Η αρχαιολόγος Έφη Σακελλαράκη – Σαπουνά έφτασε στα Ανώγεια την Τετάρτη 1 Ιουλίου και με εντατικούς ρυθμούς ολοκλήρωσε την προετοιμασία της στον χώρο του Κέντρου Αρχαιολογικής Πληροφόρησης για την έναρξη της φετινής ανασκαφής στη Ζώμινθο που έχει οριστεί για σήμερα, Παρασκευή 3 Ιουλίου και αναμένεται να ολοκληρωθεί μετά το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου. Όπως αναφέρει η διαδικτυακή εφημερίδα των Ανωγείων «ΑΝΩΓΗ», λαμβάνοντας όλα τα μέτρα αντιμετώπισης του κορωνοϊού στη Ζώμινθο, θα εργαστεί φέτος ένα μικρό συνεργείο περίπου 10 ντόπιων εργατών, και μια επιστημονική ομάδα με ένα αρχαιολόγο, μια αρχιτέκτων και έναν μελετητή για τη γεωμαγνητική έρευνα.
«Φέτος ψάχνουμε την ουσία της ανασκαφής χωρίς να μας ενδιαφέρει να βγάζουμε «στρέμματα» αλλά να μελετήσουμε την ουσία της ύπαρξης του σημαντικού αυτού κτιρίου και γενικότερα του χώρου» ανέφερε η κ. Σαπουνά -Σακελλαράκη στην ΑΝΩΓΗ εκφράζοντας την αισιοδοξία της για πολύ θετικά αποτελέσματα παρά την ολιγομελή ανασκαφική ομάδα.
«Φέτος θα είμαστε λιγότερα μεν άτομα αλλά θεωρώ ότι θα κάνουμε πολύ σημαντικά πράγματα. Η ομάδα φέτος θα αποτελείται από έναν αρχαιολόγο αντί για έξι που είχα πέρσι, και αυτός θα είναι ο Δημήτρης Κοκκινάκος. Κάποιοι είναι στη Γερμανία και δεν μπορούν να ταξιδέψουν, άλλοι φοβούνται λόγω του κορωνοϊού και δεν θα έρθουν. Φανταστείτε ότι αυτή τη χρονιά η συντριπτική πλειοψηφία των ανασκαφών στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στα νησιά δεν πρόκειται να γίνουν. Αλλά προσωπικά το σκέφτηκα και είπα ότι μου είναι αδύνατο να μη συνεχίσω την προσπάθεια στη Ζώμινθο. Υπάρχουν θέματα τα οποία πρέπει να ελέγξω, ο κεντρικός πυρήνας της ανασκαφής έχει τελειώσει, αλλά έξω από τον κεντρικό πυρήνα υπήρχαν παλαιότερες φάσεις τις οποίες πρέπει να διερευνήσω» δήλωσε η γνωστή αρχαιολόγος και πρόσθεσε: «Η ομάδα επίσης θα αποτελείται από μια αρχιτέκτων, έναν φωτογράφο, έναν συντηρητή, έναν που θα δουλέψει πάνω στη γεωμαγνητική έρευνα και ένα μικρό συνεργείο περίπου 10 εργατών από τα Ανώγεια όχι παραπάνω, φανταστείτε πέρσι ήμασταν 60. Το συνεργείο είναι πλήρες όμως, απλά είναι μικρότερο στον αριθμό. Ανεξάρτητα από τον κορωνοϊό, ούτως ή άλλως θα είχα φέτος ένα μικρότερο σε αριθμό συνεργείο, καθώς θέλω να ερευνήσω ορισμένα θέματα, δε με ενδιαφέρει να βγάζουμε «στρέμματα», αλλά να μελετήσω διάφορα προβλήματα που έχουν σχέση με τη Ζώμινθο. Το γιατί και πότε χτίστηκε, πως χτίστηκε, πότε λειτουργούσε, ποιοι έμεναν. Θέλω δηλαδή να ερευνήσω ουσιαστικά θέματα, μπορεί βέβαια να προκύψουν και νέα ευρήματα, αλλά το θέμα είναι να βρεθεί η ουσία της ύπαρξης αυτού του σημαντικού κτιρίου και γενικότερα του χώρου. Φέτος ψάχνουμε την ουσία της ανασκαφής. Την Παρασκευή ξεκινάμε από το τμήμα βόρεια από την κεντρική είσοδο. Θα δουλέψουμε για περίπου 40 μέρες».
