Ένα άλλο «μάθημα»

Της ΜΑΡΙΑΣ ΤΣΟΥΚΝΑΚΗ*

Πριν από ένα μήνα, ολοκληρώθηκε η 8^η ομαδική έκθεση που διοργάνωσε ο Σύλλογος Καλλιτεχνών για την προώθηση της τέχνης κατARTι, στο Ρέθυμνο. Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις για την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος που σχεδιάστηκε για τις ξεναγήσεις σχολείων της πόλης μας.

Αναφέρομαι λοιπόν στην θεματική ομαδική έκθεση εικαστικών με τίτλο «Ελεύθεροι πολιορκημένοι» και θέμα τις έννοιες ελευθερία και πολιορκία στην σημερινή εποχή, που διοργάνωσε ο σύλλογος «κατARTι» στο Ρέθυμνο, τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 2021 στο Ρέθυμνο, υπό την αιγίδα του Δήμου Ρεθύμνης και την υποστήριξη της Περιφερειακής Ενότητας Ρέθυμνου και στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την έναρξη των αγώνων για την απελευθέρωση.

Καταρχάς, είμαστε ιδιαιτέρως χαρούμενοι και ικανοποιημένοι από την ανταπόκριση των σχολείων στην πρόσκλησή μας για επίσκεψη και εκπαιδευτικό πρόγραμμα κι ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τους δασκάλους, δασκάλες, καθηγητές και καθηγήτριες που κίνησαν τις διαδικασίες, σε αυτές τις δύσκολες συγκυρίες, κι έκαναν δυνατό ένα τέτοιο εγχείρημα, δίνοντας στους μαθητές και τις μαθήτριες την ευκαιρία να βιώσουν ένα «άλλο μάθημα».

Διαπιστώσαμε όμως ότι απ’ όλα τα παιδιά που ήρθαν να μας «δούνε» ελάχιστα ήταν αυτά που είχαν πάει σε μια έκθεση εικαστικών. Πολλά είχαν πάει σε συναυλία, σε κινηματογράφο, σε θεατρική παράσταση, σε ένα μουσείο. Οι εκπαιδευτικοί που τα συνόδευαν και οργάνωσαν την επίσκεψη μας είπαν ότι δεν είναι συχνά στην ατζέντα των σχολείων η επίσκεψη εκθέσεων και ότι δεν παρακολουθούν συχνά την σύγχρονη εικαστική δημιουργία.

Η γλώσσα της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας άλλωστε, μοιάζει δύσκολη, δυσνόητη, περίεργη. Επίσης η σχέση μας με τις εικόνες έχει καταντήσει πια κάπως επιδερμική, μιας και δεχόμαστε καθημερινά χιλιάδες οπτικά ερεθίσματα, καταιγισμό πληροφοριών με τη μορφή εικόνας, σε τέτοιο σημείο που δυσκολευόμαστε να ξεχωρίσουμε πότε μια εικόνα είναι τέχνη, πότε αποτελεί τεκμήριο πολιτισμού. Δύσκολα επίσης δίνουμε χρόνο σε μια εικόνα και την αφήνουμε να μας αποκαλυφθεί.

Φαίνεται όμως ότι όταν κάποιος, μας ξεναγήσει σε μια έκθεση σύγχρονης τέχνης καταφέρνουμε πιο εύκολα να διεισδύσουμε στις εικόνες. Είναι σα να χρειαζόμαστε ένα χέρι βοήθειας για να σκαλίσουμε την επιφάνεια, να ξύσουμε την επιδερμίδα ενός έργου και να ανακαλύψουμε τα κρυμμένα μυστικά του. Κι αυτό γιατί οι περισσότεροι από εμάς συνήθως αισθανόμαστε μπροστά στα έργα τέχνης, την αμηχανία του μη «ειδικού». Άραγε όμως, πρέπει να είναι κάποιος «ειδικός» για να απολαύσει την τέχνη; Και από την άλλη, όλα τα έργα τέχνης μας αφορούν; Όλα μας συγκινούν; Μας ενδιαφέρουν; Σαφώς και όχι. Εξάλλου η ερμηνεία ενός έργου αλλά και η εμπλοκή μας με αυτό είναι μια καθαρά προσωπική υπόθεση.

Από την άλλη, δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι υπάρχουν κάποια αισθητικά κριτήρια, τα οποία μπορούν και θα έπρεπε να αποκτηθούν, όχι μόνο από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, αλλά κυρίως από το σχολείο, μιας και το σχολείο θα έπρεπε να δίνει βαρύνουσα σημασία στην καλλιέργεια της αισθητικής, του πνεύματος και του συναισθήματος.

