηριωδία των Τούρκων. Η Ιατροδικαστική έκθεση ήταν και αυτή ένα λιθαράκι για τον ξεσηκωμό και την απελευθέρωση της Κρήτης. Αργότερα ο Ελευθέριος Βενιζέλος έκανε βουλευτή Ρεθύμνου τον γιατρό Αντέλη, ανταμείβοντάς τον για την προσφορά του.
Την παραπάνω δολοφονία διηγήθηκαν στον Γιάννη Ε. Σαββάκη γεροντότεροι κάτοικοι του χωριού, ο Σαββάκης Εμμανουήλ του Ιωάννου, ο Παττακός Γεώργιος και άλλοι. Ο συγκεκριμένος βράχος και η ιστορία του, είχε αναφερθεί σε εκδήλωση του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού, «κυνήγι του θησαυρού», για να μαθαίνουν οι νεότεροι.
Θέλουμε ακόμα μια φορά να συγχαρούμε τον κ. Στρατιδάκη και τους συνεργάτες του για την πρωτοβουλία αυτή που αποτελεί μια θαυμάσια πρόταση πολιτιστικής δράσης και να ευχηθούμε καλή συνέχεια, γιατί αξίζουν τις επισκέψεις αυτές όλα τα χωριά του ευλογημένου από τη φύση και την ιστορία νομού μας.
