Ο ετήσιος εορτασμός της Ημέρας των Ατόμων με Αναπηρία αποτελεί για όλους μας μια διπλή ευκαιρία: από τη μια πλευρά να σταθούμε στο πλάι αυτής της πληθυσμιακής ομάδας -η οποία συνήθως υπολογίζεται στο 10-12% του συνολικού πληθυσμού της χώρας– και η οποία πρέπει να διασφαλίσουμε (ατομικά, συλλογικά και θεσμικά) ότι απολαμβάνει τα δικαιώματα που της αναγνωρίζονται και είναι κοινά με αυτά των υπολοίπων πολιτών αυτής της χώρας και, από την άλλη πλευρά, παρέχουμε όλες τις προϋποθέσεις που θα χρειαστούν προκειμένου οι άνθρωποι αυτοί να μην υφίστανται περιορισμούς στην καθημερινότητά τους. Στο πλαίσιο αυτό οφείλουμε να τονίσουμε ότι η μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων αυτών είναι άτομα που εντάσσονται στη λεγόμενη «τρίτη ηλικία» λόγω προβλημάτων υγείας που συνηθέστερα εμφανίζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες. Αυτός ο στόχος, αυτή η ευκαιρία, ακόμη και για όσους από εμάς πιστεύουμε σε αυτό και επιδιώκουμε την επίτευξή του δεν είναι -σε καμία περίπτωση- εύκολος. Απαιτεί χρόνο, απαιτεί πόρους, απαιτεί προσωπικό, απαιτεί συνεργασίες πρωτίστως με τα ίδια τα άτομα και τους συλλόγους τους, με την κοινότητα στην οποία διαβιούν και με τις διάφορες υπηρεσίες που δραστηριοποιούνται μέσα στην κοινότητα αυτή.
Από το 2013, το Παράρτημα Α.Μ.Ε.Α. Ρεθύμνου (Γηροκομείο) έχει ενταχθεί σε έναν ευρύτερο φορέα -το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Κρήτης- αποτελώντας ένα τμήμα ενός δικτύου φροντίδας, υποστήριξης και ενδυνάμωσης όλων των ωφελούμενων. Αυτός ο φορέας-«ομπρέλα» έρχεται να καλύψει τις ανάγκες ατόμων με αναπηρία διαφόρων ηλικιακών ομάδων, παιδιών που βρίσκονται σε κίνδυνο ή στερούνται υποστηρικτικού οικογενειακού περιβάλλοντος, ηλικιωμένων που είναι μόνοι τους και δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν -ακόμη και με τη βοήθεια των οικείων τους- στην καθημερινή ζωή. Το Παράρτημα Α.Μ.Ε.Α. Ρεθύμνου έχει ως αποστολή τη φροντίδα και περίθαλψη σε μια κλειστή δομή ηλικιωμένων ανθρώπων (γυναικών και ανδρών), την παροχή νοσηλευτικής αρωγής, τη διασφάλιση ότι τα άτομα αυτά δεν θα αφεθούν στη μοίρα τους, ξεχασμένοι από τους οικείους τους και εγκαταλειμμένοι από την οργανωμένη πολιτεία.
Παρά το γεγονός ότι το Παράρτημα Α.Μ.Ε.Α. Ρεθύμνου αποτελεί μια δομή κλειστής περίθαλψης, η στρατηγική και ο απώτερος στόχος είναι οι περιθαλπόμενοι να μην βιώνουν την καθημερινότητά τους σε ένα περιορισμένο χώρο, με αυστηρά δομημένο πρόγραμμα, μέσα σε «τέσσερις τοίχους» και χωρίς πραγματικές επιλογές. Αυτό, με τη σειρά του, δεν σημαίνει ότι οι ηλικιωμένοι δεν τυχαίνουν της νοσηλευτικής φροντίδας που τους είναι απαραίτητη, δεν ακολουθούν την ενδεικνυόμενη φαρμακευτική αγωγή, ή δεν παρέχεται η απαραίτητη διατροφή κατά περίπτωση. Το προσωπικό του νοσηλευτικού τμήματος είναι επιφορτισμένο για να διασφαλίσει ότι δεν θα επιδεινωθεί το επίπεδο υγείας των ανθρώπων που μένουν στο Παράρτημα. Όμως, η στόχευση της διοίκησης και του προσωπικού του Παραρτήματος δεν περιορίζεται στη διατήρηση ενός ικανοποιητικού επιπέδου υγείας για όλες και όλους όσοι περιθάλπονται από εμάς.
