Ευχαριστούμε, κυρία Ευγενία Σπαντιδάκη-Ζαμπετάκη!

Του ΧΑΡΗ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗ*

Ένα ακόμη βιβλίο της συνταξιούχου δασκάλας Ευγενίας Σπαντιδάκη-Ζαμπετάκη κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες. Έχει μέγεθος 268 σελίδων και τον τίτλο «Παλαιϊνές Κρητικές κουβέντες». Πρόκειται για μια συλλογή πενήντα κρητικών ηθογραφιών, που η ακούραστη συνταξιούχος εκπαιδευτικός είχε πρωτοδημοσιεύσει στην εφημερίδα «Ρέθεμνος».

Η συγγραφέας του γεννήθηκε και μεγάλωσε στο χωριό Ζουρίδι Ρεθύμνης. Κατάγεται από αγροτική οικογένεια. Έχασε τον πατέρα της σε ηλικία οκτώ ετών, οπότε οι δυσκολίες της ανατροφής της ήταν μεγάλες. Αυτός ήταν ο βασικός λόγος, για τον οποίο αντιμετώπισε τις σπουδές ως μονόδρομο για το μέλλον της.

Μετά την απόφασή της αυτή, η επιλογή του τομέα τους δεν ήταν δύσκολη. Από μικρή είχε αντιληφθεί ότι της άρεσε να μεταδίδει τις γνώσεις της στους άλλους. Εξάλλου είχε προετοιμαστεί εκ του φυσικού για τον εκπαιδευτικό κλάδο, έχοντας διατελέσει δασκάλα για τα τρία μικρότερα αδέλφια της στη σχολική τους μελέτη. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι η τότε δασκάλα της του μονοθέσιου σχολείου του Ζουριδιού, εκείνην είχε επιλέξει ως «πρωτόσχολη», για να τη βοηθά δηλαδή με τους μαθητές των μικρότερων τάξεων.

Σπούδασε στο εξατάξιο Γυμνάσιο Ρεθύμνης και συνέχισε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου. Έτσι κατάφερε να εκπληρώσει το μεγάλο όνειρο της ζωής της, να αποκτήσει δηλαδή το περιπόθητο πτυχίο της δασκάλας. Ξεκίνησε την εκπαιδευτική της καριέρα στο Ρέθυμνο από το ιδιωτικό σχολείο «Αθηνά» της κυρίας Αμαλίας Μανουσάκη-Τζανιδάκη. Εκείνη ακριβώς την εποχή γνώρισε και παντρεύτηκε τον συνάδελφό της Μιχάλη Ζαμπετάκη, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά.

Στη συνέχεια διορίστηκε στη δημόσια εκπαίδευση, υπηρετώντας επί εννέα έτη στο Δημοτικό Σχολείο Πηγής. Συνέχισε την υπηρεσία της επί σειρά ετών στο 5^ο Δημοτικό Σχολείο της πόλης του Ρεθύμνου. Την ολοκλήρωσε σε σχολεία της Θεσσαλονίκης, όπου μετακόμισε οικογενειακώς εξαιτίας της προαγωγής του συζύγου της σε Σχολικό Σύμβουλο.

Η Ευγενία Σπαντιδάκη-Ζαμπετάκη αγαπούσε (και αγαπάει) τα παιδιά και πίστευε πάντα ότι αφομοιώνουν τη γνώση και μεγαλουργούν όταν αισθάνονται ελεύθερα, χαρούμενα και ασφαλή. Ο εκφοβισμός και η τιμωρία, σε αντίθεση με τα ειωθότα της εποχής εκείνης, δεν περιλαμβάνονταν στις εκπαιδευτικές της μεθόδους. Αντίθετα, αναζητούσε πάντα πρωτοποριακά παιδαγωγικά συστήματα, τα οποία και εφάρμοζε, επιστρατεύοντας όποια εκπαιδευτικά μέσα ήταν δυνατόν να βρει ή και να εφεύρει.

Έτσι, επί πολλά χρόνια εφάρμοζε τη μέθοδο διδασκαλίας του Βέλγου παιδαγωγού Οβίδιου Ντεκρολί. Για τις ανάγκες εφαρμογής της μεθόδου αυτής είχε κατασκευάσει ένα πρωτόγονο τυπογραφείο, το οποίο μάς έχει προτείνει να ξαναφτιάξει για το Σχολικό μας Μουσείο. Με τον τρόπο αυτό κατάφερνε να χορηγεί αντίγραφα ασκήσεων και κειμένων στα παιδιά, προκειμένου να βοηθούνται στην εκμάθηση της πρώτης ανάγνωσης.

