Του ΓΙΩΡΓΗ ΜΑΥΡΟΤΣΟΥΠΑΚΗ*
Οι γνώσεις των περισσότερων από εμάς όσον αφορά την ιδιαίτερη σημαντικότητα των ημερών του έτους είναι ζήτημα αν εκτείνονται πέρα από τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, τις εθνικές επετείους, κάποιες άλλες με ευρύτερη ιστορική ή κοινωνική βαρύτητα και μερικές με ειδικότερη σημασία. (Η ημέρα της Μητέρας, του Πατέρα, των… ερωτευμένων, κ.λ.π.). Δεν γνωρίζουμε πως σχεδόν κάθε ημέρα του ημερολογιακού χρόνου είναι αφιερωμένη ως «Παγκόσμια Ημέρα (ΠΗ)» σε ένα θέμα. Ένα θέμα που μπορεί να αφορά από σοβαρότατα ζητήματα μεγάλης σημασίας για τον παγκόσμιο άνθρωπο (π.χ. η ημέρα της Κοινωνικής Δικαιοσύνης, η ημέρα του Περιβάλλοντος, της Δημοκρατίας, κ.α.) μέχρι εκείνα που την αφιέρωσή τους δεν θα μπορούσαμε να τη φανταστούμε. (π.χ. η ημέρα του Ύπνου, του Καφέ, της Φωνής, των Φάρων, κ.α.).
Στο καινούριο βιβλίο του Γιώργου Δ. Φρυγανάκη «Επετειακά και Παράλληλα» ΑΘΗΝΑ, 2020, στα περιεχόμενα των «Επετειακών» αναλύεται η σημασία των Παγκόσμιων Ημερών, ενώ σε αυτά των «Παραλλήλων» αναπτύσσονται κείμενα δοκιμιακού χαρακτήρα, συναφούς κατά κανόνα θεματικής με τις Παγκόσμιες Ημέρες. Ταυτόχρονα, σε ένα εντελώς πρωτότυπο εγχείρημα, παρατίθεται στο τέλος πολλών ενοτήτων έμμετρος σχολιασμός των κύριων θεμάτων που συνοψίζει με κριτική ματιά, σατιρική συνήθως διάθεση και διδακτική πρόθεση τα προαναπτυχθέντα. Πρόκειται για μια εργασία 250 συνολικά κειμένων, στην οποία ο συγγραφέας στοχάζεται δημιουργικά, εκτεινόμενος με την αφορμή που δίνουν οι Παγκόσμιες Ημέρες σε μια ευρύτατη ποικιλία επετειακών υπομνήσεων, οι οποίες άπτονται της ζωής μας, ενώ τα σημαινόμενά τους επιδρούν στην ποιότητά της, ακόμη κι αυτά που αρχικά δεν διαβαθμίζονται ως υψηλής σπουδαιότητας.
Αναφέρει ο συγγραφέας στην εισαγωγή: «Η θεσμοθέτηση του εορτασμού γεγονότων την ίδια- υποθετικά ή ιστορικά-ημέρα (που συνέβησαν) δημιούργησε τις επετείους… Με τον επετειακό του εορτασμό ένα γεγονός μοιάζει να ξαναγεννιέται, οπότε γίνεται πιο κοντινό, πιο οικείο… διακρίνεται και ιεραρχείται σε σχέση με τα άλλα τρέχοντα συμβάντα και συγκεντρώνει τους προβολείς της επικαιρότητας… Οι επέτειοι λειτουργούν ως μέσα μετάγγισης αξιών από το παρελθόν στο παρόν και ως ευκαιρίες άμεσης ή έμμεσης προσέγγισης των συγχρόνων, που βιώνουν μαζί τη συγκίνηση, τα μηνύματα και τις παραδόσεις. Έτσι συνειδητοποιούνται η εθνική ταυτότητα και η διαχρονική ενότητα και σφυρηλατούνται οι δεσμοί που εξασφαλίζουν τη συνοχή και τη συνέχεια μιας κοινωνίας… Η αφιέρωση μιας ημέρας σε κάποιο θέμα δίνει τα ερεθίσματα για ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, στοχασμό ή αναστοχασμό, για σκέψεις και δράσεις μιας ποιοτικότερης ζωής».