Επίσης, η φροντίδα που παρέχεται διακρίνεται από το έντονο, καθημερινό και αδιάλειπτο προσωπικό ενδιαφέρον των εργαζόμενων προς τους εξυπηρετούμενους. Αυτή η προσωπική εμπλοκή των υπαλλήλων όλων των τμημάτων (φύλαξη, κουζίνα, διοικητικό προσωπικό, ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, κοινωνική υπηρεσία, λοιπό προσωπικό) είναι που κάνει τη συντριπτική πλειονότητα των περιθαλπόμενων να θεωρούν ότι βρήκαν ένα δεύτερο σπίτι. Ίσως δεν υπάρχουν πιο αποκαλυπτικές εκφράσεις αυτού από το γεγονός ότι συχνά οι ωφελούμενοι αναζητούν μέλη του προσωπικού με τα οποία έχουν αναπτύξει προσωπικές συνδέσεις και φιλίες όταν λήγουν οι συμβάσεις των τελευταίων ή μετακινούνται για άλλους λόγους σε άλλες υπηρεσίες. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να εκφράζονται και λεκτικά ορισμένοι από τους ηλικιωμένοι λέγοντας ενδεικτικά ότι: «εδώ είναι το σπίτι μου πλέον», «δεν θα’ θελα να επιστρέψω στο σπίτι μου πλέον».
Όμως δεν είναι μόνο η φροντίδα που έχει ατομικά μεν χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τις ιδιαίτερες ανάγκες και επιθυμίες των ηλικιωμένων. Η διαρκής επιδίωξη της διοίκησης και του προσωπικού είναι, στο βαθμό που οι κλειστές δομές είναι ακόμη απαραίτητες για διάφορους λόγους, να παρέχεται ένα σύνολο υπηρεσιών τέτοιων που θα συνδέεται με την κοινότητα στην οποία βρίσκεται η Μονάδα μας. Για το λόγο αυτό έχει αναπτυχθεί ένα δίκτυο επαφών με την κοινότητα και με τις οικογένειες ή φίλους των περιθαλπόμενων. Αυτές οι επαφές με την κοινότητα αποτελούν πολύ σημαντικό παράγοντα για την επίτευξη των στόχων της υπηρεσίας και την παροχή των καλύτερων και πληρέστερων υπηρεσιών στους περιθαλπόμενους.
Οι επαφές αυτές έχουν αναπτυχθεί με όλες τις υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας στην κοινότητα όπου είναι εγκατεστημένο το Παράρτημα όπως είναι το Γενικό Νοσοκομείο, τα ΚΑΠΗ, η Κοινωνική Υπηρεσία του Δήμου, κ.α. Η συμβολή τους δεν είναι μόνο η προφανής για την παροχή υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας σε όσους την έχουν ανάγκη από τους περιθαλπόμενούς μας.
