Μια διαχρονική πορεία στη σχέση του Ρεθύμνου με το παλάτι – Η περίφημη επιστολή Χαλκιαδάκη στον Βασιλέα μετά τα «Ιουλιανά»
Σήμερα, επέτειο του δημοψηφίσματος που έβαλε τέλος στη μοναρχία, το Ρέθυμνο θα πρέπει να έχει την τιμητική του. Γιατί ως γνωστόν είχε δώσει το μεγαλύτερο πανελλαδικά ποσοστό, 94,10% υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.
Και να σκεφθεί κανείς ότι ο ίδιος τόπος, αρχές του περασμένου αιώνα, είχε αποθεώσει τον πρίγκιπα Γεώργιο όταν το είχε επισκεφθεί.
Μα δεν ήταν μόνο θέμα Βενιζέλου η ανάπτυξη αντιβασιλικών πεποιθήσεων στο Ρέθυμνο.
Ένας Ρεθεμνιώτης είχε σηκώσει το φλάμπουρο της επανάστασης διεκδικώντας σύνταγμα στις 3 του Σεπτέμβρη 1843. Ο λόγος για τον Δημήτριο Καλλέργη, που αυτή την ιστορική μέρα οδήγησε το πεζικό, που συντάχθηκε με τον οπλαρχηγό της Επανάστασης στρατηγό Μακρυγιάννη, στο τετράγωνο μπροστά από το παλάτι στην Αθήνα.
Απαίτηση των επαναστατών να χορηγήσει ο βασιλιάς σύνταγμα, το οποίο θα επέβαλε να υπάρχουν Έλληνες στο συμβούλιο, να συγκαλέσει μια μόνιμη εθνική συνέλευση και ο Όθωνας να ευχαριστήσει προσωπικά τους ηγέτες της εξέγερσης. Ο Όθωνας αναγκάστηκε να συμφωνήσει με τις απαιτήσεις του πλήθους.
Η άφιξη του πρίγκιπα
Βέβαια αρχές του αιώνα η άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου προκάλεσε φρενίτιδα ενθουσιασμού στους Ρεθεμνιώτες. Πανηγύρι γινόταν από όπου περνούσε Έκανε όμως και αυτός κινήσεις αβροφροσύνης που δεν περνούσαν απαρατήρητες, όπως για παράδειγμα στο Άνω Μέρος, που ζήτησε από τον γέρο Κατσαντώνη να του επιβραβεύσει τους αγώνες του με κάποιο υλικό αγαθό. Κι όταν εκείνος του είπε ότι του αρκεί η λευτεριά του τόπου του, ο πρίγκιπας έσκυψε και τον φίλησε στο μέτωπο. Πρέπει να παραδεχτούμε όμως ότι αυτό που ενθουσίαζε τον λαό δεν ήταν ο πρίγκιπας ως προσωπικότητα. Ο λαός έβλεπε στο πρόσωπό του έναν ελευθερωτή. Κι αφού δεν ήταν δυνάστης τον χόρτασαν με «ωσαννά».
Εποχή εθνικού διχασμού
Η μεγαλύτερη διαμάχη βασιλείας και κυβέρνησης συνέβη επί Κωνσταντίνου του Α’ που είχε μεν διακριθεί ως στρατιωτικός αρχηγός στις προσπάθειες της Ελλάδας, να επεκτείνει τα εδάφη της. Ήταν όμως φιλογερμανός αφού είχε παντρευτεί και την αδελφή του Κάιζερ Σοφία. Η στάση του αυτή ήταν σε αντίθεση με τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο που υποστήριζε την Αντάντ. Έτσι η χώρα πέρασε μια δύσκολη περίοδο γνωστή ως «Εθνικό Διχασμό». Η αναταραχή αυτή προκάλεσε χωριστές κυβερνήσεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη και εμπλοκή της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάτ.
Επεισόδια στο Ρέθυμνο
Το 1921 έχουμε σοβαρά επεισόδια στο Ρέθυμνο όταν έστειλαν τους πεζοναύτες για την αποκατάσταση της τάξης και στρατολόγηση ανυπότακτων.
Δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε δειλία την προσπάθεια των νέων να αποφύγουν τη στράτευση. Οι Ρεθεμνιώτες έδειξαν το μπόι της ψυχής τους όταν είχαν τον Τούρκο απέναντί τους. Η προσπάθεια αποφυγής ήταν επειδή με την αναχώρηση τους στο μέτωπο έμενε η οικογένεια ξεκρέμαστη. Ποιος θα τη συντηρούσε, ιδιαίτερα όταν υπήρχαν και μικρά παιδιά;
Οι πεζοναύτες επιδόθηκαν με ζήλο στο έργο τους υπερβαίνοντας πολλές φορές και εαυτούς ιδιαίτερα, όταν είχαν να κάνουν με βενιζελικούς. Δυο χαρακτηριστικές περιπτώσεις βεβαιώνουν του λόγου το αληθές.
Πίσω από το παλιό δημαρχείο, επί της προκυμαίας, ήταν τότε ένα οινοπωλείο του Μανόλη Σπανουδάκη, όπως μας πληροφορεί ο Θεμιστοκλής Βαλαρής στο βιβλίο του «Μια πόλη αναμνήσεις». Εκεί σύχναζαν πεζοναύτες, για κανένα κρασί, όταν τέλειωνε η βάρδια τους. Ο Σπανουδάκης Βενιζελικός, μέχρι το μεδούλι, ήταν φυσικό να έχει μια φωτογραφία του Εθνάρχη σε περίοπτη θέση του καταστήματος. Ένα μεσημέρι όμως που μια ομάδα πεζοναυτών είχε πιει κάτι παραπάνω και τόλμησε να απαιτήσει από τον καταστηματάρχη να κατεβάσει τη φωτογραφία, ποιος είδε τον Θεό και δεν τον φοβήθηκε. Βγάζει πιστόλι ο Σπανουδάκης και τους τρέπει εις άτακτον φυγή.
Παρόμοιο επεισόδιο έγινε και στο εστιατόριο Λαμπάκη. Μετά το φαγητό τους μερικοί πεζοναύτες, που είχαν έρθει για καλά στο κέφι, άρχισαν να πετούν ποτήρια στη φωτογραφία του Βενιζέλου γελώντας και βρίζοντας. Το παιχνίδι αυτό έβγαλε από τα ρούχα του τον μάγειρα, ένα αγνό παιδί της υπαίθρου, που πηδώντας το διαχωριστικό της κουζίνας από την αίθουσα φαγητού έσπευσε κατά πάνω των ταραξιών που είχαν στο μεταξύ βάλει φτερά στα πόδια.
Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν τα δίσεκτα για τη χώρα, φυσική συνέπεια του εθνικού διχασμού.
Ο λαός μας έζησε στη συνέχεια τα δεινά της κατοχής όσο η βασιλική οικογένεια βρισκόταν με ασφάλεια στην Αίγυπτο. Κι όταν επέστρεψε το 1946, με την έναρξη του εμφυλίου, κάποιες επισκέψεις της Φρειδερίκης στο μέτωπο, όπως μου έλεγε κάποτε Χανιώτης γιατρός, γεφύρωνε κάπως το χάσμα των σχέσεων λαού και παλατιού.
Ήταν και τα «βιβλιάρια» απόρων κορασίδων που προκαλούσαν κάποιον ενθουσιασμό σε κάθε επίσκεψη Φρειδερίκης ή πρίγκιπα Κωνσταντίνου. Επισκέψεις για δημόσιες σχέσεις δηλαδή.
Στη φάση διερεύνησης του περίφημου κεφαλαίου βιβλιάριο απόρων κορασίδων, φίλη και γειτόνισσά μου, που έτυχε να λάβει τέτοιο βιβλιάριο με διαβεβαίωσε ότι ήταν «άνθρακας» ο θησαυρός, καθώς όταν μεγάλωσε και αναζήτησε χρήματα δεν βρήκε ούτε πενηνταράκι.
Θα ήμουν ευγνώμων στον αναγνώστη ή στην αναγνώστρια που θα είχε κάτι να προσθέσει επ’ αυτού. Αν δηλαδή κάποια που έλαβε βιβλιάριο απόρου κορασίδος, βρήκε χρήματα στον λογαριασμό αυτό.
Μια περήφανη στάση
Και φθάνουμε στα γεγονότα του Ιουλίου 1965.