Να σημειώσουμε εδώ για τους νεότερους, και περισσότερο για τους εκπαιδευτικούς από αυτούς, ότι κατά τον Οβίδιο Ντεκρολί η μάθηση πραγματοποιείται «εκτός των θυρών», ενώ στην τάξη τους τα παιδιά απλά συλλέγουν, κατατάσσουν, ταξινομούν και ανατρέχουν στα υλικά, τα βιβλία, τα αρχεία και ό,τι άλλο έχει συλλεχθεί κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής δραστηριότητας.

Ιδιαίτερη επιρροή είχε -και έχει μέχρι σήμερα στην Ευρώπη- η μέθοδος Ντεκρολί στην Ανάγνωση, με την ονομαζόμενη «ολική μέθοδο». Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή το παιδί ξεκινάει από την αναγνώριση των λέξεων και τη σύνδεση του κάθε «σχεδίου με την αντίστοιχη έννοια. Αυτή την πρωτοποριακή για τα ελληνικά δεδομένα, τότε και σήμερα ακόμη, μέθοδο πρώτης ανάγνωσης, εφάρμοζε η Ευγενία Σπαντιδάκη-Ζαμπετάκη στα σχολεία που υπηρέτησε.

Όμως τα ενδιαφέροντά της δεν σταματούσαν εκεί. Πριν ακόμη από τη συνταξιοδότησή της είχε αρχίσει να ασχολείται και με τη λογοτεχνία και είχε βραβευτεί πολλές φορές για την ενασχόλησή της αυτή. Το έτος 2001 απέσπασε το δεύτερο βραβείο από τον Παγκρήτιο διαγωνισμό μαντινάδας του τότε Δήμου Ακρωτηρίου. Απέσπασε επίσης τρίτο βραβείο διηγήματος από τον Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου Αγίου Νικολάου το ίδιο έτος, ενώ το επόμενο απέσπασε από τον ίδιο φορέα δεύτερα βραβεία, τόσο στην κατηγορία του διηγήματος όσο και σ’ εκείνη του παιδικού μυθιστορήματος.

Οι βραβεύσεις αυτές αποτέλεσαν το έναυσμα για την παραπέρα ενασχόλησή της με τη συγγραφή διηγημάτων, τα οποία και συμπεριέλαβε το έτος 2004 στο βιβλίο της με τον τίτλο «Συνάντηση με την παράδοση». Πέντε χρόνια αργότερα εξέδωσε το δεύτερό της βιβλίο, με τον τίτλο «Ο Σχιστομάτης Άγγελος». Το βιβλίο αυτό τυπώθηκε με χορηγία της εφημερίδας «Ρεθεμνιώτικα Νέα» και τα έσοδα από την πώλησή του διατέθηκαν εξ ολοκλήρου στα παιδιά με αυτισμό του Ρεθύμνου.

Δύο από τις πιο πρόσφατες δραστηριότητές της είναι η συμμετοχή της στο Εργαστήρι Ενεργούς Λαογραφίας που είχαμε εμψυχώσει με μέλη του Α’ και Β’ Κέντρου Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων Ρεθύμνου, που πραγματοποιούνταν με τον τίτλο «Αντιμετωπίζοντας την κρίση με τη σοφία του παρελθόντος». Κι ακόμα πριν από ενάμιση χρόνο διετέλεσε εισηγήτρια στο Προσυνέδριο για την αξία του χαρουπιού που διοργάνωσε η Πολιτιστική Εταιρία Πανόρμου «Επιμενίδης» στο Πάνορμο Μυλοποτάμου.