Ιδιαίτερα οι υπηρεσίες πρόνοιας αποτελούν χώρους όπου οι εξυπηρετούμενοί μας μπορούν να αναζητήσουν και να βρουν νέες κοινωνικές συναναστροφές, νέες παραστάσεις και ενδιαφέροντα, να αναπτύξουν την κοινωνικότητά τους και να κάνουν νέες φιλίες. Οι χώροι αυτοί δεν λειτουργούν μόνο ως νέοι χώροι όπου οργανώνεται η καθημερινότητα ευχάριστα, δημιουργικά και -γιατί όχι;- απολαυστικά. Μπορούν να αποτελέσουν τις δομές όπου αναπτύσσεται η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, η αγάπη και η προσφορά προς εκείνους που δεν μένουν πλέον στο σπίτι τους, μόνοι τους, αλλά σε ένα χώρο όπου μοιράζονται την καθημερινότητά τους με άλλους. Έτσι, δεν είναι καθόλου σπάνιες οι επισκέψεις, οργανωμένες και μη, μελών των ΚΑΠΗ της περιοχής στους χώρους του Παραρτήματος, είτε κατά τη διάρκεια των διαφόρων γιορτών, είτε και σε περιόδους που δεν συνδέονται με κάποια γιορτή, επέτειο ή άλλη σημαντική ημερομηνία. Μέχρι την αναγκαστική επιβολή των μέτρων αποφυγής διασποράς του κορωναϊού, οι επισκέψεις αυτές συνδυάζονταν και με τραγούδι και χορό -ακόμη και από διαμένοντες/διαμένουσες στο Παράρτημα με κινητικές βλάβες- με κοινωνική ανταλλαγή και κοινωνικότητα.
Βέβαια, η οργανωμένη προσέγγιση της κοινότητας προς όφελος των ηλικιωμένων δεν περιορίζεται στις επίσημες υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας. Αναπτύσσεται γύρω από την προσέγγιση άλλων φορέων διαφόρων μορφών και, πιο συγκεκριμένα, φορέων που δραστηριοποιούνται στην τοπική αγορά εργασίας και φορέων που οργανώνονται αυθόρμητα «από τα κάτω» από τους ίδιους τους πολίτες -Έλληνες και μη. Η προσέγγιση αυτή διασφαλίζει ότι είναι εφικτός ο συνεχής και ανελλιπής ανεφοδιασμός της υπηρεσίας με μια σειρά από προϊόντα τα οποία αξιοποιούνται για τη διατροφή αλλά και τη διαμονή των ηλικιωμένων, ιδιαίτερα δε σε ό,τι αφορά τον ξενοδοχειακό εξοπλισμό και ιματισμό, τα τρόφιμα, ακόμη και τα γεύματα. Εκτός από αυτά, η βοήθεια προς τους ωφελούμενους έχει συχνά λάβει τη μορφή φαρμακευτικών σκευασμάτων, ιατρικού εξοπλισμού, βιβλίων (και μάλιστα με συνταρακτικά ταχεία και μεγάλη ανταπόκριση στο αίτημά μας), ρουχισμού, αλλά και χρηματικών δωρεών-χορηγιών που αξιοποιούνται προς όφελος των ανθρώπων που διαβιούν στους χώρους των δυο πτερύγων του Παραρτήματος Α.Μ.Ε.Α. Ρεθύμνου. Στο σημείο αυτό δεν θα πρέπει να λησμονηθεί και η προσφορά της οικείας Περιφέρειας που κατέστησε δυνατή τη λειτουργία της νέας πτέρυγας της Μονάδας μας με την εξασφάλιση του απαραίτητου νοσοκομειακού εξοπλισμού. Ακόμη θα πρέπει να σταθούμε στη θεσμοθετημένη πλέον συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και ειδικά την Ιατρική Σχολή και τις μηνιαίες επισκέψεις φοιτητών τελευταίων ακαδημαϊκών εξαμήνων προκειμένου να αποκτήσουν μια βιωματική εμπειρία μιας λειτουργούσας μονάδας πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας κλειστού τύπου και να εξοικειωθούν με τις ιδιαιτερότητές της, από τη μια πλευρά, και να φέρουν μια ομάδα -περίπου είκοσι ατόμων κάθε φορά- σε επαφή με τους ηλικιωμένους οι οποίοι πάντοτε τους αντιμετωπίζουν θετικά και δείχνουν να απολαμβάνουν αυτές τις επισκέψεις.
