Έλενα Βιταλάκη – Αναστασία Πρατικάκη

Αν «Των παιδιών μας τα παιδιά είναι δυο φορές παιδιά», των γονιών μας οι γονείς τι είναι ή τι πρέπει να είναι; Την απάντησή τους στο ερώτημα αυτό δίνουν δύο εκπαιδευτικοί, η Έλενα Βιταλάκη και η Αναστασία Πρατικάκη στο βιβλίο τους «Των παιδιών μας τα παιδιά – τρεις γενιές σε μία οικογένεια», που εκδόθηκε πρόσφατα.
Ένας, μάλιστα, από τους βασικούς στόχους του βιβλίου, όπως δηλώνει και ο υπότιτλός του, είναι η ανάδειξη τρόπων αρμονικής συνύπαρξης των «τριών γενιών σε μία οικογένεια»με τη συγκεκριμένη φυσιογνωμία της μεσογειακής ελληνικής οικογένειας. Ως ασφαλές μέσο προσέγγισης του στόχου αυτού χρησιμοποιείται ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου των σημερινών παππούδων και γιαγιάδων στην οικογένεια με βάση τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα ως προς το παρελθόν, σε επίπεδο ηλικίας, μόρφωσης, ανεξαρτησίας, δραστηριότητας, κοινωνικής δράσης ή δυνατότητας για συναισθηματική και οικονομική συνεισφορά στη χειμαζόμενη από την οικονομική κρίση και της έλλειψης επικοινωνίας στη σημερινή οικογένεια.
Το βιβλίο διαρθρώνεται σε 5 κεφάλαια. Το πρώτο στη διαχρονική διαδρομή, την ψυχολογία και την τυπολογία των παππούδων και των γιαγιάδων. Το δεύτερο στις σχέσεις των εγγονιών με τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους και στους κρίσιμους παράγοντες που τις διαμορφώνουν. Το τρίτο, στο ρόλο του παππού και της γιαγιάς στην ψυχοσωματική ανάπτυξη του βρέφους. Το τέταρτο, στα ηθικά διλήμματα και κοινωνικά αδιέξοδα των παππούδων και των γιαγιάδων. Το πέμπτο, στο ρόλο τους στην ευρύτερη οικογένεια. Στο βιβλίο επιβεβαιώνεται τελικά η βασική υπόθεση της έρευνας, ότι δηλαδή όχι μόνο οι γονείς, αλλά και οι παππούδες και οι γιαγιάδες μπορούν να γίνουν εξίσου καλοί επικοινωνιακοί σύντροφοι για τα εγγόνια τους από τις πρώτες μέρες της ζωής τους, όπως διατυπώνεσαι προλογικά.
Πιο συγκεκριμένα, μέσα από το βιβλίο αναδεικνύεται ο πολύπλευρος ρόλος που διαδραματίζουν οι παππούδες και οι γιαγιάδες, μητρικοί ή πατρικοί, ως σύμ-βουλοι, συν-τροφοι, συν-ανατροφείς, συμ-παραστάτες, συμ-βοηθοί, συν-διδάσκαλοι, συν-διαμορφωτές, συμ-μέτοχοι ή ως συν-εκτικοί κρίκοι. Ο αναγνώστης με ένα εύληπτο τρόπο συνειδητοποιεί ότι όσο περισσότερο ο «αστικός συνωστισμός» ακυρώνει τη στεγανότητα της σύγχρονης οικογένειας μετατρέποντας το εξωοικογενειακό σε εσωοικογενειακό, τόσο περισσότερο ενισχύεται ο ρόλος της τρίτης ηλικίας ως σταθερής αξίας. Παράλληλα οριοθετούνται οι ρόλοι, ώστε να είναι διακριτοί και να μη μετατρέπεται το θετικό πρόσημό τους σε αρνητικό.
