Μέσα σε μια φορτισμένη συναισθηματικά ατμόσφαιρα τιμήθηκε στην Κοξαρέ η 77η επέτειος του Ολοκαυτώματος από τα ναζιστικά στρατεύματα. Το βαρύ αντίτιμο της ανταρτομάνας για τον ασυμβίβαστο αγώνα των παιδιών της που δεν αντέχουν ζυγό κατακτητή.
Με την παρουσία τους τίμησαν την εκδήλωση ο δήμαρχος Αγίου Βασιλείου Γιάννης Ταταράκης, ο πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Παύλος Μπαριτάκης, ο Αντιδήμαρχος Πολιτισμού και Δημόσιας Υγείας Γιάννης Νεκτάριος Χαραλαμπάκης, ο Αντιδήμαρχος Αμαρίου Μανόλης Ψαρουδάκης, οι εντεταλμένοι σύμβουλοι Ευαγγελία Γλαμπεδάκη και Βασίλης Θεοδωράκης, ο δημοτικός σύμβουλος Μανόλης Βαβουράκης, ο περιφερειακός σύμβουλος της λαϊκής συσπείρωσης Νίκος Μανουσάκης, ο εκπρόσωπος του Κομμουνιστικού κόμματος Ρεθύμνου Βαγγέλης Αγγελογιαννάκης, ο πρώην δήμαρχος Αρκαδίου Μανόλης Μανωλακάκης, ο πρόεδρος της τοπικής κοινότητας Κοξαρές Παντελής Περαντωνάκης, ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ατσιπάδων Μανόλης Χριστοφοράκης και λοιποί εκπρόσωποι αρχών.
Χαιρετισμό για την εκδήλωση έστειλε η αντιπεριφερειάρχης Ρεθύμνου Μαίρη Λιονή που λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων δεν μπόρεσε να παραστεί.
Επιβλητική όπως πάντα η παρουσία του Κωστή Βαβουράκη που είχαμε αναφερθεί στην προσωπικότητά του σε παλαιότερο αφιέρωμα. Είναι ο τελευταίος των ανταρτών, μια εμβληματική μορφή, που έζησε όλα τα γεγονότα μέσα και από τον προσωπικό του αγώνα.
Συντονίστρια της εκδήλωσης ήταν η κ. Μαρίνα Σταματάκη.
Κεντρικός ομιλητής ήταν ο αντιδήμαρχος κ. Γιάννης Νεκτάριος Χαραλαμπάκης που ανέπτυξε δεξιοτεχνικά και με πλούτο ιστορικών στοιχείων όλη την αγωνιστική πορεία της Κοξαρέ σε δίσεκτους καιρούς.
Είπε μεταξύ άλλων ο κ. Χαραλαμπάκης:
Η Κοξαρέ των αγώνων και της δημοκρατίας
Μεγάλη τιμή για κάθε άνθρωπο με δημοκρατική συνείδηση και πατριωτικά ιδεώδη να βρίσκεται σήμερα εδώ. Να προσκυνά τα χώματα που μάτωσαν τόσοι και τόσοι αγνοί ιδεολόγοι πατριώτες που από την πρώτη στιγμή κάθε απειλής της ελευθερίας βρέθηκαν ενάντια στον εχθρό.
Την είπαν «ανταρτοφωλιά» κι ακόμα ακούγεται ως «ανταρτομάνα». Όπως κι αν την αποκαλέσεις είναι πάντα η Κοξαρέ των αγώνων για τη λευτεριά και τη δημοκρατία.
Θαρρείς πως ο άνεμος της Αντίστασης που ερχόταν από το κοντινό μοναστήρι του Πρέβελη, πύλη της λευτεριάς σε δίσεκτους καιρούς και ο ψίθυρος του αγωνιστικού χρέους που έστελνε το Κουρταλιώτικο Φαράγγι ευλογούσαν πάντα τις αδούλωτες ψυχές των Κοξαριανών.
Έτσι μαθαίνοντας να ζουν απροσκύνητοι δεν επέτρεψαν ποτέ στον εχθρό να μολέψει τον τόπο τους.
Κι όχι μόνο αυτό.
Κανένας κατακτητής δεν έμεινε ατιμώρητος για τα εγκλήματά του από τους Αγωνιστές που ανέδειξε η περιοχή.