Από τα παραπάνω γίνεται εμφανές ότι η Ευγενία Σπαντιδάκη-Ζαμπετάκη δεν διετέλεσε μια απλή δασκάλα. Υπήρξε υποδειγματική λειτουργός της εκπαίδευσης, που δεν σταμάτησε ποτέ να αναζητά νέες, αποτελεσματικότερες και περισσότερο παιδαγωγικές μορφές εκπαίδευσης. Παράλληλα, δεν περιορίστηκε στο ήδη πλουσιοπάροχο και πρωτοποριακό αυτό έργο, αλλά, παρότι γυναίκα, με τους περιορισμούς που επέβαλλε τα χρόνια εκείνα η ανδροκρατική κοινωνία στο φύλο της, δεν δίστασε να ξανοιχτεί και στο συγγραφικό έργο, στο οποίο επίσης υπήρξε πρωτοπόρα, συνδυάζοντας την παράδοση με τα σύγχρονα καυτά κοινωνικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα των παιδιών με σύνδρομο Ντάουν του «Σχιστομάτη Άγγελου».

Για όλους τους παραπάνω λόγους και για πολλούς ακόμα άλλους ως Σχολικό Μουσείο του Δήμου Ρεθύμνης την τιμήσαμε σε μεγάλη εκδήλωση τον περασμένο Αύγουστο και της ευχηθήκαμε να έχει για πολλά ακόμη χρόνια την υγεία της, σωματική και πνευματική, τόσο για να προσφέρει πρόσθετο κοινωνικό έργο, όσο και για να μας εμπνέει στους δύσκολους -και από παιδαγωγική άποψη- καιρούς που διανύουμε.

Και πριν περάσει ένας χρόνος, η Ευγενία Σπαντιδάκη-Ζαμπετάκη κυκλοφόρησε ένα καινούριο βιβλίο. Αν λέγαμε ότι μας εξέπληξε, θα λέγαμε ψέματα. Γιατί, παρόλα τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει, διατηρεί ένα κατακάθαρο μυαλό, γεμάτο σπίρτο, χιούμορ, όρεξη για ζωή, και αγάπη για την κοινωνία, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Ένα βιβλίο που, ενώ κινείται στα πλαίσια των παλιότερων Κρητικών ηθογραφιών, στο οποίο και άλλοι Ρεθεμνιώτες έχουν διαπρέψει, όπως για παράδειγμα ο γιατρός Εμμανουήλ Φραγκιαδάκης, εδώ σημειώνεται μια υπέρβαση: το ενδιαφέρον του δεν είναι μόνο λογοτεχνικό αλλά εξόχως γλωσσολογικό.

Η κυρία Ευγενία είναι βαθύς γνώστης του απελθόντος λαϊκού πολιτισμού της Κρήτης. Σ’ αυτό φρόντισαν να την μυήσουν τόσο η μητέρα όσο και η γιαγιά της, στις οποίες και αφιερώνει το βιβλίο. Παράλληλα είναι βαθύτατη γνώστης του κρητικού γλωσσικού ιδιώματος, στο οποίο αποδίδει τις ηθογραφίες της. Όμως -κι αυτή είναι η τεράστια προσφορά του βιβλίου- η συγγραφέας του το έγραψε όχι απλά στηριζόμενη στο γλωσσικό της ένστικτο, αλλά έχοντας δίπλα της τέσσερα λεξικά της κρητικής διαλέκτου και συμβουλευόμενή τα για κάθε μια σχεδόν λέξη που χρησιμοποίησε. Μ’ αυτή την έννοια, ο πρόλογός της θα μπορούσε από μόνος του να αποτελέσει μια εισήγηση σε οποιοδήποτε επιστημονικό συνέδριο αναφέρεται στις διαλέκτους του ελληνόφωνου χώρου και να αποτελέσει έναυσμα για προβληματισμούς σχετικά με το μέλλον της δικής μας, της κρητικής διαλέκτου.

Θέλω να ελπίζω ότι θα καταφέρουμε να το παρουσιάσουμε στα πλαίσια μιας γενικότερης ημερίδας για την κρητική διάλεκτο, στην οποία σχετικά πρόσφατα έκανε επίσης τη συνεισφορά του -με βιβλίο και διάλεξη- ο πρώην δήμαρχος Δημήτρης Αρχοντάκης, και για την οποία έχει ξεκινήσει σχετική καμπάνια ο «Σύλλογος Ρεθυμνίων Αττικής Το Αρκάδι».

Κυρία Ευγενία μας, σ’ ευχαριστούμε για μια ακόμα φορά. Σ’ ευχαριστούμε για όλα, και για τη νέα σου κατάθεση ζωής. Και σου ευχόμαστε να συνεχίσεις να είσαι υγιής και πνευματικά παραγωγική για πολλά ακόμη χρόνια!