Τα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» έχουν πάρει ενεργό μέρος στον χώρο της έκδοσης. Και το παλάτι είναι ο πρώτος στόχος αυστηρής κριτικής όπως φαίνεται και στην αρθρογραφία του πρώτου κιόλας φύλλου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η παρακάτω επιστολή που δημοσιεύεται στα «Ρ.Ν.»:
«Μεγαλειότατε!
Πριν 25 μέρες η ταπεινή αυτή στήλη απηύθυνε την πρώτη έκκληση της προς Υμάς.
Με τη βεβαιότητα ότι δεν σας κούρασε η πρώτη και με την ευκαιρία μιας παιδικής ανάμνησης του γράφοντος νομίζει χρήσιμο να σας απευθύνει και τη δεύτερη.
Τον Θηραιό του Βασιλικού οίκου σας, είδε για πρώτη φορά σε παιδική ηλικία ο γράφων στο Ειρηνοδικείο της πρωτεύουσας της επαρχίας του το Σπήλι, πριν από 30 χρόνια.
Δύο γεροδεμένα παλικάρια, σήκωσαν το στέμμα του θρόνου σας, στα γρανιτένια μπράτσα τους και πάνω απ’ αυτό, θυμάται τη φράση: «Ισχύς μου η αγάπη του Λαού».
Μια όμορφη χρωματιστή εικόνα απεκόμισε τότε. Σαν ενηλικιώθη όμως χωρίς να διεκδικεί τίποτα περισσότερο από κοινό μυαλό, βεβαιώνει πως μέσα σ’ αυτήν την εικόνα με τα πλούσια χρώματα, τα δύο παλικάρια με τα στιβαρά χέρια και το επίγραμμα από πάνω υπήρχε, μια φιλοσοφημένη επιταγή, μια σοφή υπόθεση, ένας υπέροχος καταστατικός χάρτης γραμμένος τόσο απλά και παραστατικά που αλάθευτα να προστατεύει πάντοτε όσους θα έφερε η προνομοία να σηκώσουν το βάρος του.
Σήμερα, που μια πρωτοφανής πολιτική κρίση δέρνει τη χώρα μας, την πρώτη που γνωρίζεται από την ημέρα που κληθήκατε να βασιλεύσετε του λαού μας και που στις 50 μέρες τις έχουν πραγματοποιηθεί τεράστιες καταστροφές οικονομικές και προ πάντων ηθικές, που κινδυνεύει να ’χουν μοιραίες για το Έθνος μας συνέπειες.
Η εικόνα του Θηραιού της παιδικής μας μνήμης, μας ωθεί στην σημερινή νέα έκκληση;
Μεγαλειότατε!
Ατενίσετε το έμβλημα του Βασιλικού οίκου σας. Κοιτάξετε το προσεκτικά. Διαβάσετε το σαν ιατρική συνταγή.
Τα παλικάρια που σήκωσαν το στέμμα σας με τα στιβαρά τους μπράτσα, μπορεί να μοιάζουν ο ένας με τον .. του Θεσσαλικού κάμπου κι ο άλλος με τον Τζομπάνη της Κρητικής Μαδάρας μα προς Θεού δεν μοιάζουν με τα πλαδαρά και τρεμουλιασμένα χέρια του Νόβα και των άλλων αυλοκολάκων που σας περιστοιχίζουν.
Και οι τρεις ακόμα λέξεις που απαρτίζουν το επίγραμμά του δεν μπορούσαν να γίνουν απλούστερες με τόσο βάθος σοφίας.
Η ισχύς σας Μεγαλειώτατε δεν υπάρχει παρά μόνον στην αγάπη του Λαού.
Χωρίς αυτήν την αγάπη χωρίς αυτό τον Λαό δεν έχετε τίποτα.
Σας λέει σήμερα ο κατεψυγμένος «Πρωθυπουργός» σας ότι αυτοί που διαμαρτύρονται εναντίον του δεν είναι λαός αλλά είναι «όχλος». Μα ποιος είναι τότε Μεγαλειότατε ο Λαός; Μήπως αυτός στον οποίο μιλούσε προχθές στη Θεσσαλονίκη και συνιστούσε το περιεχόμενο των ψυκτικών σας θαλάμων;
Ο άνθρωπος αυτός Μεγαλειότατε, ανεξαρτήτως της προηγουμένης πολιτικής ιστορίας του μπορεί να είναι σαλτιμπάγκος αλλά όχι προς Θεού υπεύθυνος σύμβουλός σας.