Δυστυχώς όμως για μας, το σχολείο έχει εγκλωβιστεί μόνο στην καλλιέργεια της γνώσης και της λογικής. Ευτυχώς υπάρχουν φωτισμένοι παιδαγωγοί που κάνουν υπέροχες προσπάθειες να αντιστρέψουν αυτό το κλίμα, όμως θα έπρεπε ο απεγκλωβισμός της εκπαίδευσης από την γνωσιοκρατία και την στείρα αποστήθιση πληροφοριών να ήταν κύριο μέλημα της εκπαιδευτικής κοινότητας.

Παρόλα αυτά με λύπη μας διαπιστώνουμε ότι το ίδιο το υπουργείο Παιδείας φαίνεται να μη θεωρεί την τέχνη σημαντική και την έχει ουσιαστικά εξοβελίσει ως και εξαφανίσει από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση κυρίως.

Εύλογα λοιπόν αναρωτιέται κανείς: μπορεί η επαφή με την σύγχρονη τέχνη να βοηθήσει στην καλλιέργεια της αισθητικής; Μπορεί ένα εικαστικό έργο να «μιλήσει» σε ένα παιδί; Τι έχει να του πει; Μπορεί να επιδράσει στον συναισθηματικό του κόσμο και να κινητοποιήσει την κριτική του σκέψη; Ότι συμβαίνει σε ένα παιδί που βρίσκεται μπροστά σε ένα έργο, μπορεί να συμβεί και σε έναν ενήλικο;

Η απάντηση είναι πως ναι. Η Τέχνη, στο σύνολό της, μπορεί να γίνει εκείνο το όχημα που θα δώσει μια άλλου είδους διάσταση στη μόρφωση. Την μόρφωση που θα αφορά τον εκπαιδευόμενο, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται, που θα κινητοποιεί την κριτική και δημιουργική του σκέψη, που θα διαμορφώνει το συναίσθημα και θα βοηθάει την καλλιέργεια της αισθητικής και της ψυχής του.

Και αυτό το απέδειξαν με τον πιο όμορφο τρόπο, όλοι εκείνοι οι μαθητές και μαθήτριες που μαζί με τις -τους εκπαιδευτικούς τους, έζησαν με ενθουσιασμό την εμπειρία της ξενάγησης κι ανταποκρίθηκαν με ενδιαφέρον στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ομαδικής έκθεσης «Ελεύθεροι πολιορκημένοι», όταν φεύγοντας δήλωσαν ότι: Ναι! θα ξαναπάνε σε εκθέσεις εικαστικών. Και ότι αυτό που έζησαν ήταν ένα από τα καλύτερα «μαθήματα» που έχουν πάρει ποτέ.

Γι’ αυτό κι εμείς προτείνουμε ανεπιφύλακτα στους εκπαιδευτικούς να τολμούν πιο συχνά την επαφή των μαθητών τους με «προϊόντα» πολιτισμού, σύγχρονα και παλαιότερα, επενδύοντας στην βιωματική μάθηση και την ενεργητική εκπαίδευση.

Την έκθεση επισκέφθηκαν τμήματα από το 8^ο Δημοτικό σχολείο, από το Εσπερινό Λύκειο και το Εσπερινό ΕΠΑΛ, από το Μουσικό και το Πειραματικό Γυμνάσιο και Λύκειο, από το 2ο Γυμνάσιο, από το Λύκειο Αρσανίου, από το 1ο και 2ο ΕΠΑΛ.
Στην έκθεση συμμετείχαν οι εικαστικοί Αγρίου Έρη, Αθανασίου Εύη, Αθανασιάδου Εύα, Γκουνέζος Γώργος, Δημητριάδη Λυδία, Διαμαντοπούλου Ζωή, Διαμαντοπούλου Λίλια, Δρυγιαννάκη Στέλλα, Καλογεράκης Στέλιος, Καλφούντζος Κωνσταντίνος, Καραδάκη Κάλλη, Κουκλινού Καλλιόπη, Ματαράγκας Διονύσης, Μονογυιός Γιάννης, Μποβιάτσου Λαμπρινή, Πετσούρα Σύλβια, Πανταζίδου Μαριαλένα, Σοφικίτης Φοίβος, Σκεπετζή Χρυσούλα, Τσουκνάκη Μαρία, Φαλκώνης Μιχαήλ, Χριστινάκη Δήμητρα, τους οποίους και ευχαριστούμε επίσης θερμά διότι χάρη στη δική τους συμμετοχή έγινε πράξη αυτή η ιδέα.