Οι εκδηλώσεις οργανώθηκαν από τον Δήμο Μυλοποτάμου, την Τοπική Κοινότητα, την Ενορία και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μελιδονίου και ξεκίνησαν το Σάββατο 26 Ιανουαρίου 2013 με την έναρξη υλοποίησης ενός νέου θεσμού, των «Ημερών Ιστορίας», που φέτος ήταν αφιερωμένες στην επέτειο των εκατό χρόνων από την ένωση της Κρήτης με την ελεύθερη Ελλάδα.
Το απόγευμα του Σαββάτου και με τον καθιερωμένο Εσπερινό στον Ι.Ν. Αγίας Σοφίας Μελιδονίου ξεκίνησαν οι επετειακές εκδηλώσεις στο Μελιδόνι.
Ακολούθησε η εσπερίδα «Ημέρες Ιστορίας», η οποία πραγματοποιήθηκε στην «Αποθήκη Πολιτισμού» Μελιδονίου.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Επιτροπής Πολιτισμού και Νέας Γενιάς Δήμου Μυλοποτάμου κ. Μανούσο Κλάδο, έχει αποφασιστεί, ότι με την ευκαιρία των ετήσιων εκδηλώσεων για το ολοκαύτωμα του Σπηλαίου Μελιδονίου, εμπλουτίζεται το πρόγραμμα με εκδηλώσεις ιστορικού χαρακτήρα, όπως πρωτότυπες επιστημονικές ανακοινώσεις και άλλες αντίστοιχης φύσεως, που θα επικεντρώνουν στην ιστορία του Μυλοποτάμου.
Θα οργανώνεται δηλαδή κάθε χρόνο, ένα μικρό συνέδριο ή μια ημερίδα ή εσπερίδα, με ανακοινώσεις για την τοπική ιστορία και σιγά-σιγά με σειρά άλλων πρωτοβουλιών όπως εκθέσεις αρχειακού υλικού και πολλές άλλες ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις.
Ο ίδιος επισήμανε ότι «Στην επιτροπή πολιτισμού και νέας γενιάς του Δήμου μας, κατά τη διάρκεια της συγκρότησης του στρατηγικού πλαισίου δράσης, κινηθήκαμε στην λογική, ότι η πολιτιστική συνέχεια και ανάπτυξη μιας περιοχής πρέπει να στηρίζεται στην δυναμική των ανθρώπων της.
Ο Μυλοπόταμος, περιοχή με πολιτιστική παράδοση αιώνων, μπορεί να έχει σημαντικό παρόν στη χάραξη πολιτικών πολιτιστικής συνέχειας και ανάπτυξης με αναφορά στο μέλλον και στην πρόοδο της κοινωνίας μας.
Στο πλαίσιο αυτό η Δημοτική Αρχή και το Δημοτικό Συμβούλιο, αποδέχθηκαν το σύνολο των προτάσεών μας, που εδράζουν στην ανάγκη συνεργασίας με όλους τους φορείς και τους συλλόγους της περιοχής, των οποίων αντικείμενο είναι ο πολιτισμός, προκειμένου με τις προτάσεις και τον ενεργό τους ρόλο, να συμβάλλουν στην διαμόρφωση μιας ουσιαστικής παρέμβασης στην περιοχή μας.
Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτή την προσπάθεια έχει μέχρι σήμερα και θα έχει η ενίσχυση της εθελοντικής προσφοράς, διότι διαχρονικά ο εθελοντισμός ήταν εκείνος στον οποίο στηρίχθηκε και αναπτύχθηκε κάθε πολιτιστική κίνηση. Στον σχεδιασμό αυτό λοιπόν συμπεριλήφθηκαν και οι «Ημέρες Ιστορίας».
Ακόμα, ο ερευνητής της τοπικής ιστορίας και μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού του Δήμου Μυλοποτάμου, κ. Μιχάλης Τρούλης ανέπτυξε το θέμα με τίτλο: «Ο Μυλοπόταμος στην πορεία προς την Ένωση της Κρήτης με την ελεύθερη Ελλάδα». Μέσα από την εμπεριστατωμένη έρευνα και την παράθεση σημαντικών στοιχείων για τον αγώνα του Κρητικού Λαού για ελευθερία και ένωση του νησιού με την ελεύθερη Ελλάδα, ο κ. Τρούλης ανέδειξε τα σημαντικότερα γεγονότα, τα οποία οδήγησαν στις τελικές αποφάσεις για την ένωση, εκ των οποίων τα δύο σημαντικότερα, εξελίχθηκαν στην επαρχία Μυλοποτάμου.