Όπως επισημαίνει η κ. Έφη Σακελλαράκη-Σαπουνά, πάντα στην ΑΝΩΓΗ, παρά τις δύσκολες και ιδιαίτερες φετινές συνθήκες που αποτρέπουν πολλούς συναδέλφους της να συνεχίσουν το ανασκαφικό τους έργο, η ίδια δεν σκέφτηκε επουδενί κάτι τέτοιο. Λέει χαρακτηριστικά:
«Είμαι ευτυχισμένη που κατάφερα και φέτος να βρίσκομαι εδώ παρά τις δύσκολες συνθήκες που επικρατούν λόγω της πανδημίας. Αν ακολουθούσα την πορεία φέτος των περισσοτέρων συναδέλφων μου θα μπορούσα και να μην έρθω, αλλά διέγραψα αμέσως αυτή την προοπτική και είπα ότι πρέπει στα Ανώγεια να συνεχιστεί η δουλειά μας και ας έχει σταματήσει κάθε δραστηριότητα σε όλη τη χώρα. Βρίσκομαι εδώ με καλούς συνεργάτες, τους βασικούς, αυτούς που θέλω ώστε να δουλέψουμε φέτος. Όπως είπα μικρότερος ο αριθμός αλλά πληρέστατο το συνεργείο μας. Μπορώ να σας πω ότι είμαι αισιόδοξη ότι θα βγει δουλειά και καλύτερη ακόμα από πέρσι παρά τον μικρό αυτό αριθμό».
Η εντυπωσιακή ανακάλυψη ανακτορικού κτιρίου από τον Γιάννη Σακελλαράκη
Το 2019 η αρχαιολόγος Έφη Σαπουνά Σακελλαράκη, παρουσίασε τα πιο πρόσφατα στοιχεία από την ανασκαφή στην Ζώμινθο, σε εκδήλωση του υπουργείου Πολιτισμού στην Αθήνα. Στο σχετικό κείμενό της, ανέφερε σχετικά η αρχαιολόγος:
Η Ζώμινθος είναι η εντυπωσιακή ανακάλυψη ανακτορικού κτιρίου που είχε εντοπισθεί από τον Γιάννη Σακελλαρακη, στον Ψηλορείτη, σε αντίθεση με τα λοιπά ανακτορικά κέντρα που έχουν ιδρυθεί χαμηλά. Οι ανασκαφές στον γοητευτικό αυτόν χώρο με πλούσια νερά, πανίδα και χλωρίδα, αποκάλυψαν ένα δαιδαλώδες κτίριο, έργο ευφυούς αρχιτέκτονα, γύρω στο 1.700 π.Χ., με πλατείς διαδρόμους, τοίχους που σώζονται σε ύψος μέχρι και 3 μ., βιοτεχνικό τομέα με εργαστήρια, επίσημες υπόστυλες και τοιχογραφημένες αίθουσες, φωταγωγούς, ιδιωτικούς χώρους, κλιμακοστάσια διαφόρων τύπων εσωτερικά, αίθρια, βωμούς και πολλά πολύτιμα κινητά ευρήματα όπως χρυσό έλασμα, λίθινο βωμίσκο με ιερογλυφική γραφή, χάλκινα και πήλινα ειδώλια, διπλούς πελέκεις, σφραγίδες, λίθινα περίαπτα/ μενταγιόν, ζωγραφισμένα αγγεία.