Το βιβλίο πείθει όχι μόνο με επίκληση στη λογική του δέκτη, αλλά και με επίκληση στο συναίσθημά του. Θα λέγαμε ότι λειτουργεί ως ισχυρή καταγγελτική αντίστιξη στον ψυχρό ρεαλισμό εκείνων που «Σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν». Και «σκότωμα» είναι η αχρηστία, η περιθωριοποίηση, η μη αξιοποίηση, η κακοποίηση, η ρατσιστική αντιμετώπιση, η απουσία ικανοποιητικής περίθαλψης και ασφάλειας, ο αποκλεισμός από την ψυχαγωγία, το πέταμα στις κάθε είδους ευώνυμες χωματερές. Αλλά και ως ισχυρή προβολή του σεβασμού των νεότερων γενιών προς τη μεγαλύτερη γενιά της οικογένειας. Ενός σεβασμού που αποτελεί την πιο ασφαλή και ανταποδοτική επένδυση στο χρηματιστήριο των ηθικών αξιών και δεν απορρέει από τον οίκτο.
Πρόκειται για ένα έργο «ψυχής», που οι συγγραφείς καταθέτουν ως «ελάχιστο φόρο τιμής στους γοητευτικούς και περήφανους παππούδες και γιαγιάδες της μελέτης τους αλλά και σε κάθε Έλληνα παππού και γιαγιά, που στηρίζει και βοηθάει τη σύγχρονη ελληνική οικογένεια».
Το βιβλίο είναι καρπός χρονοβόρας έρευνας των προαναφερόμενων συν-αδέλφων, οι οποίες ως ουδέτεροι παρατηρητές κατέγραψαν και ανέλυσαν τις αυθόρμητες αλληλεπιδράσεις παππούδων και γιαγιάδων με τα εγγόνια τους, παραθέτοντας τις προσωπικές μαρτυρίες γονέων, εγγονιών, γιαγιάδων-παππούδων και θεμελιώνοντας το όλο εγχείρημα σε στερεή βιβλιογραφική θεμελίωση, ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση.
Έχει δε ιδιαίτερη σημασία ότι το βιβλίο έρχεται να καλύψει ή να μειώσει ένα κενό, καθώς τα περισσότερα συγγράμματα, ιδιαίτερα στο δυτικοευρωπαϊκό χώρο, περιορίζονται στις σχέσεις των γονέων με τα παιδιά τους και ελάχιστα ή καθόλου στη συμβολή και την προσφορά της τρίτης γενιάς στην ελληνική οικογένεια.
Όχι μικρότερη σημασία έχει το γεγονός ότι μέσω του βιβλίου αυτού οι δύο Δασκάλες, με την ευρύτερη σημασίας του όρου, θέλησαν να κοινοποιήσουν την ερευνητική εμπειρία τους, να τη μοιραστούν με τον γονείς και τους γονείς τους, σε πείσμα εκείνων των εργασιών που «μένουν στο ράφια» κλειστών, ειδικών χώρων. Και αυτό το πετυχαίνουν με μια απλότητα που δεν εκτρέπεται σε απλοϊκότητα, με μια εκλαΐκευση που δεν εκπίπτει σε λαϊκότητα, με μια δομή που ενισχύει διαρκώς το ενδιαφέρον του αναγνώστη, χωρίς να τον οδηγεί σε δαιδαλώδεις περιπλανήσεις. Τίποτε δεν ξοδεύεται χάριν του περιττού. Παράλληλα, το βιβλίο δεν παύει να προσφέρεται και ως ένας πολύτιμος επιστημονικός οδηγός για εκείνους που ασχολούνται με τη μελέτη και καλλιέργεια των διαγενεαλογικών σχέσεων στην οικογένεια.
Εύχομαι στο νεότευκτο βιβλίο «καλό ταξίδι» και στις δύο ερευνήτριες Δασκάλες ν’ ανεβαίνουν όλο και ψηλότερες σκάλες, για να διαχέουν το φως τους σε όλο και μεγαλύτερη ακτίνα. Η ευαισθησία τους και η στερεή επιστημονική υποδομή τους, όχι μόνο τους το επιτρέπει ως δυνατότητα, αλλά και τους το επιβάλλει ως καθήκον.