Ο ναός της πολιούχου της πόλης μας βρίσκεται κοντά στον Μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων.
Στο χώρο εκείνο υπήρχε ερειπωμένος παλαιός ναός από την εποχή της Ενετοκρατίας γύρω στα 1600.
Αγοράστηκε από τον Τουρκορεθύμνιο Αλή Εφέντη Τσιτσεκάκη από το τουρκικό εβκάφιο της πόλης και είχε μεταβληθεί σε οικία και χαμάμ.
Η χριστιανική κοινότητα αγόρασε τότε με 500 χρυσά εικοσάφραγκα τον παλιό ναό, όμως αντέδρασαν οι Τούρκοι και ακυρώθηκε η συμφωνία.
Την περίοδο εκείνη μια φοβερή επιδημία ευλογιάς χτύπησε την πόλη, μ’ αποτέλεσμα οι χριστιανοί να κάνουν λιτανεία την εικόνα της Αγίας, έτσι τα χριστιανόπουλα σώθηκαν.
Οι Τούρκοι τότε πανικόβλητοι βλέποντας το θαύμα πρόσφεραν στην Αγία διάφορα πολύτιμα ταξίματα, ασκιά με λάδι και η αρρώστια έφυγε.
Οι Τούρκοι τότε πίεσαν τον Αλή Τσιτσεκάκη και πούλησε στη χριστιανική κοινότητα και με την επέμβαση του διοικητή το χώρο της εκκλησίας.
Το 1885 στους Χριστιανούς
Στις 4-4-1885 στο συμβολαιογράφο Κοσμά Τριπολιτάκη έγινε η μεταβίβαση αντί του ποσού των 53.000 γροσίων.
Αμέσως οι πιστοί τοποθέτησαν την εικόνα της και ένα καντήλι και ο χώρος έγινε προσκύνημα Ελλήνων και Τούρκων.
Σύντομα άρχισε η κατεδάφιση του παλιού ναού, που ήταν μικρός και ετοιμόρροπος.
Η ανοικοδόμηση του σημερινού ναού
Το 1885 επί επισκόπου Ιεροθέου Μπραουδάκη, άρχισε η ανοικοδόμηση του ναού, με προσφορές όλων των χριστιανών της πόλης και γύρω χωριών, σωματείων, συλλόγων, αλλά και θεατρικών παραστάσεων.
Πρωτομάστορας ήταν ο Σελλιανός Αντώνης Γυπαράκης με την αμοιβή του να καθορίζεται στα 17.500 γρόσια (όμως πήρε τα 10.000, δωρίζοντας τα υπόλοιπα).
Ο ναός έχει σχήμα Τ (μήκους 19 μ., πλάτους 10,5 μ. και ύψος τρούλου 10,5 μ.).
Τα εγκαίνια έγιναν στις 25-5-1886, ενώ από το 1898-1907 παραχωρήθηκε ο ναός επί επισκόπου Διονυσίου Καστρινογιαννάκη στις ρωσικές δυνάμεις κατοχής, για τις θρησκευτικές τους ανάγκες, που αφιέρωσαν μεσαίο πολυέλαιο.
Αγιογράφος στις περισσότερες εικόνες ήταν ο Επίσκοπος Ιερόθεος Μπραουδάκης, που θέλοντας να τιμήσει τη μνήμη των Τεσσάρων Μαρτύρων και του Αγ. Χαραλάμπους αφιέρωσε το βόρειο κλίτος του ναού στην Αγ. Βαρβάρα και Τέσσερις Μάρτυρες, ενώ το νότιο στον Αγ. Χαράλαμπο.
Η μικρή εικόνα (0,80Χ0,53 μ.) είναι έργο επισκόπου το 1885, όπως και η αγιογράφηση του θόλου.
Η μεγάλη εικόνα (1,05Χ0,70μ.) του 1894, με τα πολλά εικονίδια από τη ζωή της Αγίας, είναι έργο του Αντώνη Βεβελάκη και προσφορά-δαπάνη των επαγγελματιών της πόλης.
Ελευθερώτρια και προστάτης του Πυροβολικού
Η Αγία Βαρβάρα είναι προστάτης του πυροβολικού μας, για το λόγο, ότι σύμφωνα με τη Θεία Δίκη, με μορφή Κεραυνού (πυροβόλου) σκοτώθηκε ο παιδοκτόνος πατέρας της.
Επίσης θεωρείται γιατρός και προστάτης της φοβερής ευλογιάς και μάλιστα των μικρών παιδιών, γιατί «ελευθερώνει» από την εκδήλωση της επιδημίας.
Δύο σημαντικά γεγονότα που αφορούν την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από το Ρέθυμνο το 1898 και την εγκατάσταση των Ρώσων, αλλά και την επέτειο της Ένωσης της Κρήτης παραμονές της γιορτής της στις 1-12-1913, είναι αιτία να αποκαλείται «Ελευθερώτρια» και να τελείται δοξολογία για την επέτειο της Ένωσης, την ημέρα της γιορτής της.
Από το 2004 επίσημη αργία
Η Αγία Βαρβάρα πολιούχος του Ρεθύμνου και προστάτης των παντοπωλών, από τις 6-7-2004 μ’ απόφαση του Νομάρχη Γ. Παπαδάκη (υποχρεωτική αργία εντός του Δήμου).