Το ίδιο ισχύει Μεγαλειώτατε και με τον Νόβα και τους συν αυτώ.
Χθες πρόδωσαν τον αρχηγό, το κόμμα, και την παράταξη τους. Γιατί; Γιατί σας αγαπούσας;
Γιατί θέλησαν μέσω υμών να ικανοποιήσουν τη φιλοδοξία τους. Αύριο θα κάνουν το ίδιο γιατί το ελατήριο που τους κίνησε ήταν ταπεινό.
Ο λαός με το ασφαλές κριτήριόν του τους απεμάκρυνε από κοντά του, κινδυνεύεται όμως εσείς που συνεχίζουν να σας περιστοιχίζουν.
Μεγαλειότατε:
Το σύμβολον του θρόνου σας είναι φωτεινός φάρος. Απομακρύνεται τους τομαριασμένους Ηρακλείς που σας περισφίγγουν.
Δεν έρχονται από αγάπη κοντά σας, έρχονται από δουλεία και φόβο.
Δώστε στον λαό χωρίς χρονοτριβή την ευκαιρία να εκφράσει τα κυριαρχικά του δικαιώματα με ελεύθερες εκλογές.
Ανθέσεται στην Κυβέρνηση που θα διαλέξει να διοικήσει τον τόπο μας.
Και πάρετε μετά την γυναίκα σας και την κόρη σας όπως κάνει ο πεθερός σας, να γνωρίσει το Βασίλειό της το πραγματικό Βασίλειο, να Βασιλεύσεται του λαού μας. Να στήσετε τον θρόνο σας σταθερά στην ψυχή και την καρδιά του.
Αυτά είναι τα μόνο ασφαλή στηρίγματα.
Οι τρομοκρατημένοι άνθρωποι που βρίσκονται κοντά σας και σας παριστάνουν του Ηρακλείς, του Θρόνου σας το κάνουν γιατί φοβούνται τον λαό. Αυτοί έχουν τον λόγο τους.
Εσείς δεν έχετε κανέναν βγάλετε τους έξω, γιατί αν παραμείνουν πολύ θα βάλουν φωτιά στο σπίτι σας και στην Ελλάδα.
Οι εκλογές, οι ελεύθερες εκλογές, οι άμεσες εκλογές, θα σας προσφέρουν αδιάψευστη την προτίμηση του λαού. Ουδείς θα σας μεφθεί, γιατί κάνατε το πρωταρχικό σας καθήκον.
Και την πράξη σας θα επικροτήσει όλος ο λαός.
Και η χώρα μας θα μπει στον δρόμο της ομαλότητας.
Και το Έθνος μας θα πάει μπροστά».
Με άπειρο σεβασμό Ι. Ε. Χαλκιαδάκης
Να απευθύνεσαι με επικριτική διάθεση σε ένα βασιλιά θυμίζοντας το χρέος του ως ηγεμόνας ήθελε τόλμη. Και ο Γιάννης Χαλκιαδάκης διέθετε και πολύ μάλιστα.
Τον ιδρυτή των Ρεθεμνιώτικων Νέων τον βλέπουμε και στην ιστορική σύναξη που είχε γίνει στο Αγιασμάτσι με την ευκαιρία που ο Κωνσταντίνος με την Άννα Μαρία θα έρχονταν για τις εκδηλώσεις του Αρκαδίου. Λεπτομέρειες είχαμε από τον Γιάννη Χαλκιαδάκη σε μια τυχαία συζήτηση για την αντιστασιακή του δράση. Και μας είχε πει σχετικά ότι Νοέμβριο του 1967 έγινε η συνάθροιση στο Αγιασμάτσι, στο σπίτι του Γεωργίου Ουρανού, για να συζητηθεί ένα σχέδιο ανατροπής της χούντας.
Από το Ρέθυμνο συμμετείχαν στη σύσκεψη εκτός από τον Γιώργη Ουρανό και τον Γιάννη Χαλκιαδάκη, ο Γιώργης Περάκης δικηγόρος και αργότερα βουλευτής του ΠΑΣΟΚ ο Μανούσος Σταμαθιουδάκης συνταξιούχος Γυμνασιάρχης 66 ετών που ήταν και ο μεγαλύτερος σε ηλικία από όλα τα μέλη της οργάνωσης.