Τα περισσότερα από τα κείμενα έχουν δημοσιευτεί στον τοπικό Τύπο με τη μορφή άρθρων, επιφυλλίδων, δοκιμίων, μελετημάτων, αφηγημάτων, ποιημάτων, στιχουργημάτων, βιβλιοπαρουσιάσεων ή θεατρικών. Βασικός στόχος του Γ. Φρυγανάκη είναι ο κοινωνικός και πολιτικός σχολιασμός των θεμάτων, η ανάδειξη ατομικών και κοινωνικών γνωρισμάτων και συμπεριφορών, θετικών ή αρνητικών, και, με την ευκαιρία αυτή, οι διορθωτικές παρεμβάσεις με τη μορφή διδακτικών προτάσεων, συμβουλευτικών παραδειγμάτων ή ιστορικών αναφορών.
Μελετώντας το πλούσιο υλικό του βιβλίου επισημαίνουμε σε μια συνοπτική παρουσίασή τους τις βασικότερες ενότητες που αναπτύσσονται.
Εντοπίζομε, λοιπόν, επετείους (ΠΗ) μεγάλης σημασίας, οι οποίες θίγουν οικουμενικά ζητήματα, που πρέπει να κινητοποιούν κάθε ευαίσθητο πολίτη της γης. Άλλες που αφορούν σημαντικά γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας, καθοριστικά για την πορεία του ανθρώπου με τις αρνητικές τους κυρίως συνέπειες (πόλεμοι, ολοκαυτώματα, γενοκτονίες, περιβαλλοντικές καταστροφές, κλ.π.) ή με τις εμπεριεχόμενες αντιφάσεις τους, που λειτουργούν ως μηνύματα καυτηριασμού ή αποτροπής (θύματα που γίνονται θύτες και το αντίστροφο, κ.α.).
Επετείους που αναφέρονται σε κοινωνικά κινήματα παγκόσμιας απήχησης και διαχρονικής επίδρασης (Μάης του 68) ή εκείνες που προβάλλουν ανθρωπιστικές αξίες όπως αυτές που υπηρετεί ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός ή η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η ανάλυση και η ιστορική αναδρομή στις περιπτώσεις αυτές προσφέρουν την αναγκαία εποπτεία για την κατανόηση της σημασίας τους ως θεωρίας και της αξίας τους ως εφαρμοσμένης πράξης.
Σε άλλα σημεία, με περιγραφή, ιστορική αναφορά, διερεύνηση αιτίων, συνεπειών και με αναζήτηση λύσεων αναλύονται κοινωνικά φαινόμενα αρνητικού χαρακτήρα και πρακτικής (ρατσισμός, ανισότητα, εκμετάλλευση ποικίλων ειδών, κ.α.), υψώνεται φωνή διαμαρτυρίας και κριτικής για τα κακώς συμβαίνοντα, ενώ αντιπαραβάλλονται μηνύματα ηθικού περιεχομένου που στηλιτεύουν μεταξύ άλλων την αδικία, την πλουτομανία και την επιδεικτική τάση (Ιωάννης ο Χρυσόστομος).
Δίδεται, επίσης, χώρος στις σημαντικές εθνικές και τοπικές επετείους, των οποίων αναπτύσσεται με εκτεταμένο σχολιασμό το νόημα, ενώ με ποιητικές συνοδευτικές συνθέσεις εμφαίνεται ακόμη περισσότερο η σημαντικότητά τους.
Με αφορμή την παρουσίαση σχετικών ΠΗ διευρύνονται οι εγκυκλοπαιδικές και ιστορικές γνώσεις του αναγνώστη σε θέματα που δεν είναι «πρώτης προβολής», έχουν όμως το δικό τους ενδιαφέρον (Ένας φιλέλληνας… αγνοούμενος, κ.α.), ενώ επέτειοι με πολιτισμικό, εκπαιδευτικό, παιδαγωγικό και γενικότερο περιεχόμενο διευρύνουν τους μορφωτικούς ορίζοντές του, ενώ αναδεικνύουν και τη σύγχρονη οπτική (μητρική γλώσσα, αναλφαβητισμός, σεξουαλική ενημέρωση, κ.α.).
Υπάρχουν αρκετά κείμενα αφιερωμένα στις Τέχνες και στον πολιτισμό, στις πολλαπλές εκφάνσεις τους, από την ποίηση, το θέατρο, το βιβλίο, τη μουσική, τον χορό. Ιδιαίτερος λόγος γίνεται για τη Λαογραφία με τη μνημόνευση και τον σχολιασμό εθίμων και παραδόσεων, ενώ προβάλλονται και ξεχωριστές προσωπικότητες του χώρου της Τέχνης και του πολιτισμού, πανελλήνιας ή ευρύτερης εμβέλειας. Μεγάλες προσωπικότητες παγκόσμιου ενδιαφέροντος έχουν, επίσης, τη θέση και την τιμητική προβολή τους, όπως ο Νέλσον Μαντέλα, ο Ερρίκος Ντυνάν κ.α.
