Του ΑΝΤΩΝΗ ΧΟΥΡΔΑΚΗ*
Με ένα στίχο από την αξέχαστη Σωτηρία Μπέλλου για ένα «θεό άδικο» κι ένα «κόσμο σκάρτο» συνδέω το πέμπτο ΓΙΑΤΙ στο «Μουσείο του Πεζοδρομίου» (ΜΟΥ.ΠΕ.) του Xeniseum. Πρόκειται για την ιστορική σιδερόπορτα του 2ου Δημοτικού Σχολείου Ρεθύμνου (1930-32) που αποτέλεσε την 5η εικαστική αρχειακή εγκατάσταση στον αύλειο χώρο του Μουσείου της Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η πόρτα -αν και σιδερένια- κατά οξύμωρο τρόπο είναι αμπαλαρισμένη με φυσαλίδες σαν εύθραυστη συσκευασία (με τις αντίστοιχες πάνω της αυτοκόλλητες σημάνσεις: Handle with care, Fragile. Do not drop, Athens Greece Parthenon). Ποιο μήνυμα θέλει να στείλει στον «περαστικό κι αμίλητο» που έστω και ελάχιστα μπορεί να σκοντάψει το βλέμμα του πάνω της;
Η έκθεση ΜΟΥ.ΠΕ. είναι μια ακτιβιστική δράση και εντάσσεται σε άλλη αντίληψη για τον κοινωνικό και παιδαγωγικό ρόλο των μουσείων και των πολιτιστικών χώρων διεθνώς. Οι χώροι αυτοί έπαψαν πλέον να είναι για τους λίγους, τους μυημένους, τους ιδιόρρυθμους ή τους πλούσιους. Είναι ανοικτοί (θρησκευτικά, κοινωνικά, εθνο-πολιτισμικά, φυλετικά, πολιτικά, έμφυλα) προς όλους και όλες.
Για τα άλλα τέσσερα ΓΙΑΤΙ, τις 4 αρχειακές εικαστικές εγκαταστάσεις, οφείλει επίσης να διερωτηθεί ο πεζός και η πεζή. Εκεί χαλαρά, στο περπάτημά του/ της. Μια σκέψη, έστω και φευγαλέα, κάποια στιγμή θα ταράξει την ηρεμία των εικόνων και των τακτοποιημένων αστικών του/ της αναπαραστάσεων που τόσο ωραία έχει χτίσει το σχολείο! Μουσείο του Πεζοδρομίου και ακτιβισμός πάνε κι αυτά μαζί, χέρι-χέρι, αλλά δεν καταφέρνουν πάντα να τραβήξουν από την κινούμενη άμμο τον βυθιζόμενο και τη βυθιζόμενη πολίτη.
Η εκπαίδευση -από ιδρύσεως κράτους- αθηνοκεντρική, υπουργομόλος, και συγκεντρωτική, αποστέλλεται συσκευασμένη από το υπουργείο με προκαθορισμένα τα πάντα άπαντα για το καθετί. Είναι αυταπάτη, δικέ μου, να νομίζουμε ότι τα σχολεία προσδιορίζονται έστω και στο μικρό δαχτυλάκι τους από την πόλη ή το διαμέρισμα που είναι χτισμένα. Είναι παραρτήματα της πόλεως των Αθηνών. Τι να σου κάνει ένα μουσείο, όσο εναλλακτικό και αν θέλει να είναι!
Κι εγώ παθιάζομε που όλα είναι τόσο, μα τόσο τακτοποιημένα και αμετακίνητα. Και αυτή, ρε φίλε, η πανδημία τα άλλαξε όλα, γιατί; Το πρόβλημα δεν είναι της μάσκας, αλλά του σχολείου που δεν μας έμαθε να την ξεχωρίζουμε από την χάσκα (ξέρεις, οι χασκοπολίτες του Φάνη). Θα μου πεις γιατί; Αφού όλα κυλούσαν ρολόι. Γιατί να μαθαίνουμε στο σχολείο πώς να αντιμετωπίζουμε κρίσεις; Αφού δεν μαθαίνουμε ότι θα πεθάνουμε, αλλά πώς θα καταναλώνουμε και ποια πιστοποίηση να φέρουμε… Μην το ψάχνεις.
Η εκπαίδευση είναι μόνιμα σάπια και την μυρωδιά της έχουν συνηθίσει τα ρουθούνια μας. Τι μπορεί να κάνει ένα ακτιβιστικό μουσείο; Όχι και πολλά πράγματα μπροστά στη γενικευμένη διανοητική ανομβρία. Επιστρατεύει καλλιτεχνικές πρακτικές σε αρχειακό υλικό, κάτι που εφαρμόζεται από το τέλος της δεκαετίας του 90, και δοκιμάζει εμένα, εσένα, την αντοχή μας γενικά. Αξιοποιεί τη λεγόμενη αρχειακή τέχνη για να εκβάλει στην δημόσια σφαίρα μέσω μιας επιτελεστικής, ανοικτής δημόσιας παρουσίασης. Το εκπαιδευτικό «αρχειακό υλικό» το ενδιαφέρει ως ευρύτερη πολιτισμική πρακτική με πρόθεση παρέμβασης και ενδυνάμωσης νέων μορφών επικοινωνίας. – Μα τι λες τώρα… ρε φίλε. Εγώ βασικά τον big brother βλέπω και παθαίνω κόλλημα με το next top model…. Τι τελεστικά και επιτελεστικά τσαμπουνάς; Άραξε… κολλητέ!
* O Αντώνης Χουρδάκης είναι καθηγητής του Παιδαγωγικού Τµήµατος Δηµοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστηµίου Κρήτης, διευθυντής Μουσείου της Εκπαίδευσης Xeniseum.