Από το 1974 μ’ απόφαση του νομάρχη Π. Δημόπουλου, η επίσημη αργία ήταν η 21η Νοεμβρίου (Εισόδια Θεοτόκου).
Στο χώρο της εκκλησίας λειτούργησαν το Χριστιανικό Παρθεναγωγείο, το Μοσχάκειο Λύκειο, ενώ από το 1946 η Βιβλιοθήκη, αργότερα η Ενοριακή Εστία κ.α.
Πηγές: Χαρ. Καμηλάκη «Η Αγ. Βαρβάρα» 2004.
Κ. Παπαδάκη «Ρέθυμνο 1900-1950», 2010.
Λ. Κυροβρυσανάκη «Πανόραμα Ρεθύμνου», 2006.
Η Αγία έζησε κατά τα χρόνια που αυτοκράτορας ήταν ο διώκτης των χριστιανών Διοκλητιανός (284-305). Γεννήθηκε στην Ηλιούπολη (σημερινό Μπάαλμπεκ) του Λιβάνου και ήταν θυγατέρα του ειδωλολάτρη και τοπάρχη Διόσκορου.
Ο Διόσκορος ήθελε να την κρατήσει ανύπαντρη, απομακρυσμένη από τις βιοτικές μέριμνες και τις ανθρώπινες συντυχίες. Γι’ αυτόν τον λόγο έχτισε πύργο και την απομόνωσε εκεί. Στην μόνωση του πύργου καλλιεργούσε το πνεύμα της με προσευχή, μελέτη των Γραφών και εξάσκηση.
Όταν ο πατέρας της αντιλήφθηκε την πίστη της έκανε απόπειρα να την σκοτώσει. Κατάφερε να διαφύγει στο βουνό και εκεί την ανακάλυψε ο Ηγεμόνας Μαρκιανός και την φυλάκισε για την πίστη της.
Μέσα στην φυλακή υπήρχε ακόμη μια νεαρή χριστιανή, η Ιουλιανή, η οποία προβληματίστηκε για τα βάσανα της Βαρβάρας και θέλησε να την ακολουθήσει στην επιλογή της να μαρτυρήσει για την αγάπη του Χριστού.
Τα σύμβολα της Αγίας Βαρβάρας
Τα σύμβολα της Αγίας στην εικονογραφία Ανατολής και Δύσεως είναι ο Σταυρός, το Ποτήριο, ο Πύργος, το λουτρό με τις τρεις θυρίδες, ο φοίνικας, το κανόνι, το ξίφος, ο κεραυνός, το στέμμα, η δάφνη, ο κρίνος.
Η Αγία Βαρβάρα προστάτιδα και θαυματουργή
Οι Χριστιανοί ανά τον κόσμο εμπνεύστηκαν από την ζωή και το μαρτύριο της Αγίας Βαρβάρας και κατέφυγαν στα θαύματά της. Την θεωρούν προστάτιδα του πυροβολικού σώματος του Στρατού όλοι οι χριστιανοί και ιδιαιτέρως στην Ελλάδα όπου η εορτή της καθιερώθηκε ως επίσημη εορτή του συγκεκριμένου στρατιωτικού σώματος. Το έθιμο αυτό εισήλθε στην χώρα μας από την Δύση όπου θεωρήθηκε ότι οι τιμωρητικοί κεραυνοί που έκαψαν τον πατέρα της συμβολίζουν τα πυρά του πυροβολικού. Για πρώτη φορά το «Ελληνικό τάγμα πυροβολιστών» (ονομασία της παλαιάς εποχής) γιόρτασε την Αγία Βαρβάρα στις 4 Δεκεμβρίου 1829.
Η Αγία επίσης συνδέθηκε με την θεραπεία λοιμωδών νοσημάτων και περισσότερο της ευλογιάς και θεωρείται ως προστάτης όσων υποφέρουν από τέτοια νοσήματα αλλά και των Νοσοκομείων που περιθάλπουν τέτοιους ασθενείς. Στην παλιά αθηναϊκή εικόνα της Αγίας Βαρβάρας στον Ι.Ν. Αγίας Τριάδος Κεραμεικού απεικονίζεται η Αγία Βαρβάρα ένθρονη έχοντας ως υποπόδιό της την ασθένεια της ευλογιάς με μορφή άσχημης γυναίκας.
Επίσης θεωρείται ότι θεραπεύει τις γαστρικές, ρευματικές και δερματικές παθήσεις.
Ακόμα η Αγία θεωρείται προστάτις των πυροσβεστών, των μεταλλορύχων, των αρχιτεκτόνων, των βιβλιοθηκαρίων, των λατόμων, των οικοδόμων, των στρατιωτικών μηχανικών, των μαθηματικών, των ναυτεργατών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τιμάται ως προστάτις των παρθένων, των ετοιμοθανάτων και όσων εργάζονται με κίνδυνο αιφνιδίου και βιαίου θανάτου. Υπάρχει ακόμη μοναστηριακή παράδοση που επιβάλλει να γίνεται προσευχή με κομποσχοίνι στην Αγία Βαρβάρα για την αποτροπή αιφνιδίου θανάτου.