Αξίζουν έπαινοι στους διοργανωτές του φετινού Αναγεννησιακού φεστιβάλ -όλους γενικά χωρίς εξαίρεση- ας μου επιτραπεί όμως να αναφέρω ξεχωριστά το όνομα του Γιώργου Κουμεντάκη, ο οποίος προφανώς συνέβαλε αποφασιστικά στην επιτυχημένη φετινή διοργάνωση.
Στη χρονική αυτή στιγμή ταιριάζει νομίζω να δώσω μερικές ιστορικές πληροφορίες, οι οποίες μπορεί να χρησιμέψουν σε μια μελλοντική διοργάνωση Αναγεννησιακού φεστιβάλ δεδομένου ότι πρόκειται για στοιχεία που ελάχιστοι γνωρίζουν.
Όλοι -μηδενός εξαιρουμένου- έχομε στο μυαλό μας την εξαίσια (και μοναδική) αναγεννησιακή πρόσοψη του ναού του Σωτήρος Χριστού της Μονής Αρκαδίου που όμοιά της αμφιβάλλω αν υπάρχει σ’ ολόκληρο το νησί της Κρήτης. Ανάλογα στοιχεία μεγαλοπρέπειας και επιβολής χαρακτηρίζουν και όλα τα άλλα αναγεννησιακά κτίσματα της ίδιας Μονής. Είναι φανερό ότι πίσω τους κρύβεται ένας ικανότατος αρχιτέκτονας αλλά και χρηματοδότες με άφθονα οικονομικά μέσα και ισχυρό θρησκευτικό συναίσθημα. Ολόκληρο το κτιριακό συγκρότημα παραπέμπει σε μια λαμπρή ιστορική συγκυρία ακμής και πλούτου για την περιοχή του μοναστηριού.
Ποιος ή ποιοι είναι λοιπόν οι κτήτορες; Ο κ. Μιχάλης Ανδριανάκης, διευθυντής της εφορίας Βυζ. Αρχαιοτήτων Δυτικής Κρήτης μας τα έχει πει επανειλημμένα: Ο ναός κτίστηκε πάνω σε σχέδια του μεγάλου Ιταλού αναγεννησιακού αρχιτέκτονα του 16ου αιώνα Sebastiano Serlio. Και ο κτήτορας του ναού του Σωτήρος Χριστού και ολόκληρης της (τότε) Μονής Αρκαδίου ήταν ο Ματθαίος Καλλέργης (1523-1572), γιος του Βίκτωρα και αδελφός του επίσης πολύ σημαντικού λογίου και συγγραφέα της εποχής, Αντωνίου Καλλέργη (1521-1555).
Ο Ματθαίος είναι στρατιωτικός, άνθρωπος της δράσης με ισχυρές γνωριμίες και προσβάσεις στα κέντρα της βενέτικης διοίκησης. Συμμετέχει στο συμβούλιο των δέκα και έχει παντρευτεί την Camilla Donato, ανιψιά του ίδιου του δόγη της Βενετίας.
Ο άλλος αδελφός, ο Αντώνιος έχει διαφορετικό προφίλ: Είναι άνθρωπος του πνεύματος, μεγάλος βιβλιόφιλος, ιστορικός και συγγραφέας που ανάλωσε τη σύντομη ζωή του όχι στις απολαύσεις που συνήθως επιδιώκουν όσοι έχουν πλούτη και δύναμη, αλλά στη μελέτη και τη συγγραφή (πέθανε σε ηλικία 33 ετών, λυσσόδηκτος).
Ο Νίκος Παναγιωτάκης τον αναφέρει ως γενναίο πολεμιστή, φιλογενή, προστάτη του ελληνικού πληθυσμού, πάτρωνα των γραμμάτων και των τεχνών και μέγιστο βιβλιοσυλλέκτη. Η βιβλιοθήκη του Αντωνίου αριθμούσε 800 περίπου τόμους και ήταν η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη επί κρητικού εδάφους με τα διασημότερα τότε ευρωπαϊκά βιβλία από την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό.
Ο Αντώνιος παραγγέλλει και προμηθεύεται βιβλία από τη Βενετία με τη μεσολάβηση γνωστών του και είναι απαρηγόρητος όταν πληροφορείται την πυρπόληση από πειρατές του πλοίου Gritta πάνω στο οποίο ο φίλος του Φραγκίσκος Μπαρότσης είχε φορτώσει για λογαριασμό του Καλλέργη βιβλία και μια κασέλα γεμάτη χαρτί! Πάνε τα βιβλία, πάει και το χαρτί!
Όχι μόνο η Μονή Αρκαδίου αλλά και το χωριό Κυριάννα ήταν φέουδο των δύο αδελφών, γι’ αυτό το τοπωνύμιο «Καλλεργιανά» σώζεται μέχρι σήμερα σε χωράφια της Κυριάννας. Όχι μόνο η Κυριάννα αλλά και η Λούτρα και τα Καψαλιανά (ελαιοτριβείο) ήταν φέουδα των δύο αδελφών, αλλά και το χωριό «Καλλέργος» ήταν μετόχι της μονής Αρκαδίου.
Ο ένας εκ των δύο αδελφών, ο Ματθαίος Καλλέργης υποστήριξε σθεναρά το κρητικό στοιχείο μπροστά στη Βενετική εξουσία, ώσπου το 1572 έπεσε δολοφονημένος από χέρι Βενετού «δια φθόνον» όπως αναφέρουν τα έγγραφα. Η Βενετσιάνα σύζυγός του Ματθαίου Marina Emo φοβούμενη για τη ζωή των παιδιών της παίρνει τα παιδιά και φεύγει εσπευσμένα στη Βενετία παίρνοντας επίσης μαζί της το από χιλιάδες σελίδες αποτελούμενο Αρχείο Καλλέργη, το οποίο μέχρι εκείνη τη νύχτα βρισκόταν σε κρητικό έδαφος. Μετά το θάνατο και του τελευταίου κληρονόμου, το αρχείο διασπείρεται και καταλήγει να βρίσκεται σήμερα σε διάφορα μουσεία της Βενετίας (πληροφορίες από την ανακοίνωση «Έρευναι εν Βενετία» του αείμνηστου καθηγητή Νίκου Παναγιωτάκη).
Σε μουσεία και βιβλιοθήκες επίσης της Βενετίας βρίσκονται δυστυχώς μέχρι σήμερα και τα έργα του ετέρου εκ των δυο αδελφών Αντωνίου Καλλέργη όπως είναι η «Ιστορία της Κρήτης μέχρι του έτους 1333», το «Επιστολάριον» του ίδιου, κατάλογοι που απαριθμούν όλα τα φέουδα των δύο αδελφών στην Κρήτη μαζί με τις ποσότητες λαδιού, κρασιού, τυριού κλπ. που παρήγε το κάθε χωριό – φέουδο.
Από όλα τα παραπάνω γίνεται φανερός ο πλούτος των στοιχείων τα οποία υπάρχουν και θα μπορούσαν να εμπλουτίσουν και να προσδώσουν ζωντάνια και αίγλη σε κάποιο ή κάποια από τα μελλοντικά αναγεννησιακά φεστιβάλ.
* Ο Μανόλης Καλλέργης είναι γιατρός