Κι ας ήταν το τίμημα βαρύ. Κι ας στοίχισε μέχρι και ολοκαύτωμα του χωριού.
Κάποιοι μπορεί να απορήσουν. Πώς χαρακτηρίζεται με τόσο «βαρύ» τίτλο -ανταρτομάνα- ένα χωριό, όταν βρίθουν στην Κρήτη τα καπετανοχώρια;
Για πιο λόγο τονίζεται τόσο έντονα η συμμετοχή του χωριού αυτού στην Εθνική Αντίσταση;
Μια αποστομωτική απάντηση μας δίνει ο αείμνηστος Αλέκος Μαθιουδάκης, ο περίφημος «μουσάτος» της Αντίστασης στο βιβλίο του «Αντιστασιακές αναμνήσεις». Όπως αναφέρει λοιπόν, η Κοξαρέ, θα δώσει πρώτη τη μάχη της Εθνικής Αντίστασης.
Ήταν Σεπτέμβρης του 1941 όταν οι Γερμανοί ανακοινώνουν στον πρόεδρο του χωριού ότι θα μαζέψουν ορισμένα δημητριακά και λάδια για τα στρατεύματα κατοχής, καθώς και ορισμένα ζώα.
Οι χωριανοί αρνούνται να συμμορφωθούν με τη διαταγή και παίρνουν απόφαση να αντισταθούν με κάθε τρόπο για να υπερασπίσουν τα λίγα τρόφιμα που έχουν για τη ζωή των παιδιών τους. Οι Γερμανοί ωστόσο είναι αποφασισμένοι να εκτελέσουν τη διαταγή αυτή αδιαφορώντας για τις συνέπειες που θα είχαν. Έτσι το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτέμβρη ένας αριθμός από χωροφύλακες κυκλώνει το χωριό και προσπαθούν δια της βίας να μαζέψουν τα δημητριακά και τα λάδια για τους Γερμανούς.
Δυστυχώς γι’ αυτούς στην προσπάθειά τους αυτή βρέθηκαν μπροστά σε ένα ανθρώπινο τείχος. Οι Κοξαριανοί δεν ήταν διατεθειμένοι να παραδώσουν ούτε σπυρί σιτάρι. Το είχαν δηλώσει κι αφού δεν εισακούστηκαν αναγκάστηκαν να επιτεθούν. Έτσι σε λίγο ήρθαν στα χέρια με τους χωροφύλακες. Η απάντηση των εισβολέων ήταν να προχωρήσουν σε συλλήψεις. Δεν άργησαν να γεμίσουν τα καμιόνια από άνδρες, γυναίκες και γέρους για τη φυλακή και την εξορία σύμφωνα με τις μετέπειτα εξελίξεις.
Αναφέρονται τα ονόματα: Ιωάννη Σπαθουλάκη, Κατάκη Μύρου, Μαθιουδάκη Μύρου, Τζανιδάκη Εμμανουήλ, Σταυρουλάκη Ευαγγέλου, Σταματάκη Μαριγώς, Σταυρτουλιδάκη Παντελή, Αλεβυζάκη Ιωάννη, Καλογεράκη Γεωργίου, Βαβουράκη Νίκου με συγγενείς του, Σταυρουλάκη Μαρίας, Μαραγκάκη Χαρίδημου, Σπιθουλάκη Γιάννη κ.α.
Αυτούς αναφέρει ο Αλέκος Μαθιουδάκης ζητώντας μάλιστα τη συγγνώμη όσων άθελά του παρέλειψε.
Αυτούς τους ασυμβίβαστους ανθρώπους με τους κανόνες της βίας και της υποταγής περίμενε μεγάλη ταλαιπωρία στη φυλακή και σε εξορίες.
Έτσι πέρασε στην ιστορία η πρώτη αυτή ένοπλη σύγκρουση Κοξαριανών ανταρτών με Γερμανούς στο Ρέθυμνο τον Οχτώβρη 1941 στο Μετόχι, που είναι πάνω από το χωριό. Η αντίσταση στο Ρέθυμνο ενάντια στον καταχτητή άρχιζε! Κι έτσι έγινε η Κοξαρέ το κάστρο της Αντίστασης
Οι Κοξαριανοί δεν παίρνουν ανάσα σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Και φθάνουμε στο μεγάλο μπλόκο.
Συγκλονιστική η μαρτυρία του πρώην προέδρου της ΕΣΗΕΑ Μανόλη Μαθιουδάκη που αναφέρει σχετικά σε επίκαιρο δημοσίευμά του:
«Μεσάνυχτα 2 προς 3 Φλεβάρη 1944, οι Γερμανοί έκαναν μπλόκο στο χωριό. Από προδότη είχαν την πληροφορία ότι στο χωριό βρισκόταν ο Γιάννης Μαθιουδάκης, η μάνα Ελένη Μαθιουδάκη, το γένος Λαμπροπούλου, ο Στέλιος Δουλγεράκης, ο Γιάννης Σπιθουλάκης και άλλα στελέχη του ΕΑΜ.
Ο πατέρας μου και οι σύντροφοί του είχαν φύγει από την προηγούμενη μέρα. Έμεινε όμως, στο χωριό η μάνα μου που ήταν φρεσκοχειρουργημένη και είχε έρθει από τα Χανιά.
Με τη βοήθεια των οργανωμένων στο ΕΑΜ γυναικών του χωριού, της αδερφής του πατέρα μου Αργυρής Γεωργακάκης και ιδιαίτερα του εξαδέλφου μου ΕΠΟΝίτη Στέλιου Βαβουράκη η μάνα μου φυγαδεύτηκε κυριολεκτικά μέσα από τα χέρια των Γερμανών και του προδότη…
Με υποδείξεις δοσίλογου οι Γερμανοί συνέλαβαν την Ευαγγελία Δουλγεράκη, μητέρα των στελεχών του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ Στέλιου Δουλγεράκη και Πέτρου Δουλγεράκη, αδερφή του παππού μου, την αδερφή του πατέρα μου, Στελιανή Φραγκελάκη, εμένα, που ήμουν εννιά χρονών, τον παπά του χωριού, Θεμιστοκλή Γεννάδο και πολλούς Κοξαριανούς.
Μας μετέφεραν στο Ρέθυμνο στις φυλακές του φρουρίου Φορτέτζα, όπου έγινε διαχωρισμός. Άλλοι κλείστηκαν στις φυλακές της Αγίας στα Χανιά και άλλοι μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου της Γερμανίας. Κάποιοι δεν ξαναγύρισαν στο χωριό μας…
Τις θείες μου Ευαγγελία Δουλγεράκη, Στελιανή Φραγκελάκη και εμένα μας άφησαν ελεύθερους όταν σκότωσαν τον πατέρα μου».
Ο ηρωικός θάνατος του Γιάννη Μαθιουδάκη πείσμωσε τους αγωνιστές, γιγάντωσε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα στο Ρέθυμνο, σε ολόκληρη την Κρήτη.
Κι έπεται συνέχεια στον αγώνα των Κοξαριανών με το μπλόκο της Κοξαρές 1-2-1944,τ η μάχη του Φακουλα 2-2-1944, τη μάχη της Κοξαρές 1-3-1944 και στις παραμονές της επιδρομής στις 15/8/1944 με τη σύλληψη και εκτέλεση νεαρού προδότη που αφηνίασε τους Γερμανούς.
Ο Ματωμένος Αύγουστος 1944
Τον Αύγουστο του 1944, η Κρήτη έγινε μια κόλαση. Οι Γερμανοί έκαιγαν και αφάνιζαν τα χωριά μας, σκότωναν ομαδικά και αδιάκριτα.
Εκείνος ο Αύγουστος έμεινε μια ματωμένη σελίδα στην τοπική ιστορία με το ολοκαύτωμα τόσων χωριών.
Κι ήρθε στο γέρμα του μια ακόμα συμφορά για τούτο το Ηρωικό χωριό.
Στις 29 Αυγούστου έρχεται η σειρά της Κοξαρέ να πληρώσει το βαρύ τίμημα του απροσκύνητου αγώνα της.
Στις 29 Αυγούστου γίνεται το ολοκαύτωμα.