Θρησκευτικό κέντρο
Το 2018, η ανασκαφή έδωσε νέες πληροφορίες, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες για την εκμετάλλευση του φυσικού τοπίου και την συνέχεια της χρήσης σε ορισμένους τομείς.
Ιδιαίτερα: Σε χώρο που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα του κτιρίου ανασκάφηκε υπαίθριος βραχώδης ιερός χώρος, της περιόδου των παλαιών ανακτόρων (1900-1700 π.Χ.), όπου ετελείτο η λατρεία με αποθέσεις στις σχισμές των βράχων, ένα χάσμα για υγρές προσφορές, υποτυπώδης βωμός σκαλισμένος στον βράχο, πάνω και γύρω από τον οποίο βρέθηκε πλήθος οστών βοοειδών, προβάτων, ελαφιών του τύπου dama dama. Πάνω από αυτόν τον χώρο θεμελιώθηκε κτίσμα διώροφο ή και τριώροφο γύρω στο 1700 π.Χ. με πλακόστρωτα δάπεδα και ξύλινο πατάρι. Οι τρεις χώροι επικοινωνούσαν μεταξύ τους με κλίμακες. Στους πάνω ορόφους βρέθηκαν πλήθος από αγγεία διαφόρων τύπων, που σημαίνει ότι γινόταν «Συμποτικά γεύματα», τμήμα από «κύπελλο κοινωνίας» μαζί με χάλκινο κοχλιάριο και τελετουργικά σκεύη (ρυτά), που χρησίμευαν σε ειδικές τελετές καθώς και θυμιατήρια για τον εξαγνισμό (λατρευτική πράξη) του χώρου (με τον περίφημο στύρακα). Του τρίτου ορόφου σώθηκε το κατώφλι ανόδου που επικοινωνεί με χώρο που διατηρούσε κίστες για την φύλαξη πιθανώς πολύτιμων αντικειμένων. Την εικόνα αυτού του χώρου γνωρίζουμε από αποσπασματικά σωζόμενο λίθινο ρυτό από την Κνωσό και σφράγισμα από τα Χανιά.
Σε άλλο χώρο, στο ΒΑ τμήμα του κτηρίου σε χώρο πού συνδέεται με ολιγοπρόσωπη λατρεία, όπως δείχνουν τα θρανία και κεντρικό χάσμα, βρέθηκε το 2018 μαζί με πλήθος κεραμικής εξαιρετικά ενδιαφέρον λατρευτικό αγγείο (ρυτό) σε σχήμα ταυροκεφαλής.
Με όσα έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη είναι φανερό ότι η Ζώμινθος ήταν ένα θρησκευτικό κέντρο που υποκαθιστούσε τους χειμερινούς μήνες, όταν δεν υπήρχε πρόσβαση, το Ιδαίο άντρο, όπου κατά την κρητική μυθολογία ανατράφηκε αλλά και ετάφη ο κρηταγενης Δίας. Ένα ιερό με διεθνή ακτινοβολία.
Η Ζώμινθος, όμως, ήταν και κέντρο ελέγχου των θησαυρών του Ιδαίου που συγκεντρωνόταν από αφιερώματα προσκυνητών προερχόμενων από την Ανατολή, την Αίγυπτο και όλη την ανατολική Μεσόγειο.
Η πολυτέλεια στην δόμηση του κτιρίου της Ζωμίνθου, υποδηλώνει ότι στον τόπο αυτόν, κατοικούσε κάποιος βασιλεύς-ιερέας, γόνος της Κνωσιακής δυναστείας που συγκέντρωνε τον πλούτο του Ψηλορείτη, το μαλλί από τα πρόβατα, τα βότανα, τα αρωματικά ή τα φαρμακευτικά φυτά -όπως το γνωρίζουμε από τις πινακίδες της Κνωσού– τα οποία διοχέτευαν στις ξένες αγορές.