Υπάρχει, ακόμη, ο κριτικός σχολιασμός ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και θεσμών με αμφίπλευρες όψεις, των οποίων αναπτύσσονται τα θετικά αλλά και τα αρνητικά επιφαινόμενα, οι ευεργετικές επενέργειες, το λαμπερό προσωπείο αλλά και τα σκοτεινά παρασκήνια. (Αθλητισμός – πρωταθλητισμός, Ολυμπιακό ιδεώδες).
Έμφαση με πολλά κείμενα δίδεται στον καυτηριασμό απάνθρωπων εξουσιαστικών πρακτικών -ατομικών, συλλογικών ή κρατικών- απέναντι σε αδύναμα κυρίως κοινωνικά στρώματα (γενοκτονίες, βασανιστήρια, κακοποιήσεις), ενώ αλλού επικρίνονται αποκρουστικές παραδοσιακές αντιλήψεις που επιβιώνουν και σήμερα.
Πολλές από τις ΠΗ που αναλύονται, αναφέρονται σε θέματα των οποίων τη σημασία και την επίδρασή τους ο πολύς κόσμος αγνοεί ή παραγνωρίζει. (Υγρότοποι, μέλισσες, αφήγηση κ.α.). Η επισήμανσή τους στις περιπτώσεις αυτές λειτουργεί ως κώδωνας συναγερμού για την ευαισθητοποίηση σε ζητήματα ζωτικής περιβαλλοντικής σημασίας ή τις μεταξύ μας σχέσεις και την αντίληψη για τον διπλανό μας (ΠΗ ευτυχίας). Για τα περιβαλλοντικά προβλήματα, και ιδιαίτερα τη διαχείριση των υδάτινων πόρων και τη μόλυνση-ρύπανση της ατμόσφαιρας από διάφορους παράγοντες γίνεται ιδιαίτερος λόγος.
Σε άλλες ενότητες προβάλλεται το μεγάλο πρόβλημα, παρελθοντικό και σύγχρονο, της προσφυγιάς και της μετανάστευσης σε όλες του τις διαστάσεις, το οποίο, καθώς ο ίδιος ο συγγραφέας έχει προσφυγικές ρίζες, το αντιμετωπίζει με ιδιαίτερη ευαισθησία. Για τον σκοπό αυτό, μάλιστα, παραθέτει και αναλύει το αλληγορικό πεζογράφημα του Δ. Σολωμού «Η γυναίκα της Ζάκυθος», που είναι ένα διαχρονικό δημόσιο «κατηγορώ» προς τους εμπλεκόμενους με τα δεινά των προσφύγων ή τους ενεχόμενους για αυτά.
Οι επιστημονικές εξελίξεις από την ιατρική, τη μετεωρολογία, την πληροφορική, έως τα τελευταία επιτεύγματα της επικοινωνίας, έχουν επίσης τη θέση τους στα αναπτυσσόμενα κείμενα, με τον συσχετισμό ανάμεσα στην αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας και τη συρρίκνωση του ενδιαφέροντος για τις ανθρωπιστικές σπουδές, να δημιουργεί τον αναπόφευκτο προβληματισμό.
Ακόμη και η διαπίστωση της φθαρτικής ροής του χρόνου, η αποτυπωμένη σε πρόσωπα, πράγματα, εικόνες καταστάσεις και σχέσεις, αποτελεί αντικείμενο μελαγχολικού σχολιασμού από τον Γ. Φρυγανάκη.
Μέσα από ενότητες στις οποίες προέχει το αυτοβιογραφικό στοιχείο τονίζεται η αξία των οικογενειακών σχέσεων και των παιδικών βιωμάτων που αποτελούν προίκα ζωής, καθώς και η σημασία της αφηγηματικής προφορικότητας που έχει άμεση ευεργετική επίδραση, ειδικά στην παιδική ψυχή. Οι αυτοβιογραφικές αυτές αναφορές είναι το κέντρισμα για εκτεταμένες αναλύσεις με αφορμή την ημέρα της Μητέρας και του Πατέρα και για δικές του, φορτισμένες ποιητικές αφιερώσεις, λυρικά χρωματισμένες, για τα θεμελιακά πρόσωπα της ζωής του καθενός, με τον «Πεντάλογο για τη μάνα» και τα «Λίγα λουλούδια ευγνωμοσύνης στον πατέρα» να συγκινούν ιδιαίτερα. Επιστέγασμα ο ύμνος στη μάνα, όπως αποτυπώνεται στη νεοελληνική ποίηση.