Την αποφράδα εκείνη μέρα κυκλώθηκε το χωριό από τις γερμανικές δυνάμεις, του οποίου οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν ενταγμένοι στο ΕΑΜ. Σύμφωνα με τις οδηγίες που είχαν δοθεί από την τοπική οργάνωση όλοι οι άνδρες διέμεναν κάθε βράδυ μακριά από το χωριό, εκτός της περιμέτρου που είχαν κυκλώσει οι Γερμανοί.
Έτσι δεν βρέθηκαν μέσα στο χωριό παρά μόνο μερικοί υπερήλικες, ανάμεσά τους και ο Στυλιανός Βαβουράκης ή Λιμοκοντόρος, του οποίου δυο γιοι είχαν σκοτωθεί στην Αλβανία κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο.
Συγκέντρωσαν λοιπόν όλους τους κατοίκους, γυναικόπαιδα και υπερήλικες και τους διέταξαν να αναχωρήσουν μέσα σε μισή ώρα, παίρνοντας μαζί τους ότι μπορούσαν.
Πραγματικά έφυγαν όλοι και εγκαταστάθηκαν στην Ιερά Μονή Πρέβελη, εκτός από τον Στυλιανό Βαβουράκη που δεν είχε κανένα δικό του να τον μεταφέρει, και ήταν παράλυτος από ημιπληγία.
Αυτόν οι «γενναίοι και πολιτισμένοι» Γερμανοί τον έριξαν σε ένα σπίτι, που του είχαν βάλει φωτιά και κάηκε ζωντανός.
Έτσι αφού λεηλάτησαν όλα και τα 90 σπίτια του χωριού, τα έκαψαν και τα ανατίναξαν από τα θεμέλια, μαζί με την εκκλησία.
29 Αυγούστου 1944.
77 χρόνια έχουν περάσει από τη μαύρη εκείνη μέρα που οι Ναζί προσπάθησαν να εξαφανίσουν από το πρόσωπο της Κρητικής γης την Κοξαρέ.
Λεηλάτησαν, ανατίναξαν και έκαψαν όλα τα σπίτια του χωριού την εκκλησία και το σχολείο.
Δεν κατάφεραν όμως να ξεθεμελιώσουν τις ψυχές των κατοίκων της, να ξεγράψουν την κόκκινη ιστορία της, τις αγωνιστικές παραδόσεις της, μιας και από το 1920 έως το 1930 η Κοξαρέ έγινε ευρύτερα γνωστή ως η Μικρή Μόσχα για την συμμετοχή των κατοίκων της στο κομμουνιστικό – αγροτικό ταξικό κίνημα.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, επικεφαλής της γερμανικής στρατιωτικής δύναμης που κατέστρεψε την Κοξαρέ ήταν ο λοχαγός Τίκερ και ο αστυνομικός διευθυντής Ευγενη Κίσλιηγκ.
Ο σπουδαίος κομμουνιστής γιατρός του 44 συντάγματος του ΕΛΛΑΣ Μιχάλης Χριστοφοράκης από τις Μέλαμπες σε βιβλίο του αναφέρει.
Ψυχή της οργανωμένης αντίστασης στο χωριό Κοξαρέ ήταν η οικογένεια Μαθιουδάκηδων, Δουλγεράκηδων, Γεωργακάκηδων στο σύνολό τους και με το χρόνο το σύνολο των Κοξαριανών, των απαράμιλλων αγωνιστών της εθνικής αντίστασης.
Με την οργάνωση δυνατού ΕΑΜ, γέρων κομματικών ΕΠΟΝιτικων οργανώσεων, ξεκίνησε η δράση του ενδόξου 44 συντάγματος του ΕΛΛΑΣ στο Ρέθυμνο με καπεταναίους στην αρχή από την Κοξαρέ τον Γιάννη Σπιθουλάκη, Στέλιο Δουλγεράκη, Αλέκο Μαθιουδάκη ή Γιαννιό και Γιώργη Βαβουράκη.
