Πανεπιστημιακοί χώροι, στην καρδιά του Ρεθύμνου
Ήδη το Πανεπιστήμιο στο Ρέθυμνο, διαθέτει τέσσερα τουλάχιστον οικοδομικά συγκροτήματα στη παλιά πόλη, στην οδό Νικηφόρου Φωκά, στην Ι. Δαμβέργη, στη Πατριάρχου Γρηγορίου, και στην Ι. Μελησσινού. Στα κτίρια αυτά στεγάζονται διάφορες σημαντικές δραστηριότητες των πανεπιστημιακών σχολών, όπως και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών. Σίγουρα υπάρχουν αιτήματα από διδάσκοντες των σχολών για επιπλέον κτίρια εντός της πόλης για να χρησιμοποιηθούν, ως εργαστήρια, εκθετήρια ή και ως χώροι που θα μπορούν να διεξάγονται σεμινάρια για ολιγομελείς ομάδες φοιτητών.
Ο τριπλός σκοπός και ο κοινωνικός χώρος
Αν λοιπόν το Πανεπιστήμιο θα μπορούσε να έχει και άλλους τέτοιους χώρους, στη παλιά πόλη και η εκπαιδευτική του λειτουργία θα ωφελούνταν και ο ρόλος του στο κοινωνικό χώρο θα αναβαθμίζονταν. Εκτιμούμε πως με το τρόπο αυτό, θα εξυπηρετούνταν τρεις τουλάχιστον σκοποί. Ο πρώτος θα ήταν η αναστήλωση και η διατήρηση σημαντικών ιστορικών κτιρίων σπάνιας αξίας Μεσαιωνικής ή Οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Ο δεύτερος θα ήταν η λειτουργική χρήση τους για τις διδακτικές ανάγκες των Πανεπιστημιακών σχολών. Ο τρίτος και εξ ίσου σημαντικός, σχετίζεται με τον κοινωνικό χώρο και θα ήταν, η ενδυνάμωση της σχέσης των πολιτών του Ρεθύμνου, και της πανεπιστημιακής κοινότητας, δηλαδή των φοιτητών και των διδασκόντων. Για παράδειγμα μπορούμε να σκεφτούμε μια δραστηριότητα που σίγουρα θα εξυπηρετούνταν, όπου θα δημιουργούνταν ένα εργαστήριο του τομέα της ιστορίας της τέχνης, όπου σε ένα καλαίσθητο τέτοιο κτίριο θα εκτίθενται καλλιτεχνήματα, ζωγραφικής, αγιογραφίας, γλυπτικής, μεταλλοτεχνίας, ξυλογλυπτικής ή και χειρόγραφα παλαιότερων ιστορικών περιόδων. Ακριβώς για αυτή τη δράση θα ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένο να περιήρχετο στην ιδιοκτησία του πανεπιστημίου ένα κτίριο με τοιχογραφίες και οροφογραφίες του σπουδαίου Ρεθύμνιου ζωγράφου του προηγούμενου αιώνα του Γεώργιου Γαληνού, που όπως γνωρίζουμε τέτοια κτίρια υπάρχουν αρκετά, στο παλιό Ρέθυμνο. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούσαν και οι Ρεθεμνιώτες αλλά και οι επισκέπτες να απολαύσουν τις σπάνιες οροφογραφίες και τοιχογραφίες του ζωγράφου Γαληνού, που σήμερα δεν είναι δυνατόν, αφού τα κτίρια αυτά είναι ιδιωτικά!
Η σύσφιξη των σχέσεων
Υπάρχουν και άλλα πολλά τέτοια κτίρια ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας, πραγματικά καλλιτεχνήματα μιας αλλοτινής εποχής. Στους χώρους αυτούς κατά καιρούς θα μπορούν να οργανώνονται εκδηλώσεις όπως ομιλίες, συζητήσεις, εκθέσεις τέχνης, παρουσιάσεις βιβλίων, τις οποίες θα μπορούν να παρακολουθούν πέραν των φοιτητών και οι πολίτες του Ρεθύμνου. Κάποιες τέτοιες εκδηλώσεις πραγματοποιούνται ήδη στο Κέντρο Μεσογειακών Σπουδών, στο κτίριο της οδού Νικηφόρου Φωκά με ιδιαίτερη επιτυχία. Με αυτό τον τρόπο η Πανεπιστημιακή κοινότητα, θα έρθει σε στενότερη επαφή με το κοινωνικό χώρο του Ρεθύμνου, αφού η μεγάλη απόσταση των Πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων του Γάλλου από την πόλη, δεν ευνοεί την ανάπτυξη αυτής της άμεσης σχέσης. Και εδώ οφείλουμε να παραδεχτούμε, ότι η σχέση πανεπιστημιακής κοινότητας και πολιτών του Ρεθύμνου, όσον αφορά τη δυνατότητα ανταλλαγής απόψεων και συγχρόνως του εμπλουτισμού των γνώσεών μας από το πλούτο των Πανεπιστημιακών πληροφοριών, είναι ιδιαίτερα περιορισμένη. Ωστόσο είμαστε πεπεισμένοι ότι υπάρχει η δυνατότητα οι Ρεθεμνιώτες να μπορούν να επωφελούνται από το τεράστιο όγκο γνώσεων πολύ υψηλού επιπέδου, καθώς και από το σημαντικό ερευνητικό έργο που πραγματώνεται στις πανεπιστημιακές σχολές του Ρεθύμνου. Και βέβαια εκτιμούμε πως την ευκαιρία αυτή οι Ρεθεμνιώτες την επιζητούν με μεγάλη επιθυμία.
Εντοπισμός και ονοματοδοσία των κτιρίων
Προτείνουμε μάλιστα να εκπονηθεί μια μελέτη αρχιτεκτονικής και ιστορικής αξιολόγησης των κτιρίων ιδιαίτερης αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος της παλιάς μας πόλης, από μια κοινή επιστημονική επιτροπή του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Ρεθύμνου και της Αρχιτεκτονικής σχολής του Πολυτεχνείου Χανίων. Από τη μελέτη αυτή θα μπορούσαν να εντοπιστούν και να αξιολογηθούν όλα αυτά τα ιδιαίτερα κτίρια. Για όσα μάλιστα από αυτά, υπάρχει η δυνατότητα θα τους δοθεί συγκεκριμένη ονομασία σχετιζόμενη με τον ιστορικό τους ιδιοκτήτη ή την ιστορική τους χρήση. Έτσι τα κτίρια αυτά θα καταστούν μοναδικά και θα αποκτήσουν και συγκεκριμένη ταυτότητα. Τους αξίζει να διατηρηθούν ως μνημεία μιας πολιτιστικής κληρονομιάς, που αρχίζει από την Ενετική εποχή του 12ου αιώνα, συνεχίζεται κατά την Οθωμανική περίοδο της πόλης και φτάνει έως τις νεοκλασικές αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις αρχές του 1900. Τα κτίρια αυτά για να διατηρηθούν όπως πράγματι τους αξίζει, θα πρέπει να επιδειχτεί ο πρέποντας σεβασμός στον ιστορικό τους ρόλο και τη φυσιογνωμία τους και αυτό σίγουρα θα μπορεί να διασφαλιστεί με την απόκτησή τους από το Ελληνικό κράτος και τη ταυτόχρονη χρησιμοποίησή τους για λειτουργική χρήση.
Ιδιωτικά ιστορικά κτίρια που αποκτήθηκαν από το Δημόσιο
Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα όπου κτίρια σημαντικής αρχιτεκτονικής αξίας αγοράστηκαν από το Ελληνικό δημόσιο με απώτερο σκοπό, να διασωθούν ως αρχιτεκτονικά καλλιτεχνήματα, όπως η οικία του Τσίλερ στην οδό Μαυρομιχάλη, το μέγαρο Σταθάτου στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας, η οικία Σλήμαν στην οδό Πανεπιστημίου, καθώς και η οικία Δημητρίου Μαξίμου στην οδό Ηρώδου του Αττικού, στην Αθήνα. Αργότερα το κάθε ένα από αυτά απέκτησε και το προσωνύμιο «Μέγαρον» και έτσι είναι η σημερινή τους ονομασία.
Η επενδυτική πρόκληση
Σίγουρα οι αναστηλώσεις και η αξιοποίηση κάποιων από τα κτίρια αυτά, που πλέον θα ‘χουν καταστεί επώνυμα, από το Πανεπιστήμιο, θα λειτουργούσε σαν παράδειγμα ανακαίνισης και ανάδειξης και για άλλα κτίρια της παλιάς πόλης. Με αυτό τον τρόπο, τα ανακαινισμένα πια αυτά κτίρια θα πλήθαιναν και η αισθητική της πόλης μας θα αναβαθμίζονταν σε μεγάλο βαθμό. Ακόμη είμαστε σίγουροι πως, αυτό να λειτουργούσε και σαν κίνητρο στη προσέλκυση επενδυτών, που θα μπορούσαν να αποκτήσουν πολλά από αυτά, για να τα χρησιμοποιήσουν τόσο για ήπια επαγγελματική όσο και για τουριστική χρήση.
Πλίνθοι και κέραμοι
Τελειώνοντας την αναφορά μας αυτή, θα θέλαμε να εκφράζαμε την ευχή μας, σε λίγα χρόνια να έχει εκλείψει εντελώς η σημερινή εικόνα με τα ερειπωμένα και εγκαταλελειμμένα κτίρια της παλιάς μας πόλης. Είναι τόσο καλαίσθητη η ιστορική μας πόλη, που δεν της αξίζει η ομορφιά της να νοθεύεται από τα ερειπωμένα αυτά κτίρια. Εξ αιτίας τους σήμερα δημιουργείται στους επισκέπτες του Ρεθύμνου η ατυχής εντύπωση μιας εικόνας όπου συνυπάρχουν: «λίθοι και πλίνθοι και ξύλα και κέραμοι ατάκτως ερριμένοι» κατά τη ρήση του αρχαίου φιλόσοφου Σωκράτη, την οποία «μεταφορικά» χρησιμοποίησε για να περιγράψει μια εικόνα απέραντης ακαταστασίας!