Τελικά αυτό που αποφασίστηκε ήταν, ότι η οργάνωση με όλους τους ενόπλους θα έστηναν ενέδρα στη Δυτική πύλη του Αρκαδίου, θα συνελάμβαναν και θα απήγαγαν τον Βασιλιά κατά την έξοδό του από την εκκλησία μετά τη δοξολογία και τον οποίο θα οδηγούσαν σε ασφαλές μέρος. Από εκεί θα τον εξανάγκαζαν με την απειλή των όπλων, να ορκίσει Δημοκρατική κυβέρνηση καταλύοντας τη δικτατορία.
Όμως για κακή τους τύχη δύο ημέρες μετά την Παγκρήτια αυτή σύσκεψη, σε μια βομβιστική ενέργεια μελών της οργάνωσης στο Ηράκλειο, συνελήφθησαν από την Ασφάλεια Ηρακλείου τρεις από αυτούς, και στη συνέχεια ξεκίνησε πογκρόμ συλλήψεων. Σε λίγες ημέρες είχαν συλληφθεί όλα τα μέλη της οργάνωσης.
Στην αγροικία του στο Αγιασμάτσι αργά τη νύκτα της 7ης Νοεμβρίου μετά από συντονισμένη επιχείρηση της Ασφάλειας Ηρακλείου συνελήφθη και ο Γιώργης Ουρανός, η σύζυγός του Φωτεινή και ο πρωτανιψιός του Μανώλης Σταυρακάκης μαθητής του Γυμνασίου τότε, 16 χρόνων, ο οποίος εκείνη την περίοδο διέμενε μαζί τους.
Επίσης τότε βρέθηκαν και κατασχέθηκαν όλα τα όπλα τους, που ήταν κρυμμένα εκεί και όλοι μαζί το ίδιο βράδυ μεταφέρθηκαν στην Ασφάλεια Ηρακλείου.
Οι κατηγορίες με τις οποίες παραπέμφθηκαν, ήταν βαρύτατες και φυσικά οι ποινές θα ήταν εξ’ ίσου εξοντωτικές και για την τρομοκράτηση των υπόλοιπων αντιδρούντων Δημοκρατών πολιτών.
Όμως την ημέρα που θα ξεκινούσε η δίκη στις 13 Δεκεμβρίου, ξημερώματα, εκδηλώθηκε το Βασιλικό πραξικόπημα από τη Θεσσαλονίκη, όπου δημιουργήθηκε πολύ μεγάλη αναστάτωση στο στράτευμα και έτσι η δίκη αναβλήθηκε.
Η νέα δίκη για τους αγωνιστές της Δ.Ε.Κ.Α. ορίζεται για την 1η Φεβρουαρίου ’68. Οι ποινές που επιβλήθηκαν στους 24 καταδικασθέντες αγωνιστές ήταν, από 11 χρόνια φυλάκιση για τον Φοίβο Ιωαννίδη, 5 χρόνια για τον Θανάση Σκουλά, 4 χρόνια για τον Γιώργη Ουρανό και τον Γιώργη Γιαννόπουλο, 3,5 χρόνια για τον Δημήτρη Ξυριτάκη, 2 χρόνια για τον Γιάννη Χαλκιαδάκη, τον Στρατή Μεσσήνη, τον Μανώλη Παπαιωάννου, και τον παπά-Πέτρο Γαβαλά και λιγότερα χρόνια για τους υπόλοιπους.
Όλοι οι καταδικασθέντες οδηγήθηκαν στις φυλακές. Άλλοι στην Ν. Αλικαρνασό άλλοι στην Αγυιά Χανίων, καθώς και σε άλλες φυλακές της χώρας όπου και εξέτισαν τις ποινές τους.
Αυτά σε αδρές γραμμές αναφέρονται στη σχέση Ρεθύμνου και παλατιού αν περιδιαβούμε πίσω στον χρόνο τους σταθμούς της ιστορίας.
Και θα μας τιμά πάντα αυτό το υψηλό ποσοστό στο δημοψήφισμα του 1974, που πιστοποιεί τα βαθειά δημοκρατικά φρονήματα του λαού μας. Μια δικαιολογημένη περηφάνια μας κι αυτό.
Πηγές
Μαρτυρίες Γιάννη Χαλκιαδάκη, Γιώργη Παπαδάκη στην Εύα Λαδιά.