Οι επετειακές εκδηλώσεις συνεχίστηκαν το πρωί της Κυριακής με Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό Αγίας Σοφίας Μελιδονίου. Την Θεία Λειτουργία και το μνημόσυνο για τους ολοκαυτωθέντες ήρωες του Σπηλαίου Μελιδονίου τέλεσε ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων κ.κ. Ειρηναίος, συμμετέχοντος του γενικού αρχιερατικού επιτρόπου της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου π. Νικολάου Νικηφόρου και άλλων ιερέων. Ακολούθησε η επιμνημόσυνη δέηση στο εσωτερικό του ιστορικού σπηλαίου και η τελετή απόδοσης των τιμών στα θύματα της τουρκικής θηριωδίας. Χαιρετισμούς απεύθυναν ο δήμαρχος Μυλοποτάμου κ. Δημήτρης Κόκκινος και η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μελιδονίου κ. Εύα Βουκάλη.
Στον χαιρετισμό του ο δήμαρχος Μυλοποτάμου είπε μεταξύ άλλων ότι «Τιμούμε τη μνήμη των ηρώων. Τιμούμε τους μάρτυρες της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας. Κρατούμε τα μηνύματά τους και ανανεώνουμε την υπόσχεσή μας απέναντι στο χρέος, που μας κληροδότησαν.
Το χρέος μας απέναντι στο λαό και στην πατρίδα μας.
Διότι οφείλουμε να κρατούμε ψηλά τα Ελληνορθόδοξα ιδανικά μας.
Να υπηρετούμε τις αρχές και τις αξίες του έθνους μας.
Να είμαστε πάντα έτοιμοι για τη διασφάλιση της αυτοδιάθεσης, της Εθνικής κυριαρχίας και της ελευθερίας του λόγου, της πράξης και της διακίνησης των ιδεών.
Για τα ιδανικά αυτά οι πρόγονοί μας θυσιάστηκαν.
Για τα ίδια ιδανικά πρέπει και εμείς να είμαστε πάντα ικανοί να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις».
Την κεντρική ομιλία της εκδήλωσης εκφώνησε ο αρχιμανδρίτης, εκπαιδευτικός και ηγούμενος της Ιεράς Μονής Βωσάκου π. Τιμόθεος Παναγιωτάκης, ο οποίος αναφέρθηκε στα πολλαπλά μηνύματα της θυσίας των 370 γυναικόπαιδων τον Ιανουάριο του 1824, όπου είχαν προσφύγει εντός του σπηλαίου από τον Οκτώβριο του 1823, προκειμένου να προφυλαχθούν από τη στρατιά του Χουσεϊν Πασά, που εκείνη την περίοδο έφτασε στον Μυλοπόταμο κατακαίοντας και σφάζοντας τον ντόπιο πληθυσμό και είχε στρατοπεδεύσει στο Μελιδόνι.
Παρευρέθηκαν ο υπουργός Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας κ. Γιάννης Βρούτσης, ο βουλευτής Ρεθύμνου της Ν.Δ. κ. Γιάννης Κεφαλογιάννης, ο βουλευτής Ρεθύμνου του ΣΥΡΙΖΑ – Ε.Κ.Μ. κ. Ανδρέας Ξανθός, η αντιπεριφερειάρχης Ρεθύμνου κ. Μαρία Λιονή, ο δήμαρχος Ανωγείων κ. Σωκράτης Κεφαλογιάννης, ο αντιδήμαρχος Ρεθύμνου κ. Τάσος Συριανόγλου, ο προϊστάμενος του τμήματος Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδας, καθηγητής κ. Ευάγγελος Καμπούρογλου, εκπρόσωποι των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας, φορέων, συλλόγων, υπηρεσιών και πλήθος κόσμου.
Παράλληλα πραγματοποιήθηκε ο «Μελιδόνιος Δρόμος 2013» με τη συμμετοχή του Ποδηλατικού Συλλόγου Ρεθύμνου και του Συλλόγου Δρομέων Υγείας Ρεθύμνου.