Στο σημείο αυτό δεν θα πρέπει να λησμονούμε μια σειρά από εργαστήρια δημιουργικής απασχόλησης που έχουν οργανωθεί και πραγματωθεί στο παρελθόν σε αποκλειστικά εθελοντική βάση. Τέτοια εργαστήρια είχαν πραγματοποιηθεί με την αρωγή εθελοντών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού ή/και κατοίκων του Ρεθύμνου και έδωσαν την ευκαιρία σε αρκετούς ηλικιωμένους να ασχοληθούν με δραστηριότητες για πρώτη φορά. Αυτές οι δραστηριότητες (όπως είναι η ζωγραφική), οι κατασκευές, κ.λπ. παρείχαν μια ευχάριστη διέξοδο στην καθημερινότητα των περιθαλπόμενων, ανέδειξαν -έστω και σε προχωρημένη ηλικία- ταλέντα και δυνατότητες, βοήθησαν στην ενδυνάμωσή τους -η οποία με τη σειρά της επέδρασε θετικά και στη σωματική τους υγεία- και ενίσχυσε τη λεπτή κινητικότητα των χεριών, την ικανοποίηση από τη ζωή και είχε και ως απτό αποτέλεσμα μια μεγάλη σειρά έργων, από βάζα και λαμπάδες μέχρι μπρελόκ και κουτιά διαφόρων χρήσεων και μορφών τα οποία διατέθηκαν προς όφελος των ηλικιωμένων που διαμένουν στο Παράρτημα.
Εκτός από τις προαναφερθείσες επαφές και συνεργασίες, θα πρέπει να σταθούμε και στις ετήσιες εκδρομές που λαμβάνουν χώρα τους καλοκαιρινούς μήνες σε συνεργασία με τα ΚΤΕΛ Χανίων Ρεθύμνου, τα οποία επιχορηγούν με το κόστος του λεωφορείου και του οδηγού τουλάχιστον μια από αυτές. Κάτι τέτοιο δίνει την ευκαιρία σε ένα σημαντικό μέρος των περιθαλπόμενων, ανεξάρτητα με το είδος των κινητικών βλαβών που ενδεχομένως βιώνει- να έχει την εμπειρία από κάτι που θεωρούνταν και θεωρείται -και όχι άδικα- μια «πολυτέλεια»: την ημερήσια εκδρομή. Αυτές οργανώνονται ώστε να προσφέρουν την επαφή με τη θάλασσα ή/και το βουνό, την επαφή με κόσμο εκτός της Μονάδας, την επαφή με ένα μικρό κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού της Κρήτης, την έξοδο για έναν καφέ και φαγητό σε ένα χώρο διαφορετικό, την κοινωνική συναναστροφή.
Όμως, η νέα πραγματικότητα από το Μάρτιο επέβαλλε σταδιακό περιορισμό στην κίνηση των ατόμων που περιθάλπονται στο Παράρτημα. Αυτή η κατάσταση αναγνωρίστηκε ταχύτατα ότι θα επιδρούσε δυσμενώς στην ψυχική υγεία και ανθεκτικότητα των ανθρώπων αυτών. Έτσι, σε ένα πρώτο στάδιο, ακολουθώντας και τις κατευθύνσεις των αρμόδιων φορέων, επιδιώχθηκαν -τηρώντας όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα- «ατομικές» επισκέψεις στους ηλικιωμένους από ένα ή το πολύ δυο μέλη της οικογένειάς τους. Όταν επιβλήθηκε, για λόγους προστασίας της υγείας τους από τη διασπορά του κορωνοϊού, η απαγόρευση των επισκέψεων φίλων και συγγενών, αξιοποιήθηκε η τεχνολογία με τη χρήση tablet που επιτρέπει τη δια ζώσης (αν και από απόσταση) συνομιλία με αγαπημένα πρόσωπα που επιδρά θετικά και κατευναστικά στα όποια συναισθήματα μπορεί να αναπτυχθούν λόγω της πολύμηνης απουσίας κοινωνικών επαφών.
Κλείνοντας, θα πρέπει να αναφερθούμε και στα δυο προγράμματα παροχής βοήθειας σε ένα δημοτικό σχολείο της περιοχής και άτομα που διαμένουν μόνα τους και δεν μπορούν να ενταχθούν σε άλλα προγράμματα φορέων της περιοχής. Στην πρώτη περίπτωση, όσο τα δημοτικά σχολεία λειτουργούσαν σε μια «κανονικότητα» προ κορωναϊού, η Μονάδα είχε δραστηριοποιηθεί και παρείχε δεκατιανό και ένα γεύμα σε 10-15 παιδιά δημοτικού σχολείο υ που βίωναν ιδιαίτερα σοβαρές στερήσεις λόγω φτώχειας. Με τη συνεργασία του εκπαιδευτικού προσωπικού παρεχόταν τα παραπάνω γεύματα σε καθημερινή βάση καθ’ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους. Αναφορικά με τα άτομα που δεν εξυπηρετούνταν για διάφορους λόγους από άλλες υπηρεσίες, η Μονάδα παρείχε και παρέχει καθημερινά γεύματα τα οποία είτε παραλαμβάνουν οι ίδιες και οι ίδιοι δια ζώσης, είτε τους παραδίδονται στο σπίτι. Η υπηρεσία αυτή δεν έχει σταματήσει ακόμη και με την επιβολή μέτρων αποτροπής διασποράς του κορωνοϊού, αλλά με την αυστηρή τήρηση των ενδεικνυόμενων μέτρων. Να σημειωθεί ότι, σε πλήρη ανάπτυξη των προγραμμάτων αυτών, παρέχονται τουλάχιστον 500 μερίδες φαγητού μηνιαίως χωρίς να επιβαρύνεται ο προϋπολογισμός της Μονάδας ή οι περιθαλπόμενοι με οποιοδήποτε τρόπο.
Στα επόμενα σχέδια του Παραρτήματος εντάσσεται: η δημιουργία περισσοτέρων του ενός δωματίων Snoezelen που λειτουργούν ως πολυαισθητηριακοί χώροι και θα αξιοποιούνται τόσο από τους ηλικιωμένους όσο και από την ευρύτερη κοινότητα, η δημιουργία τουλάχιστον μιας Στέγης Υποστηριζόμενης Διαβίωσης για άτομα με αναπηρία (με προτεραιότητα στις γυναίκες και άνδρες με αναπηρία της περιφερειακής ενότητας Ρεθύμνου), και, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, μιας Στέγης Ανεξάρτητης/Αυτόνομης Διαβίωσης για τους περιθαλπόμενούς μας ως την πραγματική ρεαλιστική εναλλακτική για ορισμένους από αυτούς της κλειστής περίθαλψης. Ευελπιστούμε ότι στις προσπάθειές μας αυτές, παρελθούσες, παρούσες και μέλλουσες θα βρούμε πολύτιμους συνεργάτες και χορηγούς-αρωγούς όλους τους επίσημους φορείς της περιφερειακής ενότητας του Ρεθύμνου αλλά και τους κατοίκους έτσι ώστε να διασφαλίσουμε την καλύτερη δυνατή ανταπόκριση στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία που διαβιούν εδώ -είτε εντός, είτε εκτός του Παραρτήματος- και στη διασφάλιση όλων των δικαιωμάτων τους όπως προβλέπει η εθνική και διεθνής νομοθεσία χωρίς απλά να περιοριζόμαστε σε επιφανειακούς εορτασμούς της Ημέρας των Ατόμων με Αναπηρία.
Για την κοινωνική υπηρεσία του Παραρτήματος Α.Μ.Ε.Α. Ρεθύμνου
Δημήτριος Κ. Βάντσης
Κοινωνικός λειτουργός