Υπάρχουν πολλές ακόμη ενότητες με ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις, που αναφέρονται σε καίρια ζητήματα της κοινωνικής ζωής, της επιστήμης, της άμεσης πραγματικότητας ή των ανθρώπινων σχέσεων. Ενδεικτικά, αναπτύσσεται η σημασία των ΠΗ για την Ειρήνη, τον Τουρισμό, την Ψυχική υγεία, τη Διατροφή, τη Βιοηθική, κατά της Μισαλλοδοξίας, των Δικαιωμάτων των παιδιών, κατά της Διαφθοράς, κατά της Τρομοκρατίας.
Πρόκειται για ένα βιβλίο στοχασμού, μία πλούσια «δεξαμενή σκέψης», αποτέλεσμα μακρόχρονης πνευματικής ενασχόλησης, εντατικής μελέτης αλλά και γόνιμων εμπειριών από την εύκαρπη εκπαιδευτική πορεία του συγγραφέα.
Πολλά από τα κείμενα είναι δοκιμιακού χαρακτήρα, με εκτενή ανάπτυξη, με εμβάθυνση στο κύριο θέμα, πολύπλευρη ανάλυσή του με περιγραφή, αναφορά σε έκδηλα ή άδηλα αίτια και επιχειρηματολογία που τεκμηριώνει τις προτεινόμενες λύσεις, προεκτάσεις και συνέπειες.
Ανάλογα με το θέμα και το είδος του κειμένου ο λόγος είναι καταγγελτικός, σατιρικός ή ειρωνικός αλλά και διδακτικός σε πολλές περιπτώσεις, κυρίως όταν αναφέρεται σε κοινωνικά ζητήματα, σε προβλήματα που αφορούν τους μη προνομιούχους της ζωής, και σε κάθε περίπτωση διεισδυτικός και κριτικός. Είναι συχνά έκφραση διαμαρτυρίας κατά της αδικίας, της ανισότητας, της εκμετάλλευσης, της βαρβαρότητας, της υποκρισίας, και γενικά κατά των στάσεων και συμπεριφορών που απανθρωποποιούν τον άνθρωπο.
Ο έμμετρος σχολιασμός που ακολουθεί πολλά από τα κείμενα κατά κάποιον τρόπο συνοψίζει το θέμα, τονίζει τις ακρότερες διαστάσεις του, αναδεικνύει θετικά ή αρνητικά σημαινόμενα, «μπήγει» σε πολλές περιπτώσεις «ένα καρφί» στην ευπρόσωπη επιφάνεια, εκπέμποντας κραυγή αγανάκτησης ή έκκληση ουσιαστικής αντιμετώπισης.
Ως προς τη χρήση της γλώσσας, είναι πλούσια σε λεκτικό υλικό, με συχνή χρήση γλωσσικών «παιγνιδισμών», στους οποίους η συνακολουθία ομόηχων, κοινής ετυμολογικής προέλευσης ή η αντιπαράθεση αντώνυμων-σύνθετων συνήθως λέξεων- αφενός υπογραμμίζει εμφατικότερα τη νοηματική πρόθεση του συγγραφέα, αφετέρου αναδεικνύει τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας.
Από μια άλλη σκοπιά, είναι ένα βιβλίο που, εκτός των άλλων, χρονογραφεί με τον τρόπο του την πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα των τελευταίων χρόνων, διευρύνει τους ορίζοντες της σκέψης του αναγνώστη, κεντρίζει τις ευαισθησίες του, κινητοποιεί τους προβληματισμούς του και του δίνει την ευκαιρία για ένα πνευματικό ταξίδι, από το οποίο θα αποκομίσει ποικίλες πλούσιες εμπειρίες.
Απευθύνεται σε όσους έχουν τη διάθεση ή την ανάγκη να εφοδιαστούν με υλικό που εμπλουτίζει το γνωστικό τους απόθεμα, ασκεί την κριτική τους ικανότητα και ενισχύει τις γλωσσικές – εκφραστικές τους δυνατότητες. Με αυτή την έννοια πολύ χρήσιμο και για τους κάθε χρόνο πανελλήνια ασκούμενους και διαγωνιζόμενους στην παραγωγή λόγου.
Η νέα αυτή κατάθεση του Γιώργου Φρυγανάκη στο τοπικό και στο ευρύτερο πνευματικό ταμείο, επιβεβαιώνει την ενεργό και γόνιμη παρουσία στο κοινωνικό γίγνεσθαι ως πνευματικού εργάτη, δασκάλου και ευαισθητοποιημένου πολίτη με σημαντική προσφορά. Καλή δύναμη και καλή συνέχεια.
* Ο Γιώργης Εμμ. Μαυροτσουπάκης είναι φιλόλογος