Σε στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας και γειτονικών χωρών μεταφέρθηκαν από την Κοξαρέ οι:
Γιώργης Αλεβυζάκης
Νίκος Νικητάκης
Νίκος Γεωργακάκης
Γιώργης βαβουράκης
Βασίλης Δουλγεράκης
Δημήτρης Νινιδάκης
Σήψης Σταυρουλιδάκης
Γιώργης Γιακουμογιαννάκης
Βαγγέλης Παπαδάκης
Μανώλης Πατσάκης
Στα στρατόπεδα αυτά άφησαν την ζωή τους οι:
Βαβουράκης, Γιακουμογιαννάκης, Δουλγεράκης, Παπαδάκης, και Πατάκης.
Όλα αυτά τα επεισόδια, δηλωτικά μιας υπερήφανης στάσης έναντι των καταχτητών, προδίκαζαν και την τύχη τους αν έπεφταν στα νύχια τους.
Μετά το ολοκαύτωμα του χωριού, οι Κοξαριανοί αντάρτες με δικό τους οπλαρχηγό τον Αλέκο Μαθιουδάκη, πολέμησαν στη μάχη των ποταμών στις 11/9/1944 που θεωρείται από τα σημαντικότερα γεγονότα της ένοπλης Αντίστασης σε ολόκληρη την Κρήτη και σαν τέτοιο γεγονός τιμάται κάθε χρόνο από τον Κρητικό λαό.
Η μάχη των ποταμών ήτανε και μια απάντηση για την καταστροφή των χωρών του Κέντρους που δόθηκε όμως με μεγάλη ευθύνη του ΕΛΛΑΣ, γιατί οπωσδήποτε δημιουργήθηκαν κίνδυνοι να συνεχίσουν οι Γερμανοί τα αντίποινα.
Από την άλλη μεριά όμως δεν αποκλείεται να συνειδητοποίησαν οι κατακτητές ότι δεν μπορούσαν άλλο να καίνε και να σκοτώνουν ατιμωρητί.
Η Κοξαρέ στάθηκε μάρτυρας και εντάσσεται στη μακριά αλυσίδα των δοκιμασιών που σημάδεψαν το Αντιστασιακό Έπος του Ελληνικού λαού και ειδικότερα του Κρητικού, στην σκοτεινή περίοδο της κατοχής.
Και επιβεβαιώνει περίτρανα την οδυνηρή αλλά και μεγαλειώδη αλήθεια, ότι η λευτεριά στον τόπο μας, εξαργυρώθηκε με το ακριβό τίμημα του αίματος και της καταστροφής.
Κυρίες και Κύριοι
Οι πρόγονοί μας αγωνίστηκαν για την λευτεριά τους και η πράξη τους αποκτά συμβολική σημασία ενάντια σε κάθε επιβουλή, σε κάθε είδους στέρηση της ελευθερίας, σε κάθε προσπάθεια κατάκτησης και υποδούλωσης!!!
Σκοτώθηκαν και θυσιάστηκαν προς όφελος της ειρήνης και της πανανθρώπινης ιδέας της συναδέλφωσης!
Μήπως λοιπόν ήρθε η ώρα να αναλογιστούμε ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί ως σύνολο πόσες από αυτές τις διδαχές ακολουθούμε και αν εξακολουθούν να υπάρχουν μέσα μας ζωντανά τα υγιή εκείνα κύτταρα της Αντίστασης, του αγώνα, του ψυχικού σθένους, της αγάπης για την Ελευθερία και τον άνθρωπο!!!
Μπορεί όσα λέω να φαντάζουν ουτοπικά και ίσως μεγαλόστομα, όμως είναι τόσο απλά στην ουσία τους και τόσο ανεκτίμητα ως προς την αξία τους.
Αρκεί ο καθένας και όλοι μαζί συλλογικά να μην επαναπαυόμαστε αλλά να γρηγορούμε και να αρχίσουμε και πάλι να αγωνιζόμαστε για να μην χαθούν τα κεκτημένα της ελευθερίας που μας παρέδωσαν με ηρωικές πράξεις οι πρόγονοί μας.
Ας μην τους απογοητεύσουμε εάν θέλουμε να είμαστε άξιοι συνεχιστές τους και ας μην προδώσουμε ότι με αιματηρές θυσίες μας προσέφεραν, ως ύστατο φόρο τιμής στην μνήμη τους!!!
Ακολούθησε κατάθεση στεφάνων και η τελετή έληξε με τον παραδοσιακό τρόπο που το ηρωικό χωριό τιμά πάντα τους επισκέπτες του.